کاهش سوانح رانندگی هزینه زیادی نیاز ندارد

نگاهی به امنیت جاده ها در ایران

درصد بالایی از مرگ و میرهای ناخواسته امروزی را حوادث ناشی از رانندگی شامل می شود که به عنوان سانحه زیست محیطی به شمار می آید و سبب به وجود آمدن تلفات جانی و خسارت مالی بسیار زیاد و قابل توجهی شده و افسردگی شدید روحی، اتلاف وقت و صرف نیروهای انسانی و به هدر رفتن سرمایه های ملی را به دنبال خواهد داشت و در حال حاضر یکی از عوامل اصلی مرگ و میر در ایران و جهان محسوب می گردد.

در ایران حوادث و سوانح مختلفی روی می دهد که در این میان، حوادث رانندگی بیشترین میزان مرگ و میر را به خود اختصاص داده و مهمترین عامل از دست رفتن عمر در ایران به حساب می آید.

به طوری که سالهاست ایران حائز رتبه نخستین سوانح جاده ای است. آمار بیانگر آن است که به طور متوسط هر ۲۰ دقیقه یک انسان جان خود را در حوادث جاده ای از دست می دهد یا به عبارتی دیگر، صرف نظر از تعداد مجروحان و آسیب دیدگان تصادفات رانندگی، روزانه ۷۲ نفر در جاده های کشور کشته می شوند.

آخرین آمار مربوط به حوادث جاده ای سال های گذشته مشخص می سازد که ۲۶هزار و ۸۸۸نفر در تصادفات جاده ای کشته و ۱۲هزار نفر مجروح شده اند. چنین رقمی ۴۵ برابر میزان آسیب دیدگان حوادث رانندگی در کشورهای صنعتی است و از وقوع فاجعه ای پرده برمی دارد که هر سال تکرار می شود اما هنوز چاره ای برای آن اندیشیده نشده است. با توجه به تدابیری که پلیس راهنمایی رانندگی و مسئولان ذیربط اتخاذ کردند با گذشت زمان کوتاهی اقدام مبارکی صورت گرفت و این آمار دهشتناک سرشکن گردید. فرهنگ سازی و همین طور ایمن ساختن جاده ها از اهم این مسایل بود. نگاهی به پیش رو داشتن اقدامی لازم به نظر می رسید تا هرچه بیشتر از ابعاد این فاجعه کاسته شود.

رقم کشته های حوادث جاده ای در طول سال چون در سراسر کشور پخش می شود شاید چندان جدی گرفته نشود اما در پایان هر سال که آمارهای شهری و استانی جمع می شوند و آمارگیران پس از تجزیه و تحلیل داده های موجود مشخص می کنند که چه تعداد سرمایه انسانی و ملی در جاده های کشور از سر بی توجهی و ناآگاهی هدر می روند، هشدارها برای جلوگیری از تکرار وقایعی مشابه در سال های بعد شنیده می شوند. به گفته کارشناسان راهنمایی و رانندگی با ۲۰کیلومتر سرعت در ساعت ۵درصد، ۵۰کیلومتر در ساعت ۴۵درصد و ۷۵کیلومتر سرعت در ساعت ۸۰ درصد خطر مرگ و میر بر اثر حوادث رانندگی افزایش می یابد. به گفته کارشناسان بیش از ۹۰ درصد حوادث رانندگی بر اثر توجه نداشتن به مقررات راهنمایی و رانندگی روی می دهد.

آمارهای سال گذشته نشان می دهد که در تعطیلات نوروزی به طور متوسط روزانه ۹۴۷هزار مسافر در جاده های سراسر کشور جابه جا شده اند و در مجموع ۱۹میلیون و ۹۰۰هزار نفر در تعطیلات نوروزی در جاده های کشور جابه جا شده اند. بنابراین پلیس راه و عوامل راهداری نقش تعیین کننده و موثری در کاهش این حوادث خواهند داشت.

برخورد جدی با متخلفان، نصب دوربین های پیشرفته برای کنترل سرعت، استقرار دائمی گروه های متعدد پلیس راه و نصب تابلوهای مربوط به علائم رانندگی در سطح جاده ها برای کاهش حوادث رانندگی در کشور حداقل تدابیری است که انتظار می رود در این ایام صورت گیرد تا امنیت جانی مسافران تامین شود و تعطیلات شادی آفرین نوروزی به کام آنها تلخ نشود.

از آنجا که بیش از ۵۰درصد حوادث جاده ای کشور در ۳۰کیلومتری مبادی ورودی شهرها رخ می دهد لازم به نظر می رسد که با استقرار نیروهای پلیس در فاصله ۳۰کیلومتری مبادی ورودی و خروجی شهرها میزان این حوادث کاهش یابد.

گرچه تلاش برای کاهش تلفات تصادفات جاده ای و شهری یک وظیفه ملی است و باید تمام وزارتخانه ها و سازمان های مسئول در قبال اتخاذ اقدامات پیشگیرانه بکوشند، اما نمی توان نسبت به این واقعیت بی توجه بود که ساماندهی امنیت جاده ها و کاهش حوادث جاده ای در کشور به بسترسازی فرهنگ درست رانندگی نیازمند است زیرا بخش عمده این حوادث از عادات و رفتارهای انسانی سرچشمه می گیرد و بخشی از تراژدی جاده های ایران از رفتارهای غیرمدنی برمی خیزد که نمونه های آن در رانندگی های درون شهری و خیابانی به کرات دیده می شود. در ایران حوادث رانندگی دومین علت مرگ و میر بعد از بیماری های قلب و عروق رابه خود اختصاص می دهد و بیشترین علت مراجعه به مراکز اورژانس و اتاق های عمل، حوادث رانندگی در اثر عدم ایمنی راه ها است. بخشی از مشکل به فرهنگ رانندگی در ایران برمی گردد. ایرانیان در حالی که در موقع پیاده روی جهت عبور از مدخلی ده ها بار به یکدیگر تعارف می کنند، در هنگام رانندگی، به راننده هایی بداخلاق و بی گذشت بدل می شوند. قوانین توسط رانندگان ایرانی به راحتی زیرپا گذاشته می شود. برخی از قوانین، متناسب با فضای سال های اخیر اصلاح نشده است. مثلا وضعیت سرعت، ترافیک، امنیت خودروها و تعامل پلیس همگی از مواردی هستند که نیازمند بازنگری بنیادینی هستند. اخلاق اجتماعی و انضباط عمومی در بین رانندگان ایرانی به کالایی کمیاب بدل شده است. این دو عامل خود سبب افزایش تنش، عصبیت و عدم دقت در رانندگی و سهل انگاری در حفظ جان شده است.

استاندارد تولید اتومبیل های ایمن در جاده ها از سوی شرکت های خودروسازی وطنی مراعات نمی شود. بسیاری از خودروهای ساخت داخل از کیفیت نامناسبی برخوردارند. فقدان ترمزهای ضدقفل و کیسه های هوا برای حفظ سرنشینان در اتومبیل های ارزان قیمت و فقدان امنیت جانی در آنها خود از عوامل بالا بودن جرح و قتل جاده ای است.

جاده ها در ایران معضل دیگری هستند که بودجه فراوانی برای اصلاح آنها نیاز است. بسیاری از گذرگاه ها، پیچ ها و تنگه ها و معابر جاده ای از مناطق خطرخیز هستند و تا رسیدن به وضعیت ایده آل فاصله طولانی و بلندی داریم.

سن رانندگی برای خودروهای سنگین کاهش یافته است. رانندگان جوان این خودروها یا کم حوصله، یا پرکار و یا گاهاً در معرض مصرف مواد افیونی هستند. در کنار عوامل مذکور کنترل دقیق ساعات رانندگی منجر به ضریب امنیت جاده ها می شود.

در کنار تمام این عوامل باید از یاد نبرد که دولت وظیفه دارد ستادی کارآمد جهت بررسی عوامل بحرانی جاده ای و اختصاص بودجه های مناسب با استفاده از بخش خصوصی را در دستور کار خود قرار دهد. کشور ایران پهناور است. بدیهی است دولت قادر به اصلاح تمامی نواقص موجود به تنهایی نخواهد بود. بهترین کار در این میان کمک و بهره برداری از سرمایه گذاری بخش خصوصی برای مقابله با این خطرات است. در کنار عوامل برشمرده شده نقش رسانه های دیداری و شنیداری در کنار رسانه های مکتوب از جهت ارتقای آگاهی ها و آموزش های عمومی بسیار موثر است، در غیر این صورت ایران به کشوری بدل خواهد شد که اتومبیل ها و جاده هایش بیش از بمب های تروریستی در عراق، از مردم ایران قربانی خواهد گرفت. آموزش می تواند علاوه بر جابه جایی مناسب کالا و خدمات، به توسعه جامعه مدنی و در هم تنیدگی و پویش اجتماعی کمک کند. این امر مستلزم آموزش از دوران دبستان و سنین کم جامعه است که بارها در کمیسیون حمل و نقل و ترافیک کشور مطرح شده، اما تاکنون به شکل مطلوبی اجرا نشده است.حداکثر پیشرفت دستگاه های مسئول در این بخش طی سالهای اخیر، توزیع تعدادی اقلام تبلیغی و اطلاعات کتبی از سوی پلیس راهنمایی و رانندگی در میان برخی از مدارس است که به لحاظ غیرتجربی بودن، فاقد کارایی لازم و قدرت نهادینه شدن فرهنگی است؛ در حالی که چنین آموزشهایی باید مستمرو عملی باشد تا از طریق تکرار و تمرین در رفتار نسل آینده ماندگار شود.

از طرف دیگر برنامه ریزان نظام آموزش تحصیلی در ایران باید این نکته را درک کنند که برخی مفاهیم تئوریک و متون درسی نظیر معادلات چندمجهولی و مفاهیم پیچیده فلسفی بندرت در زندگی روزمره افراد کاربرد دارد ولی انسان ها به محض ورود به جامعه با وسیله نقلیه، خیابان و ترافیک مواجه می شوند و ناآگاهی نسبت به تعاملات این حوزه ممکن است به مرگ آنها و یا کشتار دیگران منتهی شود. با وجود این درجه از اهمیت، در متون تحصیلی دانش آموزان ما برای تابلوها و علائم رانندگی، حقوق آمد و شد، چارچوب رانندگی و نظام ترافیکی برنامه آموزشی وجود ندارد.

در سنین بالاتر نیز توسعه فرهنگی صحیح آمد و شد نباید به اخذ گواهینامه رانندگی ختم شود و باید بطور مداوم رانندگان و عابران نسبت به ایمنی تردد آموزش ببینند. همچنین مشارکت نهادهایی نظیر وزارت راه و ترابری، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، استانداری ها، شهرداری ها، خودروسازان و سایر دستگاه های مسئول حمل و نقل در برنامه های فرهنگ سازی ضروری است. باید درک کنیم که فرهنگ سازی در خصوص استفاده بجا از خودرو و کاهش سوانح رانندگی نیاز به هزینه زیادی ندارد، اما بسیاری از هزینه ها را کاهش می دهد. آموزش و ارتقا سطح فرهنگ رانندگی که در کشور ما امری فراموش شده است، می تواند علاه بر جابه جایی مناسب کالا و خدمات، به توسعه جامعه مدنی و درهم تنیدگی و پویش اجتماعی کمک کند.

آمارهای رسمی نشان می دهد علت ۱۳ درصد تصادفات منجر به فوت در ایران، نقص فنی خودروهاست. سالانه بیش از سه هزار نفر در کشور بر اثر نبود استانداردهای فنی در خودروها جان خود را از دست می دهند. ضوابط تولید صنعتی وسایل نقلیه باید طوری باشد که حتی اگر فرد استفاده کننده از آن خطایی مرتکب شد، این خطا منجر به مرگ وی نشود. چنین وسیله نقلیه ای که خطای رفتاری راکب خود را مورد بخشش قرار می دهد و مانع از مرگ وی می شود، وسیله ای است که تمام استانداردهای کیفی طراحی سازه و تولید قطعات آن رعایت شده باشد. اما متاسفانه اغلب تولیدات صنایع خودروسازی ایران با استانداردهای روز دنیا فاصله زیادی دارند.

کارشناسان حمل و نقل بر این باورند تولید برخی از خودروها در ایران با استانداردهای روز دنیا مطابق نیست و این مسئله می تواند عاملی برای رشد تلفات رانندگی باشد.

جانشین فرمانده نیروی انتظامی کشور نیز با انتقاد از بی توجهی خودروسازان به ایمنی خودروهای تولید داخل، می گوید: بررسی ها نشان داده بستن کمربند در صندلی عقب خودروها حداقل تا دو هزار نفر از تلفات تصادفات جاده ای می کاهد و این در حالی است که بسیاری از خودروها از این مزیت بی بهره اند. متأسفانه خودروسازان داخلی حتی از تعبیه یک بسته ایمنی شامل کپسول آتش نشانی، چراغ خطر و زنجیر چرخ در محصولات خود که حداکثر هزینه آن ۴۰ هزار تومان است نیز خودداری می کنند. در حالی که وجود این بسته ایمنی در بسیاری از خودروسازی های دنیا امری بدیهی به شمار می روند.

مهدی فرخی