یاد آر ز شمع مرده یاد آر

زندگی و آثار نیما یوشیج

۱۱۵ سال پیش یعنی در ۲۱ آبان ماه ۱۲۷۶ خورشیدی، "نیما یوشیج" در دهکده یوش مازندران پا به عرصه گیتی نهاد. در ۲۰ سالگی از مدرسه عالی سن لویی تهران، فارغ التحصیل و دو سال بعد در وزارت مالیه مشغول به کار شد.

نیما در سال ۱۳۰۰ "قصه رنگ پریده" را منتشر کرد. این شعر که در ۵۰۰ بیت و قالب مثنوی سروده شده است، بیانگر احساسات و عواطف نیما و طبیعت گرایی خاص اوست. نیما سپس قسمتی از "افسانه" را در روزنامه "قرن بیستم" میرزاده عشقی (۱۳۰۱) منتشر کرد. این شعر با زمینه ای اجتماعی، سرشار از نوگرایی، تخیل و تمثیل بود. پس از افسانه، نیما شعر "ای شب" را در مجله "بهار" (۱۳۰۲) به چاپ رساند که ادیبان برجسته آن روزگار از آن به عنوان انحطاط ادبیات آبرومند قدیم یاد کردند. چندی بعد "محمدضیا» هشترودی" کتاب "منتخبات آثار" نیما را در سال ۱۳۰۳ منتشر کرد و اینچنین بود که تجدد ادبی با حضور نیما اندک اندک خود را در جامعه ایرانی نمایان کرد.

نیما در ششم اردیبهشت ماه ۱۳۰۵ با بانو "عالیه جهانگیری" فرزند "میرزا اسماعیل شیرازی" و دخترعمه "میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل" در تهران ازدواج کرد. در همین سال نیما، پدرش "میرزا ابراهیم خان اعظام السلطنه" را از دست داد. همچنین در همین دوران بود که کتاب "فریادها" شامل منظومه خانواده سرباز و سه شعر دیگر از نیما به چاپ رسید.

نیما در سال های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۲ که به تهران بازگشت در شهرهای بابل که آن هنگام بارفروش نامیده می شد، لاهیجان، رشت و آستارا آموزگاری پیشه کرد و در همین زمان بود که نگارش داستان "مرقد آقا" را به پایان رساند. از ۱۳۱۲ به تهران آمد و به تدریس در مدرسه های تهران مشغول شد.

در سال ۱۳۱۷ نیما به همراه نام آورانی همچون "صادق هدایت" و "عبدالحسین نوشین" به عضویت هیات تحریریه مجله "موسیقی" که مدیر آن "غلام حسین مین باشیان" بود، در آمد و در همین مجله به انتشار "ارزش احساسات در زندگی هنرپیشگان" مبادرت ورزید.

از مهم ترین رخدادهای زندگی نیما در دهه ۲۰ می توان به تولد تنها فرزندش، شراگیم در ۱۳۲۱، شرکت در نخستین کنگره نویسندگان ایران با شعر "آی آدم ها" در سال ۱۳۲۵، همکاری با ماهنامه "مردم" و انتشار شعر "پادشاه فتح" در همان نشریه در ۱۳۲۶ و همکاری با مجله "خروس جنگی" و "کویر" به دعوت "غلام حسین قریب" در سال ۱۳۲۷ و انتشار "افسانه" با مقدمه "احمد شاملو" و انتشار "دو نامه" (دربردارنده نامه نیما یوشیج به شین پرتو و پاسخ وی به نیما) اشاره کرد.

در دهه ۳۰ و تا پیش از مرگ نیما، به کوشش "ابوالقاسم جنتی عطایی"، "نیما یوشیج کیست؟ چیست؟" (۱۳۳۳)، "ارزش احساسات" که نثری درباره شعر فارسی است (۱۳۳۵) و "مانلی" (۱۳۳۶) از نیما منتشر شد.

نیما سرانجام در ۱۳ دی ماه ۱۳۳۸ مرگ را پذیرا و در امامزاده عبدالله شهر ری به خاک سپرده شد. در سال ۱۳۷۲ پیکر نیما به دهکده یوش منتقل شد تا در جایی که بدان تعلق داشت، برای همیشه آرام گیرد.

در سال۱۳۳۹ با نظارت استاد زنده یاد "دکتر محمد معین" که نیما پیش از مرگش وی را به عنوان سرپرست آثارش انتخاب کرد، "افسانه و بخشی از رباعیات" نیما منتشر شد، اما گرفتاری های لغت نامه و سایر کارهای پژوهشی معین به علاوه مرگ زودهنگامش، فرصت چندانی را برای انتشار سایر آثار نیما به وی نداد; این بود که زنده یاد "سیروس طاهباز" با همکاری "شراگیم یوشیج" سایر آثار نیما را اندک اندک منتشر کردند.

از جمله این کارها می توان به "برگزیده شعرهای نیما یوشیج" (۱۳۴۲)، "ماخ اولا" (۱۳۴۴)، "شعر من" (۱۳۴۵)، "شهر شب، شهر صبح" و "ناقوس" (۱۳۴۶)، "تعریف و تبصره و یادداشت های دیگر" (۱۳۴۸)، "قلم اندار" و "آهو و پرنده ها" (۱۳۴۹)، "توکایی در قفس"، "دنیا، خانه من است" (۵۰ نامه از نیما یوشیج)، "نامه های نیما به همسرش عالیه"، "فریادهای دیگر و عنکبوت رنگ" و مجموعه داستان "کندوهای شکسته" (۱۳۵۰)، "کشتی طوفان" (۵۰ نامه دیگر از نیما یوشیج)، "ارزش احساسات و پنج مقاله در شعر و نمایش"، "آب در خوابگه مورچگان" (مجموعه ۴۲۰ رباعی) و "حرف های همسایه" (۱۳۵۱)، "مانلی و خانه سریویلی" (۱۳۵۲)، "ستاره ای در زمین" (دربردارنده چند نامه) (۱۳۵۴)، "نامه ها" از مجموعه آثار نیمایوشیج (۱۳۶۸) و "برگزیده اشعار و یادداشت های روزانه" (۱۳۶۹) اشاره کرد.

از نیما در سال های اخیر کارهای دیگری نیز منتشر شده است که می توان به "مجموعه نامه های نیما" به کوشش شراگیم یوشیج و مینا میرهادی (۱۳۷۶)، "دنیا خانه من است" و همچنین منتخبی از اشعار و نثر نیما یوشیج به مناسبت کنگره بزرگداشت صدمین سال تولد وی در ایران و جهان از سوی سازمان جهانی یونسکو (۱۳۷۶)، "غول و نقاش" با ویراستاری سیروس طاهباز و نقاشی بهرام دبیری و "دو سفرنامه از نیما یوشیج" (بارفروش و رشت) به کوشش علی میرانصاری (۱۳۷۹)، "روجا" (مجموعه اشعار تبری نیما) با ترجمه مجید اسدی و "مجموعه شعرهای نو، غزل ، قصیده ، قطعه نیمایوشیج" به کوشش شراگیم یوشیج و مینا میرهادی (۱۳۸۰)، "مجموعه کامل اشعار نیما یوشیج" (۱۳۸۳) و "درباره هنر شعر و شاعری" به کوشش سیروس طاهباز (۱۳۸۴)، "یادداشت های روزانه" و "دیوان رباعیات نیما یوشیج" به کوشش شراگیم یوشیج و مینا میرهادی (۱۳۸۷)، "نیما و میراث نو" مجموعه مقاله های دومین همایش نیماشناسی (۱۳۸۹) اشاره کرد.

در زمینه ترجمه اشعار نیما به زبان انگلیسی، یلدا توفیقی، محمدرضا قانون پرور، احمد کریمی حکاک و کامران تلطف کوشش های ارجداری در سال های اخیر کرده اند که سبب آشنایی بیشتر مخاطب غیرپارسی زبان با شعرهای نیما شده است.

گفتنی است در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، موزه شعر در خانه مسکونی نیما در دهکده یوش گشایش یافت و همچنین کلیه وسائل و لوازم شخصی نیما توسط فرزندش -شراگیم یوشیج- در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت تا زادگاه و آرامگاه پدر شعر نو ایران، موزه ای برای علاقه مندان زبان و ادب پارسی به ویژه شعر نو باشد.

نویسنده : نیلوفر احمدپور