سرمایه کشورهای عربی در اروپا و آمریکا

کشورهای عربی تلاش می کنند تا در راستای حمایت از اقتصاد خویش سرمایه های خارجی را جذب کنند و در حالی که حدود ۵۶۰ میلیارد دلار بدهی خارجی نیز دارند اما مسأله قابل توجه این است که سرمایه گذاری های کشورهای عربی در خارج حدود ۸۰۰ تا ۲۴۰۰ میلیارد دلار است

کشورهای عربی تلاش می کنند تا در راستای حمایت از اقتصاد خویش سرمایه های خارجی را جذب کنند و در حالی که حدود ۵۶۰ میلیارد دلار بدهی خارجی نیز دارند اما مسأله قابل توجه این است که سرمایه گذاری های کشورهای عربی در خارج حدود ۸۰۰ تا ۲۴۰۰ میلیارد دلار است. سؤالی که در این خصوص مطرح می شود این است که چرا این مقدار از اموال از این کشورها خارج شده است؟ چگونه می توان آنها را بازگرداند؟ سرنوشت این اموال چه خواهد شد؟ و آیا این اموال به سرزمین اصلی شان بازمی گردند و یا این که در کشورهای غربی محبوس خواهند شد؟ بحران ۱۱ سپتامبر و حوادث پس از این حادثه، جنگ آمریکا علیه تروریسم و بحران های موجود در اقتصاد جهان این تفکر را به وجود آورده که احتمالاً سرمایه های مهاجرت کرده عرب ها بازخواهد گشت. خصوصاً پس از آن که کشورهای غربی عرصه را بر سرمایه گذاری های عربی در این کشورها تنگ کردند با این بهانه که از این اموال برای حمایت مالی از تروریست ها استفاده می شود. اما نکته شگفت انگیز عدم بازگشت سرمایه های عربی از کشورهای غربی است. این مسأله عمق بی اعتمادی ثروتمندان عرب برای سرمایه گذاری در سرزمین های عربی وعدم آگاهی آنها از اصلاحات اقتصادی انجام شده در این کشورها را نشان می دهد.

● آغاز فرار ثروت ها

با افزایش درآمدهای نفتی و افزایش ثروت ثروتمندان عرب در دهه ۷۰ اموال کشورهای عربی به سمت خارج سرازیر شدند. دردهه های ۷۰ و ۸۰ اقتصاد کشورهای عربی با بحران های شدیدی مواجه بود زیرا اکثر این اقتصادها با تفکر سوسیالیستی مرتبط بودند و دولت ها بر تمام فعالیت های اقتصادی سلطه داشتند. همچنین پیچیدگی های دستگاه اداری، بروکراسی و فساد شدید زمینه را برای فرار سرمایه های کشورهای عربی فراهم می کرد. در دهه های گذشته هرگاه که سرمایه های عربی با مشکلاتی در بورس های جهان مواجه می شدند صحبت های زیادی درباره ضرورت بازگشت سرمایه ها به زبان آورده می شد. چنین مواضعی پس از بحران های داوجونز، ناسداک، بحران های اقتصادی آسیا در سال ۱۹۹۸ و سرانجام حوادث ۱۱ سپتامبر و وقوع انفجارهایی در کشورهای غربی ملاحظه می شد اما پس از آن که این بحران ها پشت سر گذاشته شدند افراد خواستار بازگشت ثروت های کمتر شدند و اوضاع به حالت عادی بازگشت.

● حجم اموال

ارقام و آمار دقیقی درباره حجم اموال خارج شده از کشورهای عربی وجود ندارد اما یکی از مجله های پژوهشی اقتصادی عربی عنوان کرده حجم اموال عربی موجود در خارج از سال ۱۹۷۴ تا ۱۹۹۵ بالغ بر ۶۷۰ میلیارد دلار بوده است.

شورای اتاق تجاری صنعتی عربستان در گزارشی حجم اموال کشورهای عربی در خارج را ۱۴۰۰ میلیارد دلار، مجموع اموال خارج شده عربستان را ۷۵۰ میلیارد دلار عنوان کرده که حدود ۴۵۰ میلیارد دلار آن به آمریکا و ۲۵۵ میلیارد دلار به اروپا سرازیر شده است. یک مؤسسه سرمایه گذاری کویتی نیز در اواخر سال ۲۰۰۴ حجم ثروت های عربی در خارج را ۱۴۰۰ میلیارد دلار برآورد کرد که ۸۰۰الی ۱۰۰۰ میلیارد آن سهم کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است. احمد جویلی دبیرکل واحد شورای اقتصادی عربی نیز حجم اموال عربی در خارج را ۲۴۰۰ میلیارد دلار عنوان کرد.

● دلایل خروج سرمایه ها از کشورهای عربی

پس از حادثه ۱۱ سپتامبر اقدام های زیادی علیه شخصیت های عربی، سرمایه گذاران، مؤسسه و شرکت های وابسته به آنها انجام شد. در پی این اقدام ها انتظارات زیادی در خصوص بازگشت اموال خارج شده منتشر شد حتی تا جایی که محافل اطلاعاتی آمریکا اطلاعاتی را در خصوص خروج میلیاردها دلار از سرمایه های کشورهای عربی از بازارهای آمریکا منتشر کردند اما این گونه برآوردها اشتباه بوده و عدم بازگشت اموال ادامه یافت.

▪ مهم ترین موانع و مشکلاتی که سرمایه گذاران در کشورهای عربی با آن مواجهند عبارت است از:

- اقدام های قانونی و اداری: وجود قوانین زیاد، عدم وجود قوانینی برای حمایت از سرمایه های سرمایه گذار، عدم پایبندی به توافقنامه های امضا شده با سرمایه گذار، اقدام های اداری بوروکراتیک، نبود کارشناس ها و کادرهای فنی متخصص و عدم وجود سازمان های اطلاعات مناسب اقتصادی.

- نبود زیرساخت ها: بسیاری از کشورهای عربی زیرساخت های لازم از جمله برق، آب، راه های مواصلاتی، پل ها و ناوگان حمل و نقل هوایی و دریایی را در اختیار ندارند. کشورهای عربی برای توسعه زیرساخت های آب و برق به ۵۰ میلیارد دلار و در زمینه ارتباطات به ۹۰ میلیارد دلار در ۱۰ سال آینده نیاز دارند تا بتوانند سرمایه های خارجی را جذب کنند. عملیات حمل و نقل یکی از مهم ترین موانع سرمایه گذاری در کشورهای عربی به شمار می رود و در هیچ کدام از این کشورها ناوگان حمل و نقل هوایی باربری قوی و قدرتمندی وجود ندارد.

- فقدان شفافیت: سرمایه گذاران عرب احساس می کنند که دولت های عربی باید با آنها خصوصاً در زمینه سیاست های اجتماعی و اقتصادی با شفافیت بیشتری رفتار کنند. منظور از شفافیت عبارت از ایجاد زمینه برای برقراری سالم و عدم طرفداری از گروه های خاص است.

- عدم وجود سیاست های پولی مناسب: یکی دیگر از موانعی که مانع بازگشت سرمایه های موجود در خارج می شود، عبارتست از عدم وجود سیاست های پولی مناسب که نیاز به بازنگری دارد. از جمله این موارد عبارتست از بالا بودن میزان سود در این کشورها.

● سرمایه گذاری های خارجی در کشورهای عربی

سرمایه گذاری های خارجی در کشورهای عربی از سرمایه گذاری خود کشورهای عربی در دهه اخیر بیشتر بوده است. سرمایه گذاری های خارجی در کشورهای عربی حدود ۳۰ میلیارد دلار و سرمایه گذاری های میان خود کشورهای عربی ۲۰ میلیارد دلار بوده است که در مقایسه با سرمایه گذاری های اعراب در اروپا و آمریکا مبلغ ناچیزی است. کشورهای عربی برای جذب سرمایه گذاری های خارجی تلاش زیادی می کنند از جمله کشورهایی همچون یمن، موریتانی و عراق قوانین جدیدی را برای جذب سرمایه های خارجی وضع کرده اند و علاوه بر آن در اکثر کشورهای حوزه خلیج فارس، تونس، مراکش و سودان نیز چنین قوانینی اجرا می شود.

با وجود تلاش های انجام شده فاصله زیادی میان تأمین فرصت موفقیت آمیز برای سرمایه گذاری و واقعیت های موجود وجود دارد. اکنون کشورهای عربی نیازمندند تا قوانینی را وضع کنند که انتقال سرمایه میان کشورهای عربی را تضمین و در صورت وقوع درگیری میان سرمایه گذاران خارجی و داخلی آن را حل و فصل کند. در سال ۲۰۰۲ توافقنامه ای درباره تشویق و حمایت از سرمایه گذاری و جریان سرمایه ها در میان کشورهای عربی به وسیله شورای واحد اقتصادی عربی به امضا رسید اما تا سال ۲۰۰۳ فقط ۳ کشور اردن، مصر و سودان آن را تأیید کردند. عربستان هم از نظر سرمایه گذاری در کشورهای عربی و هم از نظر پذیرش سرمایه گذاری آنها در این کشور درجایگاه اول قرار دارد. عربستان در سال ۲۰۰۲ ، ۸۸۲ میلیون دلار در کشورهای عربی سرمایه گذاری کرد و از سرمایه گذاری ۷۱۷ میلیونی کشورهای عربی در عربستان نیز استقبال کرد. لبنان نیز از نظر جذب سرمایه های عربی با ۶۵۰ میلیون دلار از نظر جذب سرمایه در جایگاه سوم و کویت نیز با سرمایه گذاری حدود ۴۴۴ میلیون دلار از نظر سرمایه گذاری در جایگاه دوم قرار گرفتند. سرمایه گذاری خارجی در کشورهای عربی از ۴‎/۳ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۹ به ۲‎/۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ کاهش یافت.

● دعوت به بازگشت

در سایه بحران های شدید اقتصادی که کشورهای عربی از آن رنج می برند اقتصاد این کشورها به بازگشت سرمایه های خویش و یا حداقل بازگشت بخشی از آنها بشدت نیازمندند. کشورهای عربی از نظر جذب سرمایه های خارجی در رتبه های بسیار پائین و از نظر خروج سرمایه در رتبه های بالاتر قرار دارند.

▪ بنابراین این کشورها به برخی از اقدام ها برای جلب اعتماد سرمایه داران مهاجر نیاز دارند که مهمترین آنها عبارتست از:

- اتخاذ تدابیری برای بقای سرمایه های فعلی

- اقدام به تبلیغ گسترده در بازارهای خارجی برای جلب اعتماد سرمایه گذاران فعلی عرب حاضر در بازارهای خارجی و ترغیب آنها برای انتقال سرمایه ها به بازارهای عربی.

- اتخاذ گام های مشخص و هماهنگ به وسیله تمام کشورهای عربی برای برپایی مناطق سرمایه گذاری.

- تشکیل پایگاه اطلاع رسانی سرمایه گذاری و قرار دادن آن در شبکه اینترنت جهانی تا این که بتوانند به طور دائم با سرمایه گذاران در تماس باشند و آنها را در جریان آخرین تحولات و شرایط اقتصادی موجود قرار دهند.

- کاهش تمام قید و بندهایی که سرمایه گذاران خارجی از آن رنج می برند خصوصاً در زمینه های گمرک ها، نظارت و مالیات.

● وضعیت آینده

کشورهای عربی تلاش می کنند تا دلایلی را که موجب خروج سرمایه هایشان طی سال ها شده مورد بحث و بررسی قرار دهند و راه حلی را برای بازگشت آنها پیدا کنند. اگر شرایط مهیا شود امکان دارد که در یکی دو سال آینده این اموال بازگردند اما بازگرداندن این سرمایه آسان نخواهد بود و به طور سریع حل نخواهد شد. زیرا این سرمایه در سال های متمادی از این کشورها خارج شده اند اما می توان این ثروت ها را به طور تدریجی از طریق فعال سازی بازارهای مالی بازگرداند، بدون شک در جهان امروز قدرت اقتصادی از عوامل سیاسی محسوب می شود و اقتصادهای قدرتمند خود را بر جهان تحمیل می کنند و با استفاده از قدرت اقتصادی برای به دست آوردن خواسته های سیاسی تلاش می شود.

مترجم: اسد شکورپور