نقش فناوری اطلاعات دراقتصاد دانش محور

اقتصاد دانش محور, اقتصادی است که در آن تولید, توزیع و استفاده از دانش عامل اصلی رشد, ایجاد ثروت و اشتغالزایی در همه صنایع است البته افزایش دانش به خودی خود موجبات دانش محوری اقتصاد را فراهم نمی آورد بلکه بهره گیری از آن در همه ابعاد مورد لزوم است هدف اقتصاد دانش محور ایجاد جامعه دانش محور است و جهانی شدن نیز از پیامد های دانش محور بودن اقتصاد است

اقتصاد دانش محور، اقتصادی است که در آن تولید، توزیع و استفاده از دانش عامل اصلی رشد، ایجاد ثروت و اشتغالزایی در همه صنایع است. البته افزایش دانش به خودی خود موجبات دانش محوری اقتصاد را فراهم نمی‌آورد بلکه بهره‌گیری از آن در همه ابعاد مورد لزوم است. هدف اقتصاد دانش محور ایجاد جامعه دانش محور است و جهانی شدن نیز از پیامد‌های دانش محور بودن اقتصاد است.

در ۲ قرن گذشته سه عامل سرمایه، زمین و نیروی کار از عوامل تولید بودند که خارج از سیستم اقتصادی قرار داشتند.از سال ۱۹۷۰ که دانش و تکنولوژی در رشد اقتصادی درازمدت بسیاری از کشورها تاثیر مثبت داشته، دانش به عنوان چهارمین عامل تولید در اقتصاد‌های پیشرفته مورد تایید قرار گرفت.

تراکم دانش، نیروی محرکه رشد اقتصادی است و توسعه فناوری‌‌های جدید زیر بنای لازم را برای ابتکار و نوآوری‌‌های بیش‌تر فراهم آورده است. برخلاف اقتصاد سنتی، در اقتصاد دانش محور، سرمایه گذاری و تکنولوژی به طور متقابل ارزش یکدیگر را بالا می‌برند. تکنولوژی می‌تواند بازگشت سرمایه را به میزانی که نیروی کار و منابع مادی توانایی افزایش آن را ندارند، ارتقا بخشد.

اقتصاد دانش محور، اقتصاد دیجیتالی یا شبکه‌ای نیز نامیده شده است که ICT به مقیاس وسیعی در آن مورد استفاده قرار گرفته است.

● عوامل موثر در دانش محوری اقتصاد

- پیشرفت در فناوری اطلاعات و ارتباطات ICT ؛

- سرعت عمل در تولید دانش ( کشورهایی که توجه بیش‌تری به تحقیق و توسعه [R&D ] و کاربرد و انتشار دستاورد‌های آن نشان می‌دهند و در تولید سریع دانش نقش بیش‌تری ایفا می‌کنند، در حرکت به سمت دانش محور کردن اقتصاد خود توفیق بیش‌تری به دست می‌آورند)؛

- افزایش رقابت پذیری در عرصه بین المللی (کاهش هزینه ارتباطات، تقلیل هزینه حمل ونقل، دستیابی وسیع تر به بازارها و سرعت عمل در تبادل دانش، موجبات افزایش قابلیت رقابت را در سطح جهانی فراهم می‌آورد)؛

- پاسخگویی سریع به تغییر تقاضا ( از آنجا که چرخه حیات کالاها از طریق تاثیر رسانه‌ها بر قدرت تصمیم گیری تصمیم گیرنده، کوتاه تر شده است در نتیجه رقابت فشرده تر شده است)؛

- تحولات اجتماعی ( مقابله با فقر، نابرابری، سرمایه گذاری در بهداشت وآموزش و فراهم آوردن زمینه‌‌های لازم برای استفاده از دانش و اطلاعات).

● مهم‌‌ترین مشخصه‌‌های اقتصاد دانش محور

- همه کالاها علاوه بر کاربر و سرمایه‌بر بودن، دانش‌بر نیز هستند؛

- همه بخش‌‌های اقتصاد، دانش‌بر هستند؛

- در اقتصاد دانش محور، این نگرش وجود دارد که دانش و اطلاعات منابعی هستند که به عموم تعلق دارند؛

- نیروی کار ارزان، تعیین کننده مزیت اقتصاد دانش محور نیست؛

- این نوع اقتصاد در قبال تحولات سریع دانش، انعطاف‌پذیر است؛

- اقتصاد دانش محور، دارای شرکت‌‌های دانش محور است؛

- در اقتصاد دانش محور، صنعت نیز دانش‌محور است؛

- در اقتصاد دانش محور یک منبع قادر است انواع خدمات را انجام دهد.

● معیار‌های کمی برای دانش محور بودن اقتصاد

معیار‌های کمی برای دانش محور بودن اقتصاد بیش از ۸۰ مورد است که برخی از آنها عبارتند از:

- سیستم نوآوری؛

- سرمایه گذاری در بخش تحقیق و توسعه (R&D )؛

- درصد هزینه‌‌های R&D نسبت به کل هزینه‌ها؛

- سهم هزینه R&D موسسات آموزش عالی نسبت به تولید ناخالص داخلی؛

- حق الامتیاز‌های درخواست شده از کشور‌های صنعتی؛

- نسبت هزینه‌‌های نوآوری به کل هزینه‌‌های تجارت؛

- درصد شرکت‌هایی که فراورده‌‌های تکنولوژیکی تولید می‌کنند؛

- تعداد شرکت‌هایی که در زمینه R&D با موسسات آموزش عالی قرارداد دارند؛

- سهم صادرات کالا‌های Hightech بر کل تولید ناخالص داخلی و سهم آن بر کل صادرات؛

- سهم تجارت خدمات بر کل تولید ناخالص داخلی؛

- تعداد مقالات فنی و علمی منتشر شده در نشریات معتبر به ازای هر یک میلیون نفر؛

- درصد شرکت‌هایی که با دولت و موسسات آموزش عالی قرارداد دارند و از محققان آنها برای فعالیت‌های تحقیقاتی کمک گرفته می‌شود؛

- نسبت سرمایه گذاری‌های انجام شده برای تجهیزات ICT ؛

- نسبت افراد شاغل در بخش ICT به کل نیروی کار؛

- درصد متخصصین ICT به کل نیروی کار؛

- تعدادافرادی که به شبکه ارتباطات راه دور دسترسی دارند؛

- تعداد ICT‌ها و اینترنت سرورها و خطوطی که در دسترس آنهاست؛

- درصد نفوذ PC در خانواده؛

- درصد خانوارهایی که به اینترنت دسترسی دارند؛

- درصد افرادی که به PC دسترسی دارند، برحسب سن، جنس و حرفه؛

- درصد دسترسی به اینترنت؛

- میزان استفاده از اینترنت با پهنای باند بیش‌تر؛

- ضریب نفوذ ICT در بخش تجارت و سازمان‌های دولتی؛

- نرخ نفوذ وب سایت؛

- تعداد سرویس دهندگان؛

- سهم تجارت الکترونیکی؛

- درصد شرکت‌هایی که برای فروش کالا‌های خود از اینترنت استفاده می‌کنند؛

- هزینه‌‌های سرمایه‌ای بخش ICT ؛

- نسبت کل هزینه‌‌های بخش تجارت؛

- تعداد فارغ‌التحصیلان فوق لیسانس و رشته آنان؛

- تعداد فارغ‌التحصیلان دکترا و رشته آنان؛

- ترازپرداخت‌های فناوری کشور ( یعنی در نتیجه تولید فناوری چقدر عایدمان شده است).

● تفاوت‌های اقتصاد سنتی و اقتصاد دانش محور

برای ذکر تفاوت‌های این دو نوع اقتصاد، در ابتدا خصوصیات اقتصاد سنتی موارد اصلی اقتصاد ذکر می‌شود و در ادامه ویژگی‌‌های اقتصاد دانش محور درباره آن موارد را برمی‌شمریم.

در اقتصاد سنتی، توسعه اقتصادی یکنواخت، خطی و کند بوده و انتخاب نوع کالاها مبتنی بر خواست تولید کننده است، ضمن آنکه چرخه حیات کالا در آن طولانی است. گردانندگان اصلی اقتصاد در آن، شرکت‌‌های بزرگ صنعتی هستند و گستره رقابت، محلی- منطقه‌ای است. در این نوع اقتصاد، بازارها همگن و متجانس فرض می‌شود و یک برنامه مشخص بازاریابی در مورد همه آنها اجرا می‌شود. تحول پذیری رشته فعالیت در آن آهسته است و این نگرش مدیریت است که انگیزه و روش توسعه دادوستد و راهبرد آن را تعیین می‌کند. در سازمان‌های تولیدی، تولید به صورت انبوه صورت می‌گیرد و منبع نوآوری آن، تحقیق است. در این نوع از اقتصاد، جهت‌گیری اصلی به سوی فناوری است و روند حرکت آن به سمت ماشینی شدن و خودکار کردن فعالیت‌ها و تولید. منبع اصلی مزیت رقابتی در اقتصاد سنتی، دسترسی آسان به مواد اولیه، نیروی کار ارزان، نقدینگی و کاهش هزینه تولید از طریق صرفه جویی‌‌های مقیاسی یعنی تولید انبوه است. چگونگی اتخاذ تصمیم در آن به صورت عمودی، یعنی از مدیران ارشد تا سطوح پایین کارکنان، است و مدل تجاری آن به این صورت است که مدیر دستور می‌دهد و کنترل می‌کند و رابطه مدیر با کارمندان بسیار تحکم آمیز و رسمی است و مدیریت به کارکنان به صورت بخشی از هزینه تولید می‌نگرد. همچنین برخورداری از یک نوع تخصص به عنوان یک مهارت کافی است.در این اقتصاد وحدت شرکت‌ها و ادغام آنها به ندرت صورت می‌گیرد.

اما در اقتصاد دانش محور، توسعه اقتصادی دستخوش تغییرات بسیار شدید می‌شود و به علت تحولات تکنولوژی و رقابت، چرخه حیات کالاها در آن بسیار کوتاه مدت است و انتخاب نوع کالا نیز کاملا مشتری محور است.گردانندگان اصلی اقتصاد دانش محور، شرکت‌‌های دانش محور و کارآفرینان مبتکر هستند و گستره رقابت در آن، بین‌المللی است. در این نوع اقتصاد، بر حسب شرایط خاص هر بازار، برنامه بازاریابی متفاوت، کالای متفاوت، قیمت متفاوت و روش‌‌های پیشبرد فروش متفاوت در نظر گرفته می‌شود.

تحول پذیری رشته فعالیت در آن بسیار سریع و متناسب با انتظارات بازار است و این فرصت‌های موجود در بازار است که به مدیریت دیکته می‌کند که در قبال انگیزه و روش توسعه دادوستد و راهبرد آن، استراتژی‌های متغیر داشته باشد. تولید در سازمان‌های تولیدی حالتی انعطاف‌پذیر دارد و منبع نوآوری آن تحقیق و ابتکار سیستمی است. جهت گیری اصلی فناوری و روند حرکت آن در اقتصاد دانش محور به سمت رایانه‌ای کردن تمامی مراحل طراحی، ساخت و... و همین‌طور بهره‌گیری از تجارت الکترونیکی و فناوری ICT است.

● در اقتصاد دانش محور منبع اصلی مزیت رقابتی، برخورداری از توانایی‌های ویژه

تشکیلات برتر وممتاز، سرعت عمل سرمایه‌‌های انسانی، برخورداری از حمایت مشتریان و استراتژی‌های متغیر و پویا است. در این اقتصاد، مدل تجاری متکی بر مردم و دانش بوده و چگونگی اتخاذ تصمیم در آن به صورت نظر خواهی از افرادی است که وظایف و مسوولیت‌ها بین آنها تقسیم شده است. رابطه مدیر با کارکنان صمیمانه و توام با همکاری و کار گروهی است و از نظر مدیریت، کارکنان نوعی سرمایه گذاری محسوب می‌شوند. در این اقتصاد، بنا به مقتضیات، آن افراد باید دارای تخصص‌های متعدد بوده و در هر زمان در حال آموختن باشند. در اقتصاد دانش محور، به دلیل برخورداری از همکاری گروهی و تلاش برای دستیابی به منابع مکمل، وحدت شرکت‌ها و ادغام آنها را شاهد هستیم.

برای گذار از اقتصاد سنتی به اقتصاد دانش محور باید به سه عامل مهم که موفقیت ما در گرو آنهاست توجه کنیم: اول، دانش، به عنوان سرمایه معنوی و مولفه‌ای که در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها نقش کلیدی دارد. دوم, تحولات سریع و مداوم که شرایط را پیچیده کرده است و سوم، جهانی شدن که همه این تلاش‌ها برای دستیابی به آن صورت می‌گیرد.

نویسنده : فناوران اطلاعات

منبع:www.itpaper.ir

محمدرضا گرامی