دیابتی‌ها در رمضان

در حال حاضر بیش از ۵‌/‌۱ میلیارد مسلمان در جهان زندگی می‌کنند و روزه‌داری در طول ماه رمضان وظیفه دینی برای افراد سالم است. یکی از سوالات رایج بسیاری از بیماران، توانایی آنان …

در حال حاضر بیش از ۵‌/‌۱ میلیارد مسلمان در جهان زندگی می‌کنند و روزه‌داری در طول ماه رمضان وظیفه دینی برای افراد سالم است. یکی از سوالات رایج بسیاری از بیماران، توانایی آنان برای روزه‌داری و خطرات احتمالی روزه‌داری روی بیماری آنان است.

از طرف دیگر مصادف شدن رمضان و تابستان موجب طولانی‌شدن زمان روزه‌داری در نیمه شمالی جهان شده و از آنجا که تا سال‌های آینده این وضعیت ادامه دارد، پزشکان دیابت‌شناس مسلمان را بر آن داشته است که با بررسی اثرات روزه‌داری طولانی روی روند بیماری دیابت توصیه‌هایی را در این زمینه به دیابتی‌ها داشته باشند. از این هفته در قالب چند مبحث این موضوع مورد بحث قرار می‌گیرد.

در افراد غیر دیابتی بعد از خوردن غذا، انسولین ترشح و باعث ذخیره‌شدن گلیکوژن در کبد و عضلات می‌شود. در حین گرسنگی سطح انسولین خون پایین می‌آید و سطح هورمون‌های گلوکاگون، اپینفرین و کورتیزول بالا می‌رود و این موجب می‌شود گلیکوژن ذخیره‌شده آزاد شده و به صورت گلوکز در خون ظاهر شود.

اگر گرسنگی طولانی‌تر شود، این تغییر هورمونی یک اثر دیگر هم دارد و آن این است که باعث آزاد شدن چربی‌ها شده و آنها را به موادی به نام کتون تبدیل می‌کند که در زمان افت قند به عنوان غذای سلول‌های عمومی‌ مورد استفاده آنها قرار می‌گیرد. این تغییرات موجب می‌شود تا حین گرسنگی، قندخون بیش از حد افت نکند و سلول‌های مغزی که منحصرا از قند استفاده می‌کنند، دچار مشکل نشوند و هوشیاری افت نکند.

در افراد دیابتی به دلیل کمبود انسولین روند ذخیره‌سازی گلیکوژن دچار اشکال است این نقص بخصوص در دیابتی‌های نوع ۱ و دیابتی‌های نوع ۲ که مدت‌ها طول کشیده باشد بارزتر است و می‌تواند در زمان گرسنگی به سرعت باعث افت قند و اختلال سلول‌های مغزی شود.

کمبود انسولین در ضمن روند تولید کتون‌ها را تسریع می‌کند و در افراد دیابتی خیلی زودتر از افراد سالم کتون تولید می‌شود و همین موضوع می‌تواند باعث بدحال شدن بیماران شود.

در بسیاری از دیابتی‌های نوع۱ و دیابتی‌هایی نوع ۲ که مدت طولانی از بیماری‌شان می‌گذرد، روند ترشح گلوکاگون و اپینفرین نیز اختلال دارد.

همان‌گونه که گفته شد این هورمون‌ها عامل اصلی تولید گلوکز یا همان قندخون در حین گرسنگی هستند و به این ترتیب احتمال افت قندخون در حین روزه‌داری در بیماران دیابتی بیشتر از افراد سالم است و بیمار بعد از چند ساعت گرسنگی ممکن است دچار افت هوشیاری شود. مصرف داروهای کاهنده قندخون که در درمان دیابت استفاده می‌شود نیز می‌تواند در حین گرسنگی طولانی بیمار را دچار مشکل کند.

مصرف داروهای گلی‌بنکلامید و انسولین که در بسیاری از بیماران دیابتی اجتناب‌ناپذیر است نیز می‌تواند احتمال ایجاد افت قندخون در طول روز بخصوص اواخر روز را زیاد کند و این بیماران نیازمند توجه خاص هستند.

هفته‌های آینده درباره درجه‌بندی خطر روزه‌داری در بیماران دیابتی و تمهیدات لازم در زمان روزه‌داری دیابتی ها خواهیم نوشت.

دکتر رضا کریمی

متخصص بیماری‌های داخلی