این گوی و این میدان

ما که از پتانسیل های بکری در صادرات بهره می بریم, چرا در بازارهای منطقه ای و جهانی حرفی برای گفتن نداریم

یکی از مهمترین نقاط ضعف اقتصاد کشورمان طی سال های گذشته، عدم بهره مندی از حجم مطلوب صادرات غیرنفتی است. یکی از اشتباهاتی که در این زمینه مرتکب شده ایم، آن است که الگوی مناسبی برای رشد و توسعه اقتصادی کشور و همچنین حضور در بازارهای جهانی ارایه نداده ایم. به همین دلیل در یادگیری دانش نوین در عرصه تجارت بین الملل عقب مانده ایم.

اگر می خواهیم در بازرگانی جهانی حرفی برای گفتن داشته باشیم، باید در درجه اول مهارت های نوین ارتباط با جوامع مدرن را یاد بگیریم. دنیای امروز، رفتارهای عادتی را قبول ندارد. به همین دلیل، جوامع با نوآوری هایی که از خود نشان می دهند، مدام در پی دستیابی به سهم بیشتر از اقتصاد جهانی هستند، در حالی که ما چنین نگرشی را در تجارت بین الملل خود نداریم. ما هنوز به همان صادرات سنتی اصرار می ورزیم و خلاقیتی در زمینه محصولات جدید و متناسب با نیاز روز بازار از خود نشان نمی دهیم، وگر نه الان صادرات غیرنفتی کشورمان خیلی بیشتر از این ارقام می شد. مشکل ما آن است که خود را در قبال صادرات محصولات غیرنفتی متعهد نمی دانیم. ما در اتخاذ تصمیمات بجا و درست در اقتصاد بین الملل، ضعف تدبیر داریم. صادرات محصولات پتروشیمی کشور در سال گذشته، معادل ۷ میلیارد و ۴۰۹ میلیون دلار بوده که به لحاظ ارزش، نسبت به سال قبل از آن با تنزل ۲۴/۲ درصدی مواجه شده است. متأسفانه علیرغم آن که در صنعت نفت مزیت مطلق داریم، اما در صادرات محصولات پتروشیمی، قوی عمل نمی کنیم. در پایان سال گذشته، سهم صادرات محصولات پتروشیمی از صادرات غیرنفتی کشور تنها ۹۴/۲۸ درصد بوده است. خام فروشی، سابقه ای بس طولانی در اقتصاد کشور ما دارد و علیرغم حرف ها و بحث های فراوان برای رهایی از این وضعیت، هنوز از عادت "نفت خوری" دست نکشیده ایم و هیچ خلاقیتی برای رهایی از درآمدهای نفتی نشان نداده ایم.

سازمان تجارت جهانی (WTO)، ارزش صادرات کشورمان را در پایان سال گذشته معادل ۱/۷۰ میلیارد دلار اعلام کرده و از این حیث، رتبه ۳۹ جهانی را از آن خود کرده ایم که بخش عمده ای از آن، مدیون درآمدهای نفتی و گازی کشور است، نه صادرات غیرنفتی. در حال حاضر، اگر چه در قیاس با بسیاری از رقبای منطقه ای، رتبه بالاتری را در اختیار داریم، اما نگاهمان باید به "از ما بهتران" باشد. باید کشورهای قدرتمند و نوظهور امروزی را الگوی خود بدانیم؛ کشورهایی که از هیچ، همه چیز ساخته اند و ثروت هایی پایدار را برای نسل هایشان تدارک دیده اند.

● تفکر بازار محور نداریم

برای صادرات جهان پسند، باید سلیقه جهانی داشت. در واقع، عدم درک این موضوع از مهمترین دلایل کُندی صادرات کشور در قیاس با دیگر رقبایمان است. ما همواره فکرمان به منابع معطوف بوده، در حالی که برای اسم و رسم داشتن در تجارت جهانی، باید نگاهمان به نیازهای بازار باشد. از طرفی، در تفکر منبع محور هم کوتاهی کرده ایم که اگر غیر از این بود، امروز کشورهایی نظیر قطر، حق ما را در برداشت از ذخایر پارس جنوبی ضایع نمی کردند. علاوه بر این، باید حواسمان را نسبت به نوآوری هایی که رقبا انجام می دهند جمع کنیم تا از این طریق، محصولی با کیفیت تر از رقبا به بازار عرضه نماییم و به اصطلاح روی دستشان بلند شویم.

● اقتصاد در غُل و زنجیر

به غیر از عوامل بیرونی اینچنینی، ما مشکلاتی هم در اقتصاد داخل داریم که دست و پایمان را در تجارت با کشورهای جهانی بسته اند. نظام های مالیاتی و بانکی - که فکر تولید را از ذهن تولید کنندگان بخش خصوصی پاک کرده اند – مشکلات ارزی، معضلات تأمین مالی که نقدینگی را برای تولید کنندگان به شدت گران و پُرهزینه کرده، مشکلات قانونی و چندین و چند معضل دیگر که همگی بر تولید داخلی تأثیر منفی دارند، از دلایل عدم بلوغ صادرات غیرنفتی کشور به شمار می روند. البته ذکر مشکلات به معنای آن نیست که بخواهیم کم کاری هایمان را به گردن مشکلات موجود بی اندازیم، چرا که قطعاً با بکارگیری مدیریت درست، می توان بر مشکلات فایق آمد. به عنوان مثال، امروز ما با مشکل بزرگی به نام تحریم های بین المللی روبه رو شده ایم که این امر، تأثیر زیادی بر توسعه اقتصادی و تجاری کشورمان دارد. اما اگر مدیریت صحیح و هوشمندانه ای داشته باشیم، این مشکل را به یک فرصت بین المللی تبدیل خواهیم کرد. کشورهای آفریقایی، جزو شرکای جدید تجاری ایران هستند که بسیاری از آنها، با مشکلات زیادی در حوزه تأمین مواد غذایی روبه رو می باشند، در حالی که صنایع غذایی امروز ما رشد خارق العاده ای را پس از جنگ تحمیلی تجربه کرده اند. به طور قطع، اگر زیرساخت های توسعه صادرات کشور بهبود یابند و موانع صادراتی کاهش پیدا کنند، می توانیم با رایزنی های مناسب، بخش عمده ای از نیاز این بازار یک میلیارد نفری را تأمین نماییم. در حال حاضر، اماراتی ها با درک این موقعیت، نقش ترانزیت کالاهای ایرانی را به کشورهای آفریقایی بر عهده گرفته اند و به راحتی، ثروتی را که تولید کنندگان ما باید به دست بیاورند به جیب خود می زنند. این وظیفه مسؤولان کشور است که با معرفی پتانسیل ها، حمایت های لازم و البته فراهم آوردن بسترها، زمینه صادرات مستقیم ایران را به این کشورها فراهم آورند.

مثالی دیگر در حوزه خدمات فنی و مهندسی است. نیجریه که در چند سال گذشته رشد اقتصادی مناسبی را تجربه کرده است، از کشورهایی به شمار می رود که منابع عظیمی در نفت و گاز دارند. ایران می تواند با سرمایه گذاری بیشتر روی خدمات فنی و مهندسی، صادرات خود را در این زمینه افزایش دهد و از این طریق، منابع ارزی سرشاری را برای کشور به ارمغان آورد. البته برخی کارشناسان، رویکرد ایران به سمت کشورهای آفریقایی را در سال های اخیر مناسب نمی دانند که به نوبه خود دلایل معقولی هم ارایه می کنند. اما باید بدانیم که اگر امروز کشورهای آفریقایی اقتصاد توسعه یافته ای ندارند، به دلیل ضعف مدیریت اجرایی آنها است و نه کم ثروتیشان. به طور قطع، اگر مراودات ما با این کشورها بر مبنای کسب ثروت صورت پذیرند، آن موقع است که ما برنده بازی به حساب می آییم.

● اعداد چه می گویند؟

صادرات کالاهای غیرنفتی کشورمان به قاره آفریقا در پایان سال گذشته معادل ۳۳۰ میلیون دلار بوده که این رقم، تنها ۵۵/۱ درصد کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. واردات ایران از این کشورها هم در سال گذشته معادل ۲۴۲ میلیون دلار بوده که این رقم، معادل ۴۴/۰ درصد کل واردات کشور است. ارقام فوق که نشان از برتری رابطه مبادله ایران با کشورهای این قاره دارد، یک نکته را گوشزد می کنند و آن این است که قطعاً با افزایش سرمایه گذاری ها و تولید بازار محور و در نهایت، اتخاذ سیاست های توسعه طلبانه در تجارت بین الملل، می توان تجارت، ثروت و قدرت بیشتری را از این قاره به دست آورد.

به یاد داشته باشیم که هیچ چیز و هیچ کس کامل نیست. نه تنها ما که قدرت های جهان هم از این امر مستثنی نیستند. اما یقین بدانیم که با تمرین و ممارست و پشتکار شکست ناپذیر، اهداف ملی – همچون ابرقدرت اقتصادی و سیاسی در منطقه بودن - دست یافتنی خواهند بود. پتانسیل هایی که ما در اختیار داریم، در دنیا کم نظیرند. اگر بخواهیم، قدرت های منطقه که هیچ، قدرت های جهانی را هم انگشت به دهان خواهیم ساخت.