قطرشیخ حمد معجونی از گاز, سنت كام و الجزیره

«شیخ حمد» با تركیبی از منابع گاز حوزه پارس, شبكه الجزیره و روابط همزمان با آمریكا, ایران و رژیم صهیونیستی می خواهد قطر كوچك را به یك قدرت منطقه ای تبدیل كند

از اواسط قرن نوزدهم میلادی، خانواده «آل ثانی» كه منسوب به قبیله «بنی تمیم» هستند، بر قطر حكومت كرده اند. شهرت «آل ثانی» از پیشوای این قبیله شیخ «ثانی بن محمد»، پدر شیخ «حمدبن ثانی» اولین حاكم قطر و جد شیخ حمد امیر كنونی قطر گرفته شده است.قطر كه استقلال سیاسی خود را در ۳سپتامبر سال۱۹۷۱ به دست آورد، از سال۱۹۹۴ وقتی «عیسی بن سلمان آل ثانی» امیر قطر در سفری خارجی به سر می برد و پسرش «حمد بن عیسی» در كودتایی مسالمت آمیز به جای او تكیه زد، وارد دوران جدیدی شده است. شیخ «حمدبن خلیفه آل ثانی» در ۲۷ژوئن سال۱۹۹۵ با تأیید خانواده حاكم، زمام حاكمیت را به دست گرفت و در ۲۲اكتبر سال بعد، شیخ «تمیم بن حمد آل ثانی» (پسرش) را به عنوان ولیعهد و در ۲۹اكتبر همان سال، «شیخ عبدالله بن خلیفه آل ثانی» (برادرش) را به عنوان نخست وزیر تعیین كرد.چندی نگذشت كه مردم قطر و شیخ نشین های منطقه دریافتند كه پسر ۴۶ساله تفاوتهای زیادی با پدر دارد. شیخ حمد در دولت قطر تغییرات بسیاری ایجاد كرد، مجلس مشورتی تدارك دید و با لغو سانسور مطبوعات، آزادی نسبی برای دیدگاههای مختلف فراهم آورد و با اهدای حق رأی به زنان، زمینه های تحولات اجتماعی را آماده كرد. بعد از به قدرت رسیدن، شیخ حمد در بعد اقتصادی، سرمایه گذاری اصلی را بر روی استخراج، تولید و صادرات منابع گازی حوزه پارس شمالی (مشترك با ایران) قرارداد و در حوزه دفاعی - امنیتی به تدریج به سمت خارج شدن از زیر سایه عربستان سعودی و حركت در جهت همكاریهای پنهان امنیتی با آمریكا و اسرائیل روی آورد.در این چارچوب، پس از حوادث ۱۱سپتامبر۲۰۰۱ و جنگ افغانستان و برنامه آمریكا - برای تغییر رژیم عراق، دولت آل ثانی به منظور بهره گیری از امتیازات خاص روابط با آمریكا، به همكاری پنهان و علنی با سناریوهای واشنگتن پرداخته و این در حالی بود كه مصر، عربستان و سوریه سه قدرت اول جهان عرب با این حمله مخالف بودند.تعیین دوحه به عنوان ستاد عملیات براندازی رژیم بعث عراق و استقرار قرارگاه نظامی منطقه ای (خاورمیانه ای) آمریكا در قطر و نقش آفرینی دوحه در تحقق سناریوی مطلوب آمریكا در مسأله فلسطین، عمومی سازی روند سازش وتلاش برای وارد كردن اسرائیل به عنوان یك رژیم و بازیگر طبیعی به معادلات سیاسی، اقتصادی و امنیتی خاورمیانه و خلیج فارس از جمله همكاریهای قطر با آمریكا در زمان حكومت «شیخ حمد» بوده است كه نشانگر تغییرات جدی در نگرش های منطقه ای دوحه به شمار می رود.

حوزه پارس شمالی، موتور محركه توسعه اقتصادی قطر

منبع گاز طبیعی «الشمال» كه باعث شده است قطر در زمره كشورهای ثروتمند از نظر گاز قرار گیرد، در سال۱۹۷۱ كشف شد. ذخیره گازی این منبع ۵۰۰تریلیون مترمكعب است و بزرگترین منبع گازی مجزا و غیرمشترك در دنیا به شمار می رود. اما ثروت اصلی قطر در میدان گازی پارس جنوبی، بزرگترین میدان كشف شده ذخایر گازی جهان است. نزدیك به هشت درصد گاز كشف شده جهان به تنهایی در این میدان قرار دارد. این میدان كه بین ایران و قطر مشترك است،از سالها پیش توسط قطری ها مورد بهره برداری قرار گرفته است. حوادث سالهای پس از انقلاب و جنگ و دوران سازندگی به ایرانی ها اجازه نداده بود كه فكری برای این میدان مشترك بكنند. در اواخر دهه۷۰ و اوایل دهه،۸۰ «بیژن زنگنه» وزیر نفت وقت، با امضای قرارداد سرمایه گذاری با شركت فرانسوی «توتال»، «پتروناس» مالزی و «گاز پروم» روسیه، گام اول را برای بهره برداری از این حوزه مشترك برداشت.این حوزه مشترك كه صدها كیلومتر مربع وسعت دارد، با ۱۳تریلیون مترمكعب گاز و ۱۶میلیارد بشكه میعانات در ۱۰۵ كیلومتری منطقه «عسلویه»در جنوب «بوشهر» واقع شده است.قطر در حال حاضر قراردادهای متعددی برای فروش گاز مایع طبیعی به كشورهایی چون ژاپن، كره جنوبی و مؤسساتی از قبیل «تركی پتاس»، مؤسسه نفت چین در «تایپه» و مجموعه «هندی السیار» بسته است و درصدد صدور گاز به پاكستان از طریق لوله می باشد، شیخ امیدوار است كه منابع حوزه پارس، موتور محركه اقتصاد نوین قطر و تبدیل كردن این كشور به یكی از قطب های اقتصادی منطقه باشد.

سنت كام (centcom) حلقه روابط آمریكا و قطر

افزایش كمی و كیفی حضور نیروها و استقرار تجهیزات و تسلیحات آمریكا در مناطق پیرامونی عراق از جمله در خلیج فارس و برخی كشورهای حاشیه جنوبی آن نظیر قطر، اهدافی فراتر از جنگ عراق را مدنظر دارد.

پس از مخالفت عربستان سعودی با حمله نظامی آمریكا به عراق و اظهارات مقامات سعودی از جمله «سعودالفیصل» در مورد عدم اجازه به آمریكا برای استفاده از امكانات فرماندهی و كنترل پایگاه «پرنس سلطان» برای حمله به عراق، آمریكا به تدریج به نوسازی پایگاه «العدید» قطر پرداخت تا امكانات آن را متناسب با نیازمندیهای حمله به عراق ارتقا دهد، به گونه ای كه در آستانه حمله آمریكا به عراق، هزاران سرباز آمریكایی در این پایگاه مستقر شدند و این پایگاه، بزرگترین انبار تجهیزات آمریكا در منطقه به شمار می رفت و به اصلی ترین محل تمركز نیروهای آمریكایی و طراحی برای حمله به عراق تبدیل شد. قطر در مجموع از آن هنگام به بعد دوپایگاه در اختیار آمریكا قرار داد و دوحه به ستاد عملیات نظامی آمریكا علیه عراق به جای عربستان كه در جنگ ۱۹۹۱ ستاد حمله به عراق بود، تبدیل شد.

در واقع، انتقال امكانات فرماندهی نیروهای مركزی آمریكا از فلوریدا به قطر به گونه ای طراحی شد كه در آینده نزدیك، قطر را به عنوان ستاد محلی و منطقه ای نیروهای مركزی آمریكا درآورد و بحرین نیز همچنان مقر ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریكا باشد و اكنون قطر به عنوان مركز فرماندهی ژنرال «جان ابی زید» همین نقش را دارد. بدیهی است گستره نظارت و فرماندهی ستاد ژنرال ابی زید، پیش از بحران عراق و معادلات نظامی - امنیتی خلیج فارس و خاورمیانه است و شرق آسیا، بخشی از شبه قاره هند، دریای عمان و آسیای مركزی را نیز دربر می گیرد.این پایگاهها پیش و پس از جنگ عراق، هدایت كننده تمرین های متعددی با هدف، تمرین نحوه فرماندهی و هماهنگی نیروهای عملیاتی در ۲۵كشور تحت نظارت منطقه فرماندهی مركزی شامل خلیج فارس، آسیای مركزی، شرق آفریقا، دریای عمان، اقیانوس هند وبخشی از شبه قاره هند بوده اند.نیروهای مشاركت كننده در این تمرین ها زیر مجموعه فرماندهی مركزی آمریكا بوده اند كه در گذشته، فرماندهی آن را ژنرال «تامی فرانكس» كه فرمانده جنگ افغانستان و عراق بود، بر عهده داشت و اكنون فرماندهی آنها بر عهده ژنرال ابی زید است.قرارگاه هدایت و فرماندهی در «پایگاه السیلیه»نزدیك دوحه مستقر است و طبق قراردادی كه در قبل از جنگ عراق میان «دونالد رامسفلد» وزیر دفاع آمریكا و شیخ حمد بن جاسم بن جبر آل ثانی وزیر خارجه قطر بسته شد، حضور نظامیان آمریكا در قطر برای مدت ۲۰سال تمدید شده است.موارد فوق، شاهدی بر این مدعا هستند كه قطر طی چند سال اخیر به مهمترین پایگاه برای حضور نظامیان آمریكایی در منطقه مبدل شده و با كویت در حال رقابت شدید است.

این فرایند، بعد ازدوری عربستان سعودی از آمریكا تشدید شده است. بعد از آغاز پادشاهی امیر عبدالله در عربستان، این كشور از آمریكا فاصله گرفت، به طوری كه «ریچارد پرل» مشاور سابق وزیر دفاع آمریكا، عربستان را مركز تروریسم اسلامی خوانده و برخی نمایندگان كنگره نیز این ادعا را تكرار كرده اند.

قطر پیشگام روابط پنهانی با اسرائیل

قطر در اوایل دهه۹۰ در كنار عمان، تنها كشورهای عرب حاشیه خلیج فارس بودند كه برای اولین بار پس از «كمپ دیوید» قبح روابط اقتصادی و دیپلماتیك با اسرائیل را از بین بردند و «اسحاق رابین» نخست وزیر وقت اسرائیل به منطقه سفر كرد و دفتر اقتصادی اسرائیل در دوحه گشایش یافت و علی رغم تعطیلی موقت آن در اثر فشارهای عربی، گفته می شود این دفتر هم اكنون در دوحه فعال است. از سوی دیگر، قطر همواره درصدد صدور گاز به اسرائیل بوده و این در حالی است كه اسرائیل نیز طبق طرح «خاورمیانه جدید»، شیمون پرز درصدد برقراری روابط گسترده اقتصادی با دول عربی به عنوان مقدمه حضور در معادلات سیاسی - امنیتی خاورمیانه است و در برخی از طرحهای نظامی - امنیتی آمریكا، حضور اسرائیل در ترتیبات امنیتی خلیج فارس در برابر تهدیدهایی نظیر ایران مطرح شده است.از سویی، در شرایط كنونی و همزمان با همكاری گسترده نظامی قطر با آمریكا، دولت آل ثانی با چراغ سبز شیخ حمد امیر قطر و با مدیریت و محوریت شیخ حمد بن جاسم وزیر خارجه در حال ایفای نقش در سناریوی آمریكا در مسأله فلسطین است. این همكاری گسترش آمد و شدها و مراودات با اسرائیل، در شرایطی كه قدرتهای عمده جهان عرب نظیر عربستان و سوریه با مكانیسم ها و روشهای متفاوت در حال حمایت از انتفاضه و گروههای فلسطینی هستند، دیده می شود.سفر «رولی میلو»وزیر همكاریهای منطقه ای اسرائیل در اجلاس سازمان تجارت جهانی در دوحه در سال۲۰۰۳ میلادی از جمله این مراودات بود. وی پس از بازگشت به تل آویو به دولت اسرائیل پیشنهاد خرید گاز از قطر را داد. شهروندان اسرائیلی نیز مشاركت اسرائیل را در نشستی اقتصادی كه میزبان آن كشوری عربی بود را حادثه مهمی خواندند. این در حالی بود كه در پی وقوع دور جدید انتفاضه، قطر تنها كشور اسلامی بود كه با ادامه همكاری اقتصادی با اسرائیل انتقاد شدید كلیه كشورهای اسلامی را علیه خود برانگیخت. البته قطر با وجود روابط گسترده با آمریكا و اسرائیل، به دنبال روابط گسترده با كشورها و قدرتهای بزرگ منطقه نیز هست. در واقع، راهبرد اصلی و محوری قطر در معادلات سیاسی - امنیتی منطقه براساس تعادل در روابط با قدرتهای عمده منطقه ای و فرامنطقه ای مؤثر در خلیج فارس وخاورمیانه بوده است.طبق این راهبرد، قطر تلاش كرده و می كند بین قدرتهایی كه دارای اهداف ومنافع متفاوت، متضاد وحتی متعارضی بوده و هستند، به نحوی مانور دهد و بازی كند كه میزانی از روابط متعادل را با هر یك از آنها حفظ نماید و ضمن پرهیز از چرخش كلی به سوی یك یا برخی از آنها از مزایای این وضعیت به نفع منافع و امنیت ملی خود بهره گیرد. لذا قطر به طور همزمان، در دهه۹۰ و سالهای اخیر، تلاش كرد با ایران، عراق، عربستان، مصر، اسرائیل، آمریكا، انگلیس و فرانسه به طور همزمان روابط مناسبی داشته باشد. در همین چارچوب،در دهه۹۰ در بین كشورهای شورای همكاری خلیج فارس، قطر دارای یكی از بهترین روابط با جمهوری اسلامی ایران بود، از آمد و شدهای دیپلماتیك با رژیم صدام برخوردار بود، اقدام به افتتاح دفتر تجاری اسرائیل در دوحه كرد، عمده روابط تسلیحاتی خود را با فرانسه برقرار نمود و در ملاحظات امنیتی به سمت همكاری گسترده با آمریكا و انگلیس روی آورد و به رایزنی و مشورتهای دائمی با مصر پرداخت و سعی كرد اختلافات خود را با عربستان كنترل ومدیریت نماید و حتی رهبران حماس را در خاك خود بپذیرد. طی روزهای اخیر نیز با وجود همكاریهای گسترده نظامی كه قطر با آمریكا دارد، با این حال به اتهاماتی كه به ایران وارد شده و مدعی دخالت در امرو داخلی عراق است، بی اعتنایی كرده است.وزیر خارجه قطر در این باره اعلام كرده است: به اینكه ایران در امور داخلی عراق دخالت می كند، اعتقادی ندارم. «شیخ حمد بن جاسم بن جبر» برخلاف شاهزاده «سعودالفیصل» وزیر خارجه عربستان و سایر مقامات سعودی از جمله «امیر تركی» سفیر این كشور در واشنگتن كه هر چند روز یكبار اظهارات ضدایرانی خود را درباره مسائل عراق تكرار می كنند، تلاش كرده است روابط مناسب همزمان با آمریكا و ایران را حفظ كند. لذا به صراحت گفته است: من هیچ دلیلی برای دخالت ایران در امور داخلی عراق نمی بینم.

لادن سلامی