جای خالی دیپلماسی عملگرایانه ایران در حل مناقشات فلسطین

تردیدی نیست, رویكرد عمل گرایانه دستگاه دیپلماسی ایران به مسأله فلسطین, گشودن جبهه ای جدید علیه آمریكا و اسراییل معنا می شود اما رخدادهای جاری در منطقه و از جمله حوادث عراق و لبنان به كمتر كسی اجازه پیشگویی در خصوص فرجام این كارزار دیپلماتیك را می دهد

درگیریهای داخلی در فلسطین به شكل نگران كننده ای گسترش یافته و آتش بسهای شكننده و ناپایدار میان جنبشهای فتح و حماس بیانگر عمق فاجعه ای است كه در سرزمینهای اشغالی در جریان است.

در جدیدترین مورد، افراد مسلح فتح و حماس، درگیریهای بسیار خونینی را پشت سر گذاشتند و هر چند در پایان روز جمعه به یك آتش بس دست یافتند كه به گفته مقامهای فلسطینی مورد موافقت خالد مشعل، رییس دفتر سیاسی حماس و محمودعباس، رییس تشكیلات خودگردان قرار گرفت؛ اما هنوز جوهر متن توافق اخیر خشك نشده بود كه ، هواداران مسلح دو جنبش بار دیگر در غزه با یكدیگر درگیر شدند و به روی هم آتش گشودند.

اما همزمان با تنشهای داخلی در فلسطین، تلاشهایی در سطح منطقه ای و بین المللی در جریان است كه هر یك برای خود اهدافی را دنبال می كند.

كمیته چهار جانبه تشكیل شده از نمایندگان آمریكا، اتحادیه اروپا، روسیه و سازمان ملل كه احیای طرح نقشه راه را در دستور كار قرار داده است، بیش از هر چیز تلاشهای خود را به تأمین منافع اسراییل و فشار بر حماس برای به رسمیت شناختن این رژیم معطوف كرده است؛ خواسته ای كه تاكنون مورد موافقت این جنبش و برخی دیگر از گروههای مقاومت فلسطینی قرار نگرفته است.

در راستای افزایش فشارها بر گروههای مقاومت، قرار است به زودی رایس، وزیر خارجه آمریكا به سرزمینهای اشغالی سفر كند و در نشست سه جانبه ای با حضور عباس و المرت درباره روند اجرای طرح جدید كاخ سفید در فلسطین گفتگو كنند.

آن گونه كه سخنگوی وزارت خارجه دولت بوش گفته است، اجرای طرح جدید آمریكا نیازمند اجماع اروپا و كشورهای عربی هم پیمان با واشنگتن است كه مصر، عربستان و اردن در رأس آنها قرار دارند.

اما از آن سو، حماس كه دولت منتخب و دموكراتیك فلسطین را بر عهده دارد، تاكنون با تلاشهایی كه با محوریت و هدایت ایالات متحده در حال انجام است، هیچ گونه همراهی نكرده و اقدامهایی از این دست را برخلاف واقعیتهای داخل سرزمین فلسطین و در راستای تأمین خواسته های اسراییل ارزیابی كرده است.

اسماعیل هنیه، نخست وزیر فلسطین در ابتدای این هفته از دولت آمریكا خواست از سر مردم كشورش دست بردارد و آنها را با جنگ داخلی درگیر نسازد.

مسؤولان حماس بارها از نقش آفرینی دولت بوش در جنگ داخلی در فلسطین سخن گفته اند.

به گفته اسماعیل رضوان- سخنگوی حماس- دولت آمریكا هر زمان شاهد توافق میان فلسطینیهاست، رایس وزیر خارجه اش را به منطقه می فرستد تا فضا را متشنج كند؛ زیرا واشنگتن خواهان ایجاد بستر مناسب برای تشكیل دولت متحد ملی در فلسطین نیست.

كاخ سفید همچنین ۸۶ میلیون دلار به نیروهای محمودعباس اختصاص داده است، اقدامی كه آشكارا تضعیف حماس و شعله ور كردن جنگ داخلی میان گروههای فلسطینی را در پی دارد.

در همین حال، تلاشهایی نیز در سطح منطقه و اعراب برای میانجیگری بین گروههای فلسطین در جریان است كه در این میان، نقش عربستان، سوریه و مصر بیشتر به چشم می آید.

رایزنیهای اعراب در قضیه فلسطین با وجود اعمال فشارهای آشكار و پنهان آمریكا بر دولتهای عربی در این بحث، همواره با اقبال حماس و دولت منتخب فلسطینی روبرو شده است، هر چند در خصوص نتایج و دستاوردهای این تلاشها تردیدهای جدی ابراز شده است.

در این میان، برخی تحلیلگران منطقه از گزینه ورود جدی جمهوری اسلامی ایران به روند گفتگوهای منطقه ای برای ایجاد وحدت ملی در فلسطین سخن می گویند.

به گفته صاحبنظران آگاه، حمایت معنوی ایران از مردم و دولت منتخب فلسطین، امر پنهان و پوشیده ای نیست و در شرایط كنونی كه آمریكا و رژیم صهیونیستی در تنور تفرقه می دمند و جنگ داخلی را در فلسطین دامن می زنند، افزایش تحركات دیپلماتیك تهران همراه با برخی از رایزنیهای كشورهای عربی می تواند فلسطینی ها را در تشكیل دولت وحدت ملی یاری رساند.

این نكته ای بود كه دكتر رمضان عبدا...، دبیركل جنبش جهاد اسلامی فلسطین نیز در سفر خود به تهران به آن اشاره كرد و گفت: «دوستان ما در حماس و فتح تلاش می كنند آتش بس فراهم شود، ما نیز از تلاش كشورهای عربی و اسلامی برای ایجاد وحدت و جلوگیری از ریختن خون مسلمانان و همچنین از طرحهای عربستان، مصر و سوریه استقبال می كنیم اما به نقش بزرگتر جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد همگرایی میان گروههای فلسطینی واقف هستیم.»

اما ورود رسمی و فعال ایران به تحركات دیپلماتیك با انگیزه پایان دادن به جنگ داخلی در فلسطین دارای چه پیامدهایی است؟

در نگاه نخست، می توان تصور كرد كه نزدیك شدن دیدگاههای ایران به عنوان حامی دولت منتخب فلسطین و برخی كشورهای بزرگ عربی كه گرایش نزدیكتری به جناح فتح دارند، تا چه اندازه می تواند در رفع سوء تفاهمها میان حماس و فتح راهگشا باشد و آنها را به تشكیل دولت وحدت ملی نزدیكتر كند.

همچنین، ورود دولت ایران به رایزنیهای منطقه ای با برادران عرب درباره فلسطین، از یك سو بطلانی بر فرضیه صهیونیستی «اختلاف ریشه دار شیعه و سنی» محسوب می شود و از سوی دیگر تأكیدی است بر اهمیت جایگاه مسأله فلسطین و قدس نزد مسلمانان كه همگرایی و همكاریهای مشترك دولتهای اسلامی را هم به دنبال دارد.

به گمان برخی تحلیلگران، نكته مهم قابل توجه در این بحث آن است، در شرایطی كه نومحافظه كاران دولت آمریكا متأثر از وضعیت ناگوار خود در عراق و نگران از افزایش نفوذ دیدگاههای ایران در منطقه، سیاست افزایش فشار بر این كشور را در پیش گرفته اند، دیپلماسی فعال تهران در مسأله فلسطین به مانند برگ برنده ای در راستای ایجاد بازدارندگی در برابر توطئه ها و سیاستهای هجومی كاخ سفید ارزیابی می شود.

به نظر می رسد برای گام نخست، جمهوری اسلامی ایران می تواند برگزاری یك نشست منطقه ای با حضور نمایندگان ارشد حماس، فتح، جنبشهای دیگر فلسطینی و نیز فرستادگان بلندپایه عربستان سعودی، سوریه و مصر را پیشنهاد بدهد و این نشست به صورت ادواری در پایتخت چهار كشور منطقه (ایران به علاوه سه كشور عربی) برای پایان دادن به مناقشات داخلی در فلسطین چاره جویی كند.

تردیدی نیست، رویكرد عمل گرایانه دستگاه دیپلماسی ایران به مسأله فلسطین، گشودن جبهه ای جدید علیه آمریكا و اسراییل معنا می شود؛ اما رخدادهای جاری در منطقه و از جمله حوادث عراق و لبنان به كمتر كسی اجازه پیشگویی در خصوص فرجام این كارزار دیپلماتیك را می دهد.

بهروز فرهمند