ایدز ربطی به HIV ندارد

نگاهی غیرمسوولانه به جلسات علمی, دستاویزی برای فعالیت های سیاسی

روزنامه‌نگاران را به عبارتی آتش‌بیار معرکه مباحث علمی می‌دانند، ولی کارشناسان ارتباط جمعی می‌گویند این امر نه تنها برای روزنامه‌نگاران که برای مردم عادی هم خالی از لطف نیست. آنان می‌خواهند بحث و جدل متخصصان و درگیری آنان برای مسایل علمی را نظاره کنند...

گزارش برخی مباحث علمی کم‌دردسرتر از بقیه آنها است. مثلا یکی از مسایل مورد علاقه عامه مردم که همیشه موضوع تقابل نظرهای متخصصان مختلف هم هست رژیم‌های غذایی یا مکمل‌های مطلوب برای این نوع رژیم‌ها است. به عنوان مثال اگر دانشمندی اعلام کند مصرف قرص سیر خطر سکته‌های قلبی را کاهش می‌دهد، ذهن جستجوگر گزارشگر باید به کار بیفتد و اول سوال کند هزینه این تحقیقات را چه کسی پرداخته؟ اگر سرنخ به برخی گروه‌های تولیدکننده ذی‌نفع برسد خوب تا حدود زیادی تکلیف روشن است. البته در این مورد خاص دست‌کم باید خوشحال بود که قرص سیر خطر جانی ندارد.

در مورد مباحث علمی خبرنگار باید پرسشگر، منصف و همه‌جانبه‌نگر باشد. آنان نمی‌توانند درباره آنچه گزارش می‌کنند به طور قطع مطمئن باشند ولی حداقل باید وجدان کاری و مسوولیت داشته باشند. هنوز هم می‌توان گاه و بی‌گاه داستان‌هایی از مباحث علمی را سراغ کرد که گزارش کردن آنها دست‌کمی از کم‌عقلی ندارد: چند سال پیش شاهد بودیم که تعداد زیادی خبرنگار در ایالات‌متحده در جلسه‌ای اظهارات روان‌پزشکی که ادعا می‌کرد برخی شاخه‌های نژادی باهوش‌تر از بقیه هستند را بدون کلمه‌ای اعتراض یا حتی اظهارنظر شنیدند و بیرون آمدند. گزارش غیرمسوولانه چنین جلساتی دستاویز به ظاهر علمی برای فعالیت‌های سیاسی نژادپرستانه ایجاد می‌کند. موارد دیگری هم وجود دارد: مثلا مهندسانی که پیاده‌روی روی ماه در سال ۱۹۶۸ را یک دروغ بزرگ می‌دانند، برخی دیگر که کل نظریه تکامل داروین را رد می‌کنند و یا سیاستمدارانی که معتقدند بیماری ایدز ربطی به ویروس HIV ندارد!

به یاد داشته باشیم همیشه افرادی هستند که قاطع‌ترین یافته‌های علمی را منکر می‌شوند و معتقدند بسیاری از اظهارنظرهای دانشمندان یک توطئه شوم جهانی است. می‌توان گفت در گزارش کردن مباحث علمی این یک قاعده است که اگر با یک دانشمند صحبت کنید، می‌توانید تصویر روشنی از عوامل موثر و علت و معلول قضیه پیدا کنید. صحبت کردن با دو دانشمند این تصویر روشن را تیره و تار می‌کند! مشورت با دانشمندان دیگر که در آن زمینه تخصص دارند یک گزارش علمی را دقیق‌تر می‌کند. یک گزارش‌گر باید آخرین یافته‌های علمی را گزارش کند. اگر دانشمندان تغییرات درجه حرارت قسمتی از کره زمین همراه با طلوع‌ قرص کامل ماه را گزارش کردند موضوع شاید به ظاهر بی‌اهمیت باشد، ولی به هر حال چندان پیچیده‌ نیست، ولی در مورد گزارش یک تیم پزشکی در یک نشریه معتبر علمی درباره ارتباط بروز آلزایمر و مصرف برخی مواد غذایی باید کاملا محتاط بود.

● تهیه یک گزارش دقیق

برای گزارش دقیق‌تر می‌توان به آسانی به یافته‌های علمی در مورد علل تسهیل‌کننده بروز آلزایمر به بایگانی‌های بریده جراید پزشکی، کتابخانه‌های دانشگاه‌های محلی یا سایت‌های اینترنتی که آخرین گزارش‌های علمی را انتشار می‌دهند Euro Kalert و Alphagalileo مراجعه کرد. همان جا می‌توان دریافت که تقریبا همه نشریات معتبر علمی کشیدن سیگار، نوشیدن بی‌رویه چای و قهوه و مشروبات الکلی را هم ذکر کرده‌اند، بنابراین در گزارش باید به آنها اشاره شود. مثلا می‌توان گفت: «در تحقیقات اثبات‌نشده‌ای در مورد علل بروز بیماری‌‌ آلزایمر دانشمندان می‌گویند...» همیشه به نظر رسیده نظرات دانشمندان شناخته شده قابل اعتمادتر و محکم‌تر از همکاران گمنام‌شان است، ولی حتی این دانشمندان هم اشتباه می‌کنند و اتفاقا اشتباهاتشان می‌تواند بزرگ‌تر از سایرین باشد. لرد رادرفورد که او را پدر دانش اتمی می‌دانند مطمئن بود که انرژی اتمی هیچ خطری نمی‌تواند داشته باشد.

شاید یکی از داغ‌ترین مباحث علمی که تا به حال مطرح شده تاریخچه کشف ویروس HIV باشد. بحث در این مورد وقتی بالا گرفت که در سال ۱۹۸۳ لوک مونتاگنیر (فرانسوی) و سپس در سال ۱۹۸۴ رابرت گالو از کشور آمریکا هر دو مدعی کشف این ویروس شدند. تا سال ۱۹۸۷ مساله کشف ویروس ایدز از عرصه مباحث پزشکی گذشته و کم‌کم به سطوح دیپلماتیک رسیده بود. در سال ۱۹۹۱ تحقیقات مشخص کرد نمونه‌های آزمایش شده در آمریکا قبلا در فرانسه آزمایش شده بوده و در سال ۹۴ عاقبت دولت ایالات‌متحده قبول کرد سهم اعظم افتخار این تحقیقات متعلق به دانشمند فرانسوی است و در سال ۲۰۰۸ موسسه کارولینسکا نیمی از جایزه نوبل پزشکی و فیزیولوژی را به مونتاگنیر فرانسوی و همکارش برای کشف ویروس نقص ایمنی انسان و نیمی دیگر را به دانشمند دیگری برای کار روی ویروس پاپیلومای انسانی اختصاص داد.

● تاریخچه کشف ویروس

در سال ۱۹۸۲ در پی کشف یک بیماری ناشناخته در بیمارستانی در پاریس از دانشمندان انستیتوپاستور خواسته شد علت بیماری را که احتمالا نوعی ویروس می‌دانستند، کشف کنند. نقش دکتر روزنبرگ که برای اولین بار بیماری را تعریف کرد حیاتی بود. او در یک جلسه علمی با توجه به نمونه‌های بیوپسی غدد لنفاوی بیمار حدس زد که علت بیماری نوعی رتروویروس باشد. پس از آن در سال ۱۹۸۳ گروهی از دانشمندان ویروس‌شناس با ریاست دکتر مونتاگنیر در انستیتوپاستور فرانسه توانستند ویروس عامل را پیدا کنند. یک سال بعد دکتر گالو هم در آزمایشگاه‌های آمریکا این کشف را اعلام کرد. اینکه کدام یک از دانشمندان کاشف ویروس بیماری ایدز بودند سال‌ها موضوع داغ صحبت محافل علمی بود. این صحبت‌ها وقتی بالا گرفت که معلوم شد ویروس جدا شده از محیط‌های کشت موسسه ملی سرطان آمریکا دقیقا همان خصوصیات ویروس گزارش شده انستیتوپاستور را دارد. در صورتی که ویروس‌هایی که در موسسات علمی دیگرکشت و گزارش شده بود هر کدام با دیگری متفاوت بودند. نتیجه اینکه در بسیاری جلسات عنوان شد که دکتر گالو از نمونه‌های کشف شده در انستیتوپاستور به صورت غیرقانونی برای کشف خود استفاده کرده است.

این حرف‌ها ادامه داشت تا اینکه ملاقات رییس جمهوران وقت دو کشور فرانسوامیتران و رونالد ریگان تا حدودی قائله را آرام کرد. دو کشور با توافق بر سر نام واحد

(HIV-Human Immunodeficiency Virus) اعلام کردند افتخار کشف ویروس مشترک است. در سال ۲۰۰۸ پس از گذشت بیش از ۲۰ سال دکتر مونتاگنیر به دلیل کشف ویروس HIV موفق به دریافت جایزه نوبل پزشکی شد.

مرجان یشایائی