روز سردرگمی و سرخوردگی امریکا

پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ بسیاری از معادلات و تحولات منطقه ای و بین المللی را دستخوش تغییر ساخت یکی از این تغییرات چینش نوع تعاملات و مناسبات ایران و امریکاست

پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ بسیاری از معادلات و تحولات منطقه ای و بین المللی را دستخوش تغییر ساخت؛ یکی از این تغییرات چینش نوع تعاملات و مناسبات ایران و امریکاست.

وزارت امور خارجه امریکا در ماههای منتهی به انقلاب سعی داشت با میانه روهای انقلابی تماس بگیرد، ولی پنتاگون و کاخ سفید تمایلی به مذاکره و تعامل برقرار کردن نداشت چون که شاه را قدرتمند می دید و فکر می کرد دوران اعتراض به زودی به سر خواهد رسید. از این رو به پیشنهاد مذاکره روی خوشی نشان نمی داد. در ماههای بعد اما، مستقیم و غیرمستقیم تماس هایی با انقلابیون برقرار شد. یزدی، قطب زاده و بنی صدر در جریان این گفت وگوها انقلاب را جریانی معتدل و قابل قبول برای امریکا تبیین می کردند. با این حال کارتر تمایلی به مذاکره نداشت و باور داشت که منافع و سرنوشت امریکا این است که شاه حکومت کند.

پس از تشدید اعتراضات، پرچ به سوی مبارزین انقلابی رفت و با یزدی و بنی صدر مذاکره کرد. آنها مدام می گفتند که ما با امریکا مخالفتی نداریم. امریکا هم مخالفتی با آن حرف ها نداشت. این گفته ها هم مورد استقبال افکار عمومی قرار گرفت. پرچ می گفت که آنها گفته اند مطمئن باشید حکومت در دست ماست و روحانیون در حکومت نقشی نخواهند داشت، ولی رخدادهای بعدی و گروگانگیری سفارت امریکا در سال بعد نشان داد که واقعیت غیر از این است. پرچ در دیدار با بنی صدر گفت که امام خمینی(ره) یک میانه رو مذهبی است، حرفی که واقعیت نداشت، چرا که اصولاً امام خمینی(ره) نمی توانست میانه رو باشد. او نه تنها خواهان رفتن شاه بود که در بین مردم جایگاهی قابل ملاحضه داشت.

امام خمینی(ره) نه تنها در برخورد با رویدادهای انقلاب ۱۹۷۹ منفعلانه برخورد نکرد که رهبری قاطع بود و برخلاف سالهای ۱۹۷۸ نشان داد که طرفدار حضور روحانیون انقلابی در ساختار سیاسی حکومت آتی است. به مانند روحانیون انقلابیون مبارز نیز وابستگی رژیم پهلوی به امریکا را مایه بسیاری از مشکلات کشور می دانستند. این رویکرد پس از وقوع انقلاب اسلامی و بازخوانی اقدامات این کشور در قبال ملت ایران نهادینه شد، اما دولت موقت چندان با این تعریف از امریکا موافق نبود. تا اینکه تصویب قطعنامه ضدایرانی در سنا امریکا در اوایل سال ۱۳۵۸موجبات تیره شدن روابط ایران و امریکا را فراهم آورد. عدم پذیرش سفیر امریکا از سوی ایران و پس از آن اعزام ناوگان دریایی امریکا به خلیج فارس سطح تنش ها را در روابط دو کشور افزون ساخت.

پذیرش محمدرضا پهلوی به بهانه معالجه در امریکا موجبات تیرگی بیشتر در روابط دو کشور شد.

امام خمینی(ره) در پیامی ۹ آبان ۱۳۵۷ فرمودند که ای جوانهایی که در مقابل توپ و تانک رفتید از خواهرهایی که جوانان خود را از دست داده اید، حفظ کنید خودتان را، نهضت خودتان را حفظ کنید، ننشینید دیگران برای شما کار کنند، اینها برای شما کاری نمی کنند.

دیدار مهدی بازرگان نخست وزیر دولت موقت با زیبگنیو برژینسکی مشاور امنیت ملی کاخ سفید در ۱۱ آبان ۱۳۵۸ در الجزایر اعتراضات بسیاری را در داخل کشور به همراه داشت. یک روز پس از این دیدار که در اوج تنش های ایران و امریکا برگزار شد، امام با انتقاد از پذیرش محمدرضا پهلوی از سوی امریکا تاکید کردند که دانشگاهیان، دانش آموزان و طلاب علوم دینی با قدرت تمام مبارزه خود را علیه آمریکا گسترش دهند.

این جمله امام را بسیاری موافقت و تایید ایشان در تصرف سفارتخانه امریکا تعبیر کردند. از این رو دانشجویان مسلمان پیرو خط امام چهار دانشگاه امیرکبیر، تهران، شهید بهشتی و صنعتی شریف صبح یکشنبه ۱۳ آبان ۵۸ برابر با ۴ نوامبر ۱۹۷۹ سفارتخانه امریکا به همراه ۷۲ تن از اتباع امریکایی را به تصرف خود درآوردند. رادیو لندن در گزارشی زنده از جلوی سفارت امریکا گزارش داد که هـر کـس کـه هـزاران تظاهر کننده ای را ببیند که در اطراف سفارت آمریکا بـه سـوختن پرچم آمریکا مشغولند و تندیس کارتر را می سوزانند، نمی تواند حال و هوای ضد آمریکایی و خشم مردم را نسبت بـه آن ها نادیده بگیرد، چه رسد به خود آمریکاییان. لذا آمریکا باید بداند که دادن پناه به شاه مخلوع ایران برای مداوا، خطر آن را در بر دارد که خشم ایرانیان را برانگیزد.

بیانیه صادره از دانشجویان پیرو خط امام نیز نشان از همسویی اهداف با راهبردهای امام از افزایش و گسترش مبارزه با امریکا داشت. این بیانیه تاکید می کرد که ما دانشجویان مسلمان پیرو خط امام از موضع قاطعانه امام در مقابل آمریکای جنایتکار به منظور اعتراض به دسیسه های امپریالیستی و صهیونیستی، سفارت جاسوسی امریکا در تهران را به تصرف درآوردیم تا اعتراض خود را به گوش جهانیان برسانیم؛ اعتراض بـه آمریکا جهت پناه دادن و استفاده از شاه جنایتکاری که قاتل ده ها هزار زن و مرد به خون خفته در این مملکت است، اعتراض به آمریکا به علت ایجاد فـشار تبلیغاتی مسموم و انحصاری و کمک و حمایت از افراد ضد انقلابی فراری علیه انقلاب اسلامی، اعتراض به آمریکا به خاطر توطئه ها و دسیسه های ناجوانمردانه اش در مناطق مختلف کشور ما و نفوذ در ارگان های اجرایی مملکت، اعتراض به آمریکا بـه دلیل نـقش مخرب و خانمان برانداز خود در برابر رهایی خلق های منطقه از دام امپریالیسم که هزاران هزار انسان مومن و انقلابی را به خاک و خون می کشد.

مهدی بازرگان نخست وزیر دولت موقت دو روز پس از تسخیر سفارت امریکا از سمت نخست وزیری استعفا کرد که بلافاصله توسط امام پذیرفته شد و وظایف دولت موقت به شورای انقلاب منتقل شد.

تسخیر سفارتخانه امریکا در تهران باعث سردرگمی و سرخوردگی در امریکا شد. چنانچه جیمی کارتر در کتاب خاطراتش بر آن تاکید می کند و می گوید که ۴ نوامبر ۱۹۷۹تاریخی است که من آن را هرگز فراموش نخواهم کرد، ما شدیداً نگران بودیم. در روزهای نخست تصور می کردم گروگان ها به زودی آزاد خواهند شد، اما پس از آنکه بازرگان نخست وزیر دولت موقت در کوشش های اولیه خود برای آزادی گروگانها با شکست مواجه شد، نگرانی ها افزایش یافت.

اختلاف در نحوه برخورد با ۴۴۴ روز گروگانگیری وجهه و جایگاه عمومی بین المللی امریکا در بین دولت این کشور به دو دستگی انجامید؛ دوستگی در راههای دیپلماتیک و تحریم های اقتصادی و راههای نظامی.

با این حال آمریکا در اولین واکنش، اقدام به تحریم اقتصادی، بلوکه کردن اموال و دارایی های ایران در بانک های آمریکایی و بانک های خارجی مستقر در آمریکا کرد. اما این مساله هم کمکی به حل معضل نکرد.

شگفتی نوامبر و زندانی شدن کارکنان سفارت امریکا هم یک خلأ و شکاف اطلاعاتی بود. برژینسکی امیدوار بودند که بتوان جریان میانه رو انقلابی را قانع به گفتگو بر سر آزادی گروگانها کند اما وضعیت نسبت به گذشته دچار تغییرات اساسی شده بود. گروگانگیری ۵۰ نفر از کارکنان سفارت همراه با مشت های گره کرده مبارزین انقلابی مسلمان و شعارهایی که علیه امریکا می دادند تصویری از ایران برای مردم امریکا ایجاد کرده که هنوز هم وجود دارد؛ آن دوران هنوز هم یادآور روزهای مملو از سردرگمی و سرخوردگی برای امریکاست.

ارسلان مرشدی