زنان هم پیمان های توسعه پایدار ایران

توسعه پایدار به دست مردم و با مشارکت آنان به وجود می آید موازین بین المللی نیز مشارکت مردمی را از اصول توسعه پایدار دانسته و این مشارکت در تمام مراحل توسعه اعم از اقتصادی, اجتماعی, اکولوژیکی و سیاسی برای تضمین پایداری ضروری است

توسعه پایدار بنا به تعریفی که در گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه آمده عبارت است از " توسعه ای که نیازهای نسل حاضر را برآورده کند، بی آنکه بر توان نسل های آینده برای برآورده ساختن نیازهایشان لطمه وارد سازد. فعالیت برای توسعه پایدار معنایی بسیار فراتر از دست نخورده گذاشتن منابع مادی در آمد زا یافته است در توسعه نه فقط منابع مادی بلکه منابع انسانی نیز باید نگهداری شود. فعالیت برای توسعه پایدار را نمی توان با عرصه های مرتبط با آن به ویژه امنیت ملی و بین المللی، حقوق بشر، اعمال انسان دوستانه و ... جدا کرد.

توسعه پایدار به دست مردم و با مشارکت آنان به وجود می آید. موازین بین المللی نیز مشارکت مردمی را از اصول توسعه پایدار دانسته و این مشارکت در تمام مراحل توسعه اعم از اقتصادی، اجتماعی، اکولوژیکی و سیاسی برای تضمین پایداری ضروری است. بی صلح ماندگار، از توسعه پایدار نیز نشانی نخواهد بود، بدون امنیت نمی توان برای توسعه پایدار برنامه ریزی کرد. توسعه پایدار یعنی توسعه ای درونزا برای برکندن ریشه های محرومیت و تنگدستی.

صلح و محیط زیست که در رسیدن به توسعه پایدار نقش اساسی دارند، به همه و یکایک افراد مربوط می شود و فهماندن آن به کسانی که به اسم مردم تصمیم می گیرند، همه و همه هنگامی امکان پذیر است که در پرتو آموزش از گهواره تا گور برای همگان، هر شخص از توانایی تصمیم گیری مستقل و آزاد برخوردار باشد.

جامعه انسانی به مرحله ای از گذار تاریخی خود گام نهاده است که در تعارض میان فعالیت های انسانی و محدودیت های زیست محیطی نشان دارد. بنابراین جامعه انسانی باید الگوی نوینی از توسعه را که بر مفهوم تداوم پذیری منطبق باشد شکل دهد و قواعد اخلاقی متناسب با این توسعه را تبیین می کند. جامعه انسانی راهی جز خلق شیوه های نوین تولید و مصرف ندارد،

آدمی باید دریابد که نمی تواند ارباب عالم باشد و بر طبیعت سیطره یابد، بلکه صرفا میهمان یا پشتکار با محیط زیست است و از رهگذر آموزش است که انسان باید یادبگیرد شریک و کمک محیط زیست باشد. در دنیای کنونی که از بین بردن حقوق محیط زیست بسیار گسترده در حال انجام است، فرهنگ سازی حمایت و حفاظت از آن بر پایه و اصول توسعه پایدار بسیار مهم و ضروری است. اندیشه ما بر این است که زنان مهم ترین نقش را در رسیدن به این اهداف دارند چرا که زنان دارای هفت وظیفه اساسی هستند که هر یک از آنها از زاویه مشخصی در راستای توسعه پایدار نقش دارد:

خودشکوفایی فردی، اجتماعی، اشتغالی، خویشاوندی، خانه داری، همسری، مادری

● ارکان توسعه پایدار

انسان، اجتماع و محیط زیست به عنوان ارکان اصلی در فرآیند توسعه پایدار حضور داشته و در ارتباط با یکدیگر قرار دارند.

• انسان

انسان به عنوان رکن اصلی فرایند توسعه ضمن برخورداری از توانمندی عظیم در تفکر و خلاقیت دارای کرامت ویژه ای در ادیان نیز هست. خواسته ها و نیازهای انسانی باید در فرایند توسعه پایدار پاسخ داده شود. رفع نگرانی ها و دغدغه های انسانی از پایه های اولیه رفع ناپایداری و ایجاد زمینه توسعه پایدار است. زنان به دلایل مختلف از جمله آسیب پذیری زیاد نسبت به ناپایداری ها نقش حساسی در نهادینه کردن فرهنگ و ایجاد ثبات توسعه پایدار خواهند داشت.

• جامعه

جامعه به عنوان رکن دیگر توسعه در ارتباط تنگاتنگ با انسان می باشد. در طول تاریخ نقش های متفاوتی در مورد جامعه وجود داشته است. شاید مهمترین و اصلی ترین جوامعی که ایجاد کننده توسعه پایدارند، سازمان های غیردولتی موجود در هر جامعه اند. این سازمان ها چون به صورت داوطلبانه به وجود آمده و اداره می شوند و از دل مردم و درون مردم برخاسته اند، نقش مهم و راهبردی در توسعه پایدار خواهند داشت. به عبارت دیگر سازمان های غیردولتی که جایگاه مشارکت علمی و اصولی در جهان هستند، می توانند جهان را به سمت توسعه پایدار رهنمون سازند.

• محیط زیست

یکی دیگر از ارکان این توسعه، محیط زیست است. توسعه پایدار، توسعه در همه زمینه ها بر پایه حفظ منابع طبیعی و محیط زیست است. به عبارت دیگر یکی از ابعاد مهم توسعه پایدار یک پارچه سازی ابعاد مختلف توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بر پایه حفظ محیط زیست است.

● توسعه پایدار و محیط زیست

به منظور حل مشکلات متعددی در محیط زیست، در اوایل دهه ۷۰ شورای اقتصادی- اجتماعی سازمان ملل متحد با عنوان این مطلب که سلامت محیط زیست در گرو توسعه پایدار سالم می باشد بر محل تلاقی محیط زیست و توسعه پایدار توجه و تأکید نمود. اجلاس فونکس ۱۹۷۱ و اجلاس استکهلم در ۱۹۷۲ منجر به توجه ویژه ای به موضوع توسعه پایدارشدند. در گزارش "برانت لند" توسعه پایدار محور مناظره در باره محیط زیست شد و نهایتا در اجلاس جهانی زمین در ریو دو ژانیرو در سال ۱۹۹۲ و بیانه ریو و دستور کار ۲۱ محیط زیست و توسعه پایدار به عنوان یک سیستم یکپارچه مورد توجه قرار گرفت. در این بیانیه آمده است حفاظت از محیط زیست بخش جدانشدنی توسعه پایدار است و نمی توان جداگانه آنها را مورد بررسی قرار داد. این دیدگاه به این امر تکیه دارد که توسعه پایدار و محیط زیست مکمل و در دراز مدت تقویت کننده یکدیگرند. از آنجا که حفاظت از محیط زیست تداعی کننده حفاظت از منابع طبیعی آن است با دقت در معنای کلمه منبع به عنوان "سرچشمه، اصل، منشأ" می توان حفاظت از منابع طبیعی را به معنای حفاظت از اصولی که در محیط طبیعی وجود دارند نیز تعبیر نمود.

بنابراین یکی از اصول حرکت به سوی توسعه پایدار توجه خاص به محیط زیست است. جامعه اگر خواهان توسعه ای پایدار است باید اولاً شناخت کامل از محیط زیست و منابع طبیعی خود پیدا کند و در مرحله دوم با برنامه ریزی دقیق سعی در حفظ آن داشته باشد.

● زیست

زن در سنت نمادین بسیاری از تمدن ها نه تنها زمینی است که به گیاهان و موجودات زنده هستی می بخشد، بلکه آب نیز هست که رشد همه چیز بدان وابسته است.

در یک پروژه کشاورزی- زیست محیطی در نپال وقتی مسوولان برنامه ریزی در صدد در آمدند یک پروزه جنگل کاری روستایی را به اجرا در آورند، مستقیماً نزد روستاییان رفتند و از آنها پرسیدند که مایلند چه نوع درختی بکارند؟ پاسخ این بود: درختانی که چوب سختی دارند. بنابراین ۳۰۰۰ نهال از این نوع تهیه و کاشته شد.

این بخش از کار بسیار درست و منطقی بود. تقویت نقش مردم بومی یکی از اصول اساسی توسعه پایدار است( در فصل بیست و ششم دستور کار ۲۱ آمده است) طبق این اصل دولت ها به کمک سازمان های بین الدول باید در تشویق ومشارکت فعالانه مردم بومی و اجتماعات آنان در مدیریت منابع و استراتژی های حفاظت از آنان کوشش نمایند.

اما پس از مدتی تمام نهال ها بر اثر بی توجهی پژمرده شدند. می دانید چرا؟ چون مسوولان پروژه فقط با مردان روستایی مشورت کرده بودند. مردان در آن منطقه به چوب فقط برای ساختن میز و صندلی و کنده کاری که برایشان پول نقد تآمین می کرد، علاقه داشتند. اما بنا به سنت، کار کاشتن و آب دادن نهال ها به عهده زنان بود. زنان به درختانی که رشد کندی داشتند، علاقه مند نبودند. چون روزانه شش ساعت از وقت خود را صرف گردآوری هیزم و علوفه می کردند. آنها ترجیح می دادند گونه هایی کاشته شود که رشد سریع تری داشته باشند تا از سنگینی بار آنها بکاهد.

نقش جنسیت در محیط زیست به نقش اجتماعی مردان و زنان و قدرت ارتباط بین آنها رابطه تنگاتنگ دارد.

مردان و زنان در نیازها، منافع، دسترسی و کنترل منابع تفاوت دارند و مطابق آن نقش های متفاوتی در توسعه پایدار دارند.

● زنان محور توسعه پایدار

توسعه پایدار با مشارکت همه اقشار و افراد جامعه امکان پذیر خواهد بود. اگر مردم در کلیه مراحل توسعه اعم از برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی مشارکت داشته باشند، بهره وری به دست خواهد آمد زیرا مردم نتایج این فعالیت ها را متعلق به خود دانسته و از آن حفاظت و حمایت خواهد کرد. اما در این میان مشارکت فعال زنان در جهت نهادینه کردن فرهنگ و ضرورت ایجاد بسترهای لازم جهت نیل به توسعه پایدار امری است که جهانیان آن را پذیرفته و بر آن تأکید دارند. در واقع می توان از زنان به عنوان فرهنگ سازان توسعه پایدار نام برد. در اصل بیستم بیانه ریو آمده است:

"بانوان سهمی حیاتی در نحوه بهره برداری و توسعه زیست محیطی دارند، لذا مشارکت همه جانبه آنها برای دستیابی به توسعه پایدار ضروری است." مشارکت فعال زنان در جهت نهادینه کردن فرهنگ ضرورت ایجاد بسترهای لازم جهت نیل به توسعه پایدار امری است پذیرفته شده از طرف جهانیان و در کشورهایی که این اصل به اجرا در آمده است، با سرعت قابل توجهی به سوی توسعه پایدار در حرکت هستند.

ما اعتقاد داریم که زنان محور توسعه پایدار هستند چرا که

• هر گاه آلودگی و عدم توسعه یافتگی به وجود آید آسیب پذیرترین اقشار زنان و کودکان هستند

• بیش از نیمی از جمعیت جهان را زنان- که می توان به انها لقب نیمه پنهان ماه را داد- تشکیل داده اند، اگر در راستای توسعه پایدار از توانایی نیمی از بشریت استفاده نشود، چگونه می تواند توسعه پایدار واقعی به وجود آید.

• نزدیکی عوامل فکری –فلسفی و عقلانی زنان به منبع حیات نزدیک تر است. به این دلیل که آنها مادر هستند و باروری ایجاد می کنند. زنان ارتباط صمیمی و نزدیک تری با طبیعت و محیط زیست دارند و به آن با عاطفه و احساس بیشتری توجه می کنند.

هنگامی که به زنان به عنوان مادر توجه می شود معنای نقش آن ها در توسعه پایدار را می توان پررنگ تر احساس کرد.

در منطقه ای در جنوب هند در پروژه های توسعه پایدار چنین پیش آمده است:

در این منطقه زنان با کار در کشتزارهای چای معاش خود را تآمین می کردند. اما با ورود تکنولوژی آبیاری در تولید چای، این مردان بودند که در مورد نحوه کاربرد آن آموزش دیدند و جای زنان را گرفتند. به زودی دریافتند که کودکان منطقه دچار سوئ تغذیه شده اند. دلیل این مشکل آن بود که زنان منبع در آمد خود را از دست داده بودند و در این بخش از هندوستان، زنان مسوولیت تهیه غذا را به عهده دارند و باید با درآمد خود آن را تأمین کنند. در آمد مردان صرف چیزهای دیگری می شود.

با توجه به اهمیتی که زنان در توسعه پایدار می توانند داشته باشند، اما آسیب پذیرترین گروه تبعیض و فقر هستند. به طور مثال ۶۰ تا ۸۰ درصد مواد غذایی در اغلب کشورهای در حال توسعه توسط زنان تولید می شود و این رقم رو به افزایش است، در حالی که تنها ۵ درصد تسهیلات توسعه روستایی به زنان اختصاص دارد.

شاید بتوان علل این تبعیض را این چنین عنوان کرد:

• ساعت کار زنان بیشتر از مردان است چرا که علاوه بر بیرون، در خانه نیز کار می کنند.

• امکان پیدا کردن شغل های بهتر و پردرآمد برای آنان کمتر است. بدیهی است که مسوولیت خانه داری و مادری در این امر بی تآثیر نیست.

• امکان رسیدن آنها به قدرت سیاسی بسیار پایین است.

اکثر زنان در مسندهای سیاسی بزرگ در جهان به واسطه حضور همسر و یا پدرشان در پست های بالا به مقام های ویژه سیاسی رسیده اند.

• امکان دسترسی به آموزش در اکثر جوامع برای زنان کمتر از مردان است.

• در بسیاری از جوامع زنان بیوه با موانع بیشتری برای کاریابی و ازدواج مجدد روبه رو هستند و در نتیجه فقیر باقی می مانند.

به رغم تحولات عظیمی که زنان در سراسر جهان تجربه کرده اند، مشارکت و تآثیر آنها در جامعه به همان نسبت رعایت نشده است. مشارکت کدنی زنان و در نتیجه حضور آنان در مسائل اساسی به شدت محدود است. از این رو کمیسیون جهانی فرهنگ و توسعه به جامعه بین المللی و دولت های ملی توصیه می کند تا برای تقویت مشارکت زنان در فعالیت های انتخاباتی، تخصصی و اجرایی متعهد شوند. و ساختارهای موجود برای پشتیبانی از اشکال سازمان یافته مشارکت نهادی زنان را تقویت کنند.

جامعه ما نیز از جوامعی است که زنان و دختران آن برای مشارکت در امور با مشکلات متعددی مواجه اند.

به عوامل محدودیت مشارکت زنان در فعالیت های اجتماعی در اهواز و درصد آن توجه نمایید:

همسر و والدین ۳۰.۸۶

مسائل فردی ۵.۶۱

مسائل اقتصادی ۳.۰۹

فرهنگی-اجتماعی ۳.۷۰

فرزندان ۲.۷۶

متفرقه ۲.۴۹

نمونه موفق از چگونگی مشارکت زنان وتأثیر آن در رسیدن به اهداف توسعه پایدار

کمیسیون رودخانه مکونگ (MRC) یك قرارداد بین دول است که بین چهار کشور پایین دست این رودخانه(کامبوج-لائوس-تایلند-ویتنام) بسته شده است، تا همکاری هایی را در تمام زمینه های توسعه پایدار و مدیریت حوزه رودخانه در مسائلی مانند کشتیرانی، مدیریت طوفان و سیل های رودخانه، ماهیگیری، تولیدات انرژی، حفاظت های زیست محیطی و همچنین توافقات فرهنگی انجام شود. این قرارداد پس از سال ها تلاش به ویژه تلاش های افراد بومی و سازمان های مردمی در سال ۱۹۹۵ منعقد شده است.

منابع:

• Annual Report- Mekong River Commission

• www.mrcmekonk.org

• Women, Men, and Environmental Change Justine Sass, Policy Analyst

• www.un.org

• سیستم مدیریت مواد زائد جامد شهری و روش های کنترل آن تألیف دکتر محمد علی عبدلی

• تنوع خلاق ما – گزارش کمیسیون جهانی فرهنگ و توسعه- خاویرپرزدکوییار

• دانستنی های زیست محیطی برای زنان- سازمان حفاظت محیط زیست

نشریات

• پیام یونسکو- بیاموزیم که بیاموزیم- شماره ۳۱۱

• پیام یونسکو- کارنامه پنجاه ساله سازمان ملل متحد- شماره ۳۰۵

• روزنامه اعتماد – شمارگان ۱۲۱ و ۱۲۳ – مصاحبه با دکتر اکبر طالبی در مورد اجلاس ژوهانسبورگ

• نشریه آوا- ویژه سازمان های غیردولتی- شماره دوم

• ماهنامه بنیاد علمی زیرک زاده- شماره ۵۴

• کارون- نشریه انجمن حمایت و حفاظت از محیط زیست خوزستان- شماره ۴

• فصلنامه انسان و محیط زیست – شماره ۵و ۶ – مقاله بررسی میزان آگاهی زنان خانه دار شهر اصفهان در مورد بازیافت مواد زائد جامد، دکترقاسمعلی عمرانی، دکتر امیرحسین محوی، دکتر سیدحسین میرهندی

سایر

• گزارش های ستاد بازیافت مواد زائد- اهواز

• پژوهش موانع فرهنگی- اجتماعی- اقتصادی- خانوادگی و فردی زنان در فرآیند توسعه – خانم گلرخ شلویری و آقای محمد علی پولادی

• گزارشی از وضعیت محیط زیست اهواز- دکتر اکبر طالبی

---