بهینه سازی ارتباطات آموزشی

غیر از زبان که از دیرباز مهمترین وسیله برقراری ایجاد ارتباط بوده است ما از راههای غیرکلامی نیز به بیان افکار وعقاید خویش می پردازیم و ارتباط ایجاد می کنیم بنابراین حدود ارتباطات بیش از اندازه وسیع است و بسیاری از فعالیت های روزانه افراد را در بر می گیرد

ارتباط برای افراد بشر امری اجتناب‌ناپذیر بوده و با گسترش علوم و تکنولوژی در دنیای امروز ضرورت آن غیرقابل انکار است. زیرا انسان توانایی‌ دارد که از طریق فرایند ارتباط، تجربیات و مقاصد، آرزوها و احساسات خود را به دیگری انتقال دهد و این ارتباط حیاتی است زیرا باعث می‌شود انسان نیازهای خود را رفع نماید و به حیات خویش ادامه دهد و اگر کسی نتواند این ارتباط را با محیط برقرار نماید ناموفق تلقی می‌گردد.

همچنین با افزایش سواد و استفاده از وسایل ارتباطی جدید راههای ارتباطی توسعه پیدا می‌کنند و قسمت عمده رفتار ما رهین ایجاد رفتار ارتباطی با دیگران است.

البته غیر از زبان که از دیرباز مهمترین وسیله برقراری ایجاد ارتباط بوده است. ما از راههای غیرکلامی نیز به بیان افکار وعقاید خویش می‌پردازیم و ارتباط ایجاد می‌کنیم. بنابراین حدود ارتباطات بیش از اندازه وسیع است و بسیاری از فعالیت‌های روزانه افراد را در بر می‌گیرد. هدف اساسی ما از برقراری ارتباط این است که بتوانیم خود را به صورت عامل موثری درآورده و بر دیگران، بر محیط طبیعی و بر سرنوشت خویش تاثیربخش باشیم و از همه مهم‌تر بر تمایلات و خواست‌های خود جامه عمل بپوشانیم. هرگاه به تجزیه و تحلیل ثمرات ارتباط می‌پردازیم می‌خواهیم بر قدرت و توانایی خود در برقراری ارتباط بیفزاییم و در این زمینه اولین سوالی که فکر و ذهن ما را به خود مشغول می‌دارد عبارت است از اینکه هدف از برقراری ارتباط به‌وجودآوردن چه نوع عکس‌العملی در مخاطبین می‌باشد؟ به‌طور کلی می‌توان گفت که هدف کلیه رفتارهای ارتباطی ما تولید و به‌وجود آوردن عکس‌العمل موردانتظار در دیگران است.

کلاس درس محل ارتباط فکری بین دوعامل یادگیری یعنی معلم و دانش‌آموز می‌باشد و در صورت رعایت اصول ارتباطی فعالیت‌های تدریس موجب برقراری تفاهم و هماهنگی بین فعالیت‌های آموزشی معلم و فعالیت‌های یادیگری فراگیران خواهد بود. در فرایند ارتباط در کلاس درس، معلم به‌عنوان پیام‌دهنده و دانش‌آموز به‌عنوان پیام‌گیرنده و موضوع مورد تدریس به‌عنوان پیام باید دارای چه ویژگی‌هایی باشند تا مسیر را برای یادگیری موثر تسهیل نمایند و در نتیجه موانع شناسایی و رفع گردند؟ اما پیش از آن لازم است تعریف جامعی از ارتباط در حرفه معلمی بیان شود که آن عبارت است از ایجاد تغییر براساس اهداف آموزشی و پرورشی در محیط کلاس به منظور به فعالیت واداشتن یادگیرندگان که این ارتباط امر بسیار پیچیده‌ای است و تسلط معلم کلاس بر سلسله مراتب رشد دانش‌آموزان را می‌طلبد.

همان‌طور که مستحضرید مهمترین رکن هر ارتباط آموزشی را معلم تشکیل می‌دهد و در صورت احراز شرایط ذیل می‌تواند به منبع موثق و موثرتری درامر آموزش و پرورش مبدل گردد؛

۱) تسلط معلم بر موضوع درس

۲) آشنایی کامل معلم با روش‌های ارتباطی و فن کلاسداری

۳) داشتن نگرش مثبت نسبت به امر آموزش

۴) توانمندی‌های معلم به قدری باشد که بتواند به سادگی ارتباط برقرار سازد.

۵) وضع ظاهری معلم به گونه‌ای باشد که مورد توجه و مطلوب دانش‌آموزان باشد.

۶) داشتن تجربه مشترک بین معلم و فراگیران که می‌تواند فراهم کننده ارتباط موثر گردد.

۷) همراهی معلم با دانش‌آموزان یعنی معلم موضعی را اتخاذ نماید که دانش‌آموزان او را در کنار خودشان حس کنند نه در مقابل خود

۸) داشتن بیانی شیوا و رسا همراه با رعایت آرامش و متانت

۹) اهتمام در جهت تسهیل امر یادگیری به گونه‌ای که مطالب دسته‌بندی شده واز ساده به مشکل و براساس اطلاعات قبلی دانش‌آموزان در اختیار آنها قرار گیرد.

و اما محتوای درس که همان موضوع موردتدریس باشد باید واجد مشخصات ذیل باشد؛

۱) دانش‌آموزان علاقه‌مند به فراگیری آن موضوع باشند، بنابراین می‌توان گفت محتوای درس باید بتواند یکی از نیازمندی‌های یادگیرندگان را برآورده سازد.

۲) موضوع مورد تدریس به گونه‌ای تنظیم گردد که هر مطلبی پیش نیاز مطلب دیگر باشد.

۳) محتوای درس در قالبی ریخته شود که ذهن دانش‌آموزان قادر به درک آن باشد.

۴) انتقال مطالب به راحتی صورت گیرد که این کار را می‌توان به مدد وسایل کمک آموزشی همانند عکس، اسلاید و فیلم یا استفاده از آزمایشگاه‌ها وسایت‌های آموزشی انجام داد.

لازم به توجه است که خود دانش‌آموزان به‌عنوان گیرندگان پیام نیز بایددارای ویژگی‌های ذیل باشند تا جریان ارتباط با اهداف نزدیک‌تر گردد؛

۱) دانش‌آموزان حالت انفعالی نداشته بلکه در فرایند ارتباط نقش موثری را ایفا کنند.

۲) میزان اطلاعات و معلومات قبلی فراگیران در جریان ارتباطی نقش عمده داشته به نحوی که هرچه موضوع مورد تدریس در ارتباط با معلومات قبلی آنها باشد ارتباط موثرتر خواهد بود.

۳) عکس‌العمل مناسب دانش‌آموزان نسبت به موضوع مورد تدریس موجب ادامه فعالیت آنها گردد.

۴) تلاش و ممارست یادگیرندگان در جهت فراگیری مطالب و مداومت و پشتکار بسیار مهم است، لذا اگر فرایند ارتباط به‌طور صحیح در کلاس درس اعمال گردد معلم قادر به حذف موانع اصلی خواهد بود و از ایجاد لطمه بر آن امر خطیر جلوگیری خواهد نمود.

از آنجا که عصبانیت و خشم، عنان اختیار را سلب نموده و پرخاشگری را به دنبال خواهد داشت، معلمین مشفق با مراقبت کامل بر عواطف و حالات عاطفی خود مانع ظهور و بروز چنین مخاطراتی در کلاس درس می‌شوند و با حوصله و صرف بهترین راهکارها زمینه لازم را برای فراگیری علوم مساعد می‌نمایند. رحمت خداوند بر خلقی که به برکت وجودشان جهل و ناتوانی رخت بر می‌بندد و دانایی و توانمندی به ارمغان می‌آید.

افسانه عراقی‌نسب

دبیر منطقه ۲ تهران