پرورش خلاقیت در کودکان

تا ۱۲ سالگی زمان شکل گیری و رشد خلاقیت در کودک است

خلاقیت یک ویژگی هیجان‌انگیز است. افراد به رگه‌هایی از خلاقیت که در کارها و تصمیم‌گیری‌ها از خود نشان داده‌اند می‌بالند و آن را برای دیگران تعریف می‌کنند. به طور معمول نیز خلاقیت دیگران در هر حوزه‌ای مطلوب تلقی و نزد همگان با تحسین و استقبال مواجه می‌شود. همه می‌دانند زندگی امروزی ما به یمن خلاقیت‌هایی که در مسیر پیشرفت علم و تکنولوژی و ساخت وسایل رفاهی نوین به کار گرفته شده دلپذیر و راحت‌تر از گذشتگان است و این شرایط را مدیون ایده‌های خلاقانه مخترعان و پیگیری و ممارست دانشمندان هستیم.

خلاقیت برخلاف نبوغ یک ویژگی اکتسابی است و باز هم برخلاف نوابغ که گاه زندگی متلاطم و ناخوشایندی داشته‌اند افراد خلاق اغلب موفقند، به دلیل قدرت ابتکارشان در برابر مشکلات تسلیم نمی‌شوند و زندگی سالم‌تری دارند، از نظر مادی پیشرفت می‌کنند و در مجموع از زندگی دلخواه و رشک‌برانگیز برخوردارند. پس از اکتسابی بودن نکته مهم درباره خلاقیت شرایط و سن شکل‌گیری زمینه‌های آن در آدمی است. معروف است که کودکان و دانشمندان در یک ویژگی مشترکند: کنجکاوی و سوال کردن ناشی از آن.

یافتن والدینی که دلشان نخواهد فرزندی خلاق یا حتی نابغه داشته باشند دشوار است، اما والدینی که برای پرورش خلاقیت در ذهن و رفتار فرزندشان کاری بکنند و برنامه داشته باشند هم کمیابند. بنا به علم روان‌شناسی خلاقیت در کودکی شکل می‌گیرد و ابداعات و اختراعات در بزرگسالی. در حقیقت نتیجه بازگشت و انعکاس آمیخته با عقل و تدبر از روحیه کنجکاوی کودکانه است.نقش والدین در پرورش خلاقیت کودکان و زمینه‌سازی برای موفقیت‌های آینده فرزندان انکارناپذیر است و همواره بر آن تاکید می‌شود. در ادامه توصیه‌های روان‌شناسان برای ایجاد و تقویت خلاقیت در کودکان برای والدین را آورده‌ایم که بالطبع باید در حد امکان و مناسب با شرایط سنی فرزند به کار گرفته شود.

● درباره توانایی کودک قضاوت نکنید

۳ تا ۱۲ سالگی زمان شکل‌گیری و رشد خلاقیت در کودک معرفی می‌شود، اما اگر فرزندی بزرگ‌تر دارید از خود سلب مسوولیت نکنید. درباره هیچ کودکی هم قضاوت نکنید. ممکن است والدین پیش خود فکر کنند از کودکشان نابغه و مخترع درنمی‌آید! و به حداقل‌ها دلخوش باشند. چنین طرز فکری با اکتسابی بودن خلاقیت در تضاد است. خلاقیت‌ها نیازمند تمرین در شیوه‌های آزادانه تفکر، آزمایش روش‌‌های مختلف حل مساله، ارائه ایده‌های نو، پیگیری آنها و... هستند و نکته اصلی، بیدار شدن روحیه خلاقیت در کودک است. هر فردی این استعداد را دارد که در حد خود خلاقیتش را پرورش دهد و در زندگی به کار گیرد. فراموش نکنیم مخترع بزرگی همچون ادیسون به دلیل پیگیری خستگی‌ناپذیر ایده‌هایش معروف شد و البته در کودکی هم با اخراج از مدرسه نزد مادرش تحصیل کرد و پایه ذهنی و روحی اختراعات خلاقانه و تاثیرگذار در وی شکل گرفت.

● خلاقیت را با نبوغ اشتباه نگیرید

برخی افراد نابغه به دنیا می‌آیند یا آمده‌اند و تعدادشان هم کم است، اما افراد خلاق بسیار بیشترند. برخی خلاقیت‌ها نیز به دلیل تاثیرگذاری یا شگفت‌انگیزی به نبوغ تعبیر می‌شوند. با این حال قرار نیست والدین با پرورش خلاقیت‌های کودک از وی یک مخترع یا نابغه بسازند. کاربرد خلاقیت هموار کردن مسیر پیروزی و بهروزی در زندگی آینده وی است و این که فرزند توانایی مواجهه با مشکلات و تنگناها را بیابد. قرار است وی با قدرت خلاقیت و روحیه نواندیشی زندگی سالمی در پیش گیرد و به سعادت برسد. خلاقیت برای موفقیت است نه شگفتی‌آفرینی.

● ارزش اسباب‌بازی‌ها را نادیده نگیرید

اهمیت اسباب‌بازی‌ها بویژه پیش از ۷ سالگی که کودک در محیط مدرسه با مناسبات رسمی و اجتماعی دنیای بیرون مواجه می‌شود در شکل‌دهی به شخصیت و روحیات وی بسیار بیشتر است. بسیاری از والدین بنا به عرف فرهنگی جامعه توپ و تفنگی را اسباب‌بازی اصلی پسربچه‌ها و عروسک را اسباب‌بازی دخترها می‌دانند و خرید برای کودک نیز بر همین اساس صورت می‌گیرد.

نکته: منع کودکان از پرداختن به بازی‌های مجازی توصیه‌ای معقول است، اما عملی نیست. بر این اساس تنها چاره کار کنترل نحوه و میزان بازی مجازی توسط کودک است

برخی پسر بچه‌ها کلکسیونی از اسلحه دارند و برخی دختربچه‌ها نیز جز عروسک با اسباب‌بازی دیگری سر و کار ندارند. تنوع اسباب‌بازی‌های کودک معمولا قربانی تک‌بعدی نگری والدین می‌شود و معلوم است در این میان از بازی‌های پرورش فکری و تقویت خلاقیت هم خبری نیست. البته طی سال‌های اخیر نهضتی برای اطلاع‌رسانی و گسترش ابتیاع اسباب‌بازی‌های فکری آغاز شده ولی حرکت لاک‌پشتی دارد و به کندی پیش می‌رود، به طوری که بنا به تجربه از سرعت رشد سنی نسل‌ها عقب می‌افتد.

● اجازه بدهید کودک در جمع بازی کند

تمایل به انزوا در کودک هیچ‌وقت علامت خوبی نیست. با این حال برخی والدین کودکشان را به اشکال و دلایل مختلف از گروه همسالان دور نگه می‌دارند. برای مثال به خیال این که فرزندشان فحش یاد نگیرد نمی‌گذارند وی در کوچه یا پارکینگ منزل با سایر بچه‌ها بازی کند، در حالی که کودک باید بیاموزد که دشنام دادن عملی زشت است و این کار را نکند و تلاشی برای این که گوشش با دشنام‌ها آشنا نشود طرحی از پیش شکست خورده است. بازی در جمع، مهارت‌های ارتباطی کودک را تقویت می‌کند و او را با تضاد آرا، نقش مشاوره در انجام کارها و... آشنا می‌سازد. گاهی انجام بازی‌های فیزیکی ساده در میان گروه همسالان بیش از پرداختن به بازی‌های فکری انفرادی تفکر، ابتکار و خلاقیت کودک را بر می‌انگیزد. بنا به آموزه‌های مدیریت ژاپنی خلاقیت محصول کار گروهی است.

● علاقه کودک به بازی‌های مجازی را کنترل کنید

منع کودکان از پرداختن به بازی‌های مجازی در کنسول‌های بازی و رایانه‌ها توصیه‌ای معقول است، اما عملی نیست. بر این اساس تنها چاره کار کنترل نحوه و میزان بازی مجازی توسط کودک است. ممکن است عده‌‌ای خلاقیت و تخیلی را که در ساخت و اجرای بازی‌های مجازی به کار رفته عاملی برای افزایش خلاقیت کودک بدانند در حالی که کاملا برعکس است و این نوع بازی‌ها در حقیقت خلاقیت کودک را کور می‌کنند. پرخاشگری، انزواطلبی، کاهش ارتباطات عاطفی و دوستی، تیک‌های عصبی، گرفتگی عضلانی، در خودماندگی ذهنی، سوءتغذیه، کم‌تحرکی و... تنها گوشه‌ای از مضرات پرداختن مداوم و طولانی‌مدت کودکان به بازی‌های مجازی هستند.

● خلاقیت کودک را تحریک کنید

نشان دادن آثار هنری، تصاویر خلاقانه، سرگرمی‌های بصری و... به همراه تشویق و یاری کودک در انجام بازی‌های فکری و جالب، خلاقیت وی را تحریک می‌کند. هر کسی برای خلاق بودن لازم است که درک درستی از آن داشته باشد.

همان‌طور که نمی‌توان دانشمندی را یافت که درک درستی از علم حداقل در رشته تخصصی خودش نداشته باشد. عدم شناخت خلاقیت، مرز میان یک تصمیم نادرست و شاید ابلهانه با یک تصمیم خلاقانه را از بین می‌برد. قدم اول در شناخت خلاقیت نیز مشاهده و درک آن است.

امین رحیمی