طب سنتی در کنار دیوار چین

جوهر اصلی این علم پرداختن به درمان علت های ریشه ای بیماری است نه علایم ظاهری آن

به‌طور کلی طب سنتی چینی (Traditional Chinese Medicine) یا TCM یک نظام قدیمی پزشکی است که درک عمیق از قوانین و الگوهای طبیعت را در خدمت بدن انسان به کار می‌گیرد. این علم که ریشه‌های تاریخی قدیمی دارد، درمان‌های پراکنده و بی‌ارتباط اندام‌های بدن نیست بلکه نظام پزشکی فراگیری را

در بر می‌گیرد که حدود پنج هزار سال قدمت دارد. جوهر اصلی این علم پرداختن به درمان علت‌های ریشه‌ای بیماری است؛ نه علایم، ظاهری آن. در دنیای امروز طب چینی نظریه‌ای جامع‌نگر تعریف می‌شود که تمامی جنبه‌های وجود انسان ـ بدن،ذهن، روح و عواطف ـ را بخشی از دایره کامل وجود می‌داند، نه قطعات پراکنده‌ای که هر یک به تنهایی باید درمان شوند. متن حاضر بدون هیچ قضاوتی مقدمه‌ای است کوتاه درباره طب سنتی چینی.

بسیاری از مردم یا حتی متخصصان، طب سنتی چینی را مترادف طب سوزنی (Acupuncture) می‌دانند، در صورتی که طب سوزنی تنها بخشی از این نظام فراگیر پزشکی است که ستون اصلی آن درک (کویی Qi) یا انرژی حیاتی است.

● نظریه کویی

پایه اصلی TCM، کویی است که به تعجیل انرژی حیاتی ترجمه شده است. در TCM، کویی نیرویی است که حیات می‌بخشد و هسته خردمندانه اداره اعمال بدن است. در بدن انسان، کویی در شاهراه‌ها یا راه‌های انرژی جاری است و دوازده شاهراه اصلی اندام‌های بدن را به یکدیگر متصل می‌کند. در این شاهراه‌های اصلی، کویی جریان دارد و اندام‌های گوناگون پیام‌ها را به وسیله آن به یکدیگر می‌رسانند. بنابراین از دیدگاه TCM رمز کارکرد درست اندام‌ها باز بودن شاهراه‌های دوازده‌گانه بدن است و با آموزشی درست افراد می‌توانند احساس‌شان را نسبت به جریان کویی در بدن تقویت کنند. دیدگاه‌های امروزی کویی را انرژی یا انرژی حیاتی معنی می‌کنند، در صورتی که مفهوم کویی با در بر گرفتن دو جنبه متفاوت عمیق‌تر است: یکی همان انرژی، نیرو یا قدرت و دیگری هوشیاری خردمندانه یا آگاهانه است. هر اندام با استفاده از هر دو جنبه کویی، هم فیزیکی (به تعبیر پزشکی غربی) و هم قدرتی (به تعبیر پزشکی شرقی) به عملکرد خود ادامه می‌دهد.

این عملکرد قدرتی علاوه بر تنظیم اعمال داخلی اندام‌ها، شامل ارتباط اندام‌های گوناگون بدن با یکدیگر نیز می‌شود. TCMبسیاری مواقع مشکلات سلامت را به نوع عملکرد قدرتی کویی نسبت می‌دهد. یکی از موارد مورد مطالعه «فقرکویی» است که در طب غربی به نام سندرم خستگی مزمن نامیده می‌شود. TCM می‌تواند اندام‌های دچار کمبود انرژی را به طور دقیق شناسایی کند. مورد دیگر نقصان کویی (Qistagnation) به معنی آن است که انرژی یا اطلاعات نمی‌توانند به راحتی به محل‌های متعدد منتقل شوند. برای مثال TCM درد، سردرد یا دل‌درد را حاصل نقصان کویی می‌داند. در این نظریه، خون و کویی جدایی‌ناپذیرند. خون مادر کویی است. کویی در خون جریان می‌یابد و عناصر مورد نیاز را از آن به دست می‌آورد، به این معنی که کویی عامل حرکت خون در اندام‌های گوناگون و منشا فردی است که آن را به مناطق مورد نیاز هدایت می‌کند.

خون و کویی بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند و دارای آن قابلیت پویایی هستند که به صورتی مناسب کم و زیاد شوند. برای مثال، از نظر طب سنتی چینی عامل تب پس از زایمان نه عفونتی ساده بلکه از دست دادن مقدار زیادی خون و فقر کویی است. وقتی کویی نقصان یابد بدن نمی‌تواند عملکرد درست داشته باشد و تب ایجاد می‌شود.

● نظریه پنج عنصر

از نظر TCM بدن انسان جزء بسیار کوچکی از جهان است پس باید برای هماهنگی و سلامت، قوانین حاکم بر جهان را دنبال کند. نظریه «یین یانگ» و پنج عنصر در واقع کشف و انطباق قوانین کیهانی بر بدن انسان است؛ دیدگاه‌هایی که انسان خود خلق کرده است.

در زمان‌های دور درمانگران چینی مدعی بودند قوانین پیچیده لایه‌های عمیق، قدرتی را که در ورای صورت ظاهری ماده وجود دارند کشف کرده‌اند. طی زمان این دیدگاه‌ها نظریه واحد TCM را به وجود آوردند و در خدمت سلامت بشر قرار گرفتند. حتی امروز نیز درمانگران طب سنتی چینی از این دیدگاه‌ها برای درک، تشخیص و درمان مشکلات سلامت استفاده می‌کنند. نظریه پنج عنصر در واقع بستر فکری TCM است و تمام عناصر هستی از هوا تا عواطف وشخصیت فرد را در قالب پنج عنصر تعریف می‌کنند: چوب، آتش، زمین، فلز و آب.

بر همین اساس بدن انسان دارای پنج اندام اصلی است: کبد، کیسه صفرا، قلب، روده کوچک، طحال، معده، شش، روده بزرگ و کلیه، مثانه که هر یک به یکی از عناصر پنج‌گانه و در نهایت طبقه‌بندی عظیم جهانی مرتبط است. نظریه پنج عنصر قوانین حاکم بر جهان هستی را مجموعه‌ای کامل و متصل به هم می‌داند و با همین دیدگاه فلسفی درمانگران طب سنتی چینی به درمان برخی بیماری‌ها می‌پردازند. برای مثال، درمانگران TCM، شش و روده بزرگ را اندام‌های درگیر در مشکلات پوستی می‌دانند زیرا طبق نظریه پنچ عنصر پوست بافتی از شش به حساب می‌آید. پس برای درمان ریشه‌ای مسایل پوستی باید به این دو اندام توجه کرد.

● نظریه شاهراه‌ها

از دید TCM، شاهراه‌ها یا Meridians با تشکیل شبکه غیرقابل دیدن، انرژی اندام‌های گوناگون بدن را به یکدیگر و بدن را به کل جهان مرتبط می‌سازند. به اعتقاد TCM دوازده شاهراه اصلی در بدن ما هر یک به یکی از اندام‌های اصلی می‌رسد. در این شاهراه‌ زنده که شبکه داخلی بدن ماست، کویی آزادانه جریان دارد و حیات تداوم پیدا می‌کند.

علاوه بر انتقال کویی، این شاهراه‌ها اطلاعات ادامه حیات ارگان‌ها را نیز در درون خود به حرکت در می‌آورند و از طریق آنها اجزای گوناگون بدن به سرعت با هم ارتباط برقرار می‌کنند. از دیدگاه TCM شاهراه‌ها حتی به زمان و مکان نیز حساس هستند و به تغییرات انرژی و فصل و ساعت یا آب و هوا واکنش نشان می‌دهند.

از دیدگاه طب سنتی چینی، تا زمانی که کویی در طول شاهراه‌های بدن جریان دارد، اندام‌های گوناگون به طور هماهنگ کار می‌کنند و بیمار نمی‌شوند.

مترجم: مرجان یشایایی

منبع:

Traditional Chinese Medicine World Foundation