شاه و انرژی هسته ای –چگونگی آغاز فعالیتهای هسته ای ایران

نخستین کشوری که ایران را به دستیابی به فناوری هسته ای ترقیب و این تکنولوژی را به ایران منتقل کرد ایالات متحده آمریکا, نخستین مخالف امروزی ایران در تحقق فعالیت های هسته ایش, بود

اولین تلاش های ایران برای دستیابی به فناوری هسته‌ای به دهه ۵۰ میلادی باز می‌گردد. تئوری های هسته‌ای ایران در این زمان بسیار بلندپروازانه می‌نمود و شاه به آن توجه زیادی داشت.

نخستین کشوری که ایران را به دستیابی به فناوری هسته‌ای ترقیب و این تکنولوژی را به ایران منتقل کرد ایالات متحده آمریکا، نخستین مخالف امروزی ایران در تحقق فعالیت های هسته‌ایش، بود. این مقاله به بررسی چگونگی آغاز فعالیتهای هسته ای ایران در رژیم شاه می پردازد.اولین تلاش های ایران برای دستیابی به فناوری هسته‌ای به دهه ۵۰ میلادی باز می‌گردد. تئوری های هسته‌ای ایران در این زمان بسیار بلندپروازانه می‌نمود و شاه به آن توجه زیادی داشت.

در ارتباط با کمک‌های هسته‌ای امریکا به ایران دو دیدگاه کلی مطرح است :

الف) با توجه به استفاده آمریکا از بمب اتمی در هیروشیما و ناکازاکی و تبعات منفی آن در جامعه جهانی، این کشور برای تلطیف فضای موجود، با طرح اصطلاح "اتم برای صلح" با انتقال این تکنولوژی به کشورهایی که در مدار سیاسی امریکا بودند، سعی بر تغییر جهت گیری‌ها در عرصه بین المللی و تحت شعاع قرار دادن فعالیتهای هسته‌ای خود داشت.

ب) دیدگاه رایج دیگر، دوران جنگ سرد و رویارویی اتمی دو ابر قدرت در عرصه جهانی را در بر می‌گرفت.

آیزنهاور ، رئیس جمهور وقت امریکا، بارها در دیدار سران انگلستان، فرانسه و آلمان غربی، وحشت خود را از حمله ناگهانی اتحاد جماهیر شوروی به مرزهای شمالی ایرانی و افتادن ایران به دام کمونیسم و در نتیجه از دست رفتن پایگاه مهم غرب و از هم گسستن کمربند بازدارندگی کمونیسم در جنوب مرزهای شوروی اعلام کرده بود.

آیزنهاور اذعان می‌داشت؛ برای حفظ منابع امریکا لازم است ایران اتمی شود و لذا شاه مورد حمایت هسته‌ای امریکا و دستیابی به فناوری هسته‌ای واقع شد.

با توجه به دو دیدگاه فوق، نگارنده دیدگاه دوم را منطقی‌تر و مقبول می‌داند و نظریه‌ اول را از استحکام محتوایی چندانی برخوردار نمی‌داند .

در این راستا ایجاد پایگاه‌های نظامی مدرن در شمال ایران بدست ارتش ایالات متحده را می‌توان بعنوان، شالوده و اساس تجهیز ایران به تسلیحات هسته‌ای در راستای بازدارندگی شوروی تلقی نمود که با افول قدرت کمونیسم و وقوع انقلاب اسلامی در ایران مغفول ماند.

بهر حال در راستای حمایت های آشکار ایالات متحده، ایران در سال ۱۹۵۸، به عضویت آژانس بین‌ المللی انرژی اتمی (I.A.E.A) درآمد.

از این زمان به بعد نمایندگان ایران در نشست های آژانس حضور داشتند، اما از آنجایی که هنوز ایران در ابتدای راه بود، نمی‌توانست گزارشی ارائه کند.

تا اینکه در سال ۱۹۶۵، پس از طرح الحاق ایران به کنوانسیون آژانس بین المللی، این مسئله در اداره حقوقی وزارت امور خارجه وقت ایران توسط آقایان (هرمیداس باوند، پرویز مهدوی و عضدالدین کاظمی) که اولین تیم حقوقی هسته‌ای ایران را تشکیل می‌دادند، بررسی شد و ایران در همان سال، این قرارداد را با آژانس به امضاء رساند.

پس از آن، امریکا در سال ۱۹۶۷، اولین رآکتور تحقیقاتی ۵ مگاواتی آب سبک را به ایران فروخت و شرکت امریکایی (AMF) ، این رآکتور را در دانشگاه تهران نصب و راه اندازی کرد .

شایان ذکر است این رآکتور از اورانیوم غنی شده با خلوص ۹۳ درصد استفاده می‌کرد و امریکا پیش از وقوع انقلاب اسلامی، حدود ۵ کیلوگرم سوخت اورانیوم غنی‌شده سطح بالا به ایران داد که تحت نظارت و تدابیر حفاظتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در انبار سوخت مصرف‌شده در محل رآکتور تهران نگهداری می‌شود و تا امروز مرتباً تحت بازرسی رسمی و غیر رسمی کارشناسان و بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌باشد.

یک سال بعد، ایران در سال ۱۹۶۸، پیمان عدم تکثیر سلاحهای هسته‌ای (N.P.T) را پذیرفت و در سال ۱۹۷۰، آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند.

اندکی بعد در سال ۱۹۷۴- (۱۳۵۳)، شاه سازمان انرژی اتمی ایران (A.F.O.I) را تأسیس کرد و دکتر اعتماد، به ریاست آن منصوب شد .

این سازمان با گسترش سریع ، عهده دار تعهدات سنگین ساخت ۴ نیروگاه در (بوشهر و دارخوین )، ایجاد تأسیسات آب شیرین کن در بوشهر، تأمین سوخت و پشتیبانی تکنولوژیکی از نیروگاه‌ها و قرارداد ساخت ۴ نیروگاه دیگر در اصفهان و استان مرکزی شد. این مرکز از آن پس مرکز تحقیقات هسته‌ای (NRC) نام گرفت .

در این زمان دانشگاه تهران نیز در زمینه‌ فناوری هسته‌ای فعال شد و تربیت دانشجو در این رابطه را آغاز کرد. این دانشگاه قبل از انقلاب حتی کارشناسی ارشد مهندسی هسته‌ای ارائه می‌کرد.

---