چگونگی رشد قد از دوران جنینی تا بزرگسالی

الگوی طبیعی رشد نشانه خوب از سلامتی است این نكته را باید دانست كه قد فرد برسلامت روانی, اجتماعی و اقتصادی وی تأثیر می گذارد

● رشد طبیعی‌ :

كودكان ممكن است در مدت زمان نسبتاً‌ كوتاهی به سرعت رشد كنند. پزشك و والدین باید از استانداردهای طبیعی رشد و نمو در سنین مختلف آگاه باشند. انحراف جزئی از سلامت عمومی ممكن است در ابتدا با انحراف از مسیر طبیعی رشد بروز كند برخلاف این امر، كودكی با رشد و نمو طبیعی، به ندرت مبتلاء به بیماریهای وخیم می‌شود. بنابراین سرعت رشد و اندازه قد، اطلاعات مهمی را فراهم می‌كند.

مطالعات انجام شده برروی رشد طولی و عرضی بیانگر اختلاف رشدی است كه در نژادهای مختلف به چشم می‌خورد. به هر حال در كودكان طبیعی كه تغذیه مناسب داشته‌اند، الگوهای رشد تقریباً‌ مشابه است. برای مثال، قد كودكان به طور متوسط هنگام تولد حدود ۵۰ سانتیمتر است. در سال اول زندگی حدود ۲۵ سانتیمتر و در سال دوم حدود ۵/۱۲ سانتیمتر و پس از آن تا دوران بلوغ سالیانه ۶ سانتیمتر افزایش می‌یابد. از این روش می‌توان برای محاسبه قد متوسط كودكان تا سن ده سالگی بهره جست. نمودارهائی تنظیم شده‌اند كه تصویر دقیق‌تری از میزان متوسط رشد و محدوده طبیعی انحراف از این حد متوسط را ترسیم می‌كنند.

● الگوهای طبیعی رشد

رشد طبیعی مجموعه‌ای از تظاهرات فاكتورهای هورمونی، محیطی، تغذیه‌ای و ژنتیكی می‌باشد.

الگوی طبیعی رشد نشانه خوب از سلامتی است. این نكته را باید دانست كه قد فرد برسلامت روانی، اجتماعی و اقتصادی وی تأثیر می‌گذارد. اكثر والدین پس از بروز مشكلات روانی، اجتماعی در فرزندان كوتاه قدشان متوجه نیازز این فرزندان به مراقبت‌های پزشكی جهت درمان كوتاهی قد می‌شوند.

با شناخت رشد و نمو طبیعی انسان می‌توان انحرافات احتمالی از الگوهای طبیعی رشد را شناخت هر چند كه فرآیند رشد و نمو، را نمی‌توان به طور كامل از هم جدا نمود اما «رشد» به افزایش در اندازه بدن اطلاق می‌شود مثل افزایش قد، در حالیكه «نمو» به تغییرات در اعمال اختصاصی شخص اشاره می‌كند كه از محیط‌های هیجانی و اجتماعی اطراف تأثیر می‌پذیرند. رشد ونمو هر شخص منحصر به فرد بوده و با طیفی از تغییرات پیچیده و وابسته به یكدیگر همراه است. از شاخص‌های مهم رشد قد و وزن می‌باشد.

اندازه‌گیری قد و وزن بایستی در هر دوره‌ای از زندگی انجام شود و با استانداردهای آن مقایسه گردد. اندازه‌گیری‌های مكرر درفواصل زمانی معین مفیدتر از اندازه‌گیری‌های مقطعی است. زیرا به كمك آنها می‌توان انحراف از الگوهای رشد طبیعی را تشخیص داد، مثلاً در مورد ارزیابی قد می‌توان با فرمولهای مربوطه میزان افزایش قد هر فرد را با استانداردهای طبیعی آن مقایسه كرد و متوجه تغییرات دوره‌ای آن شد.

● رشد جنین :

دوره‌ای از زندگی كه از شروع ماه سوم تا انتهای زندگی داخل رحمی می‌باشد دوره جنینی نام دارد. در این دوره اعضاء و بافت‌های بدن تكامل یافته و رشد سریع بدن اتفاق می‌افتد.

در دوره جنینی طول جنین را به صورت ارتفاع فرق سرتا سرین (CR) یا فرق سر تا پاشنه (CH) اندازه‌گیری می‌كنند این اندازه‌ها معمولاً با سانتیمتر بیان شده و سپس با سن نوزاد تطبیق داده می‌شود. در دوران جنینی رشد قد در طی نیمه اول بارداری قابل توجه می‌باشد ولی وزن بیشتر در طی ۲ ماه آخر بارداری افزایش پیدا می‌كند.

یكی از نكات برجسته دوران جنینی كند شدن نسبی رشد سر در مقایسه با سایر قسمت‌های بدن می‌‌باشد. در شروع ماه سوم انداززه سرنصف طول بدن را تشكیل می‌دهد. در ماه پنجم اندازه سر بدن و در زمان تولد طول بدن می‌باشد. بنابراین با گذشت زمان، رشد تنه و اندامهای تحتانی سریع شده، رشد سركندتر صورت می‌گیرد. (شكل ۸)

در طی ماه چهارم و پنجم جنین به سرعت طویل می‌شود و طول بدن به حدود ۱۵ سانتیمتر می‌رسد. به هر حال وزن نوزاد كمتر افزایش پیدا می‌كند و در ماه پنجم هنوز كمتر از نیم‌كیلو می‌باشد.

درطی نیمه دوم زندگی جنینی وزن جنین به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد. به خصوص در دو ماهه آخر كه حدود ۵۰ درصد وزن نوزاد به آن اضافه می‌شود.

● اندازه رشد نوزاد برحسب قد و وزن دوران جنینی

پس از تولد، معمولاً نوزادان طبیعی وزنی بین ۵/۲ تا ۵/۴ كیلوگرم دارند. طول قد آنها ۴۵ تا ۵۵ سانتیمتر و دور سر آنها ۶/۳۲ تا ۲/۳۷ سانتیمتر است. نوزادان سر موعد به دنیا آمده وززن زمان تولد خود را تا روز دهم زندگی دوباره به دست می‌آورند. وزن آنها تا ۵ ماهگی به دو برابر وزن هنگام تولد و در یكسالگی به سه برابر وزن هنگام تولد افزایش می‌یابد. به طور كامل تغییرات و محاسبات رشد طبیعی نوزاد به این صورت است.

▪ وزن :

میزان از دست دادن وزن در چند روز اول پس از تولد ۵ تا ۱۰ درصد وزن تولد می‌باشد و سپس وزن تولد در هفت تا ده روزگی مجدداً به دست می‌آید. در سن ۴ تا ۵ ماهگی وزن نوزاد دو برابر وزن تولد گشته و در یك سالگی به سه برابر وزن تولد كه حدوداً‌ ۱۰ كیلوگرم است می‌رسد و در دو سالگی كودك ۴ برابر وزن تولد خود را دارا می‌باشد.

این ارقام به طور متوسط به شرح زیر است.

زمان تولد / یك سالگی / ۵ سالگی/۱۰ سالگی

۵/۳ كیلوگرم/ ۱۰ كیلوگرم/۲۰ كیلوگرم/ ۳۰ كیلوگرم

این موضوع را می‌توان به صورت دیگری نیز عنوان كرد. یعنی می‌توان متوسط افزایش وزن روزانه را ۲۰ تا ۳۰ گرم در ۳ تا ۴ ماه اول ۱۵ تا ۲۰ گرم تا پایان سال اول و بعد از آن سالیانه ۲۲۰۰ گرم از دو سالگی تا بلوغ درنظر گرفت.

▪ قد :

نوزادان سر موعد به دنیا آمده به طور متوسط در هنگام تولد ۵۰ سانتیمتر قد دارند كه بین ۴۵ تا ۵۵ سانتیمتر متغیر است. قد نوزاد در سن یك سالگی با ۲۵ سانتیمتر افزایش به ۷۵ سانتیمتر می‌رسد و در سن ۳ سالگی قد كودك به طور متوسط ۹۰ سانتیمتر می‌باشد كه این میزان در سن چهار سالگی به ۲ برابر قد زمان تولد یا به طور متوسط به ۱۰۰ سانتیمتر خواهد رسید. باید توجه داشت كه متوسط افزایش سالیانه قد از چهارسالگی تا زمان بلوغ هر سال ۵/۴ تا ۵/۷ سانتیمتر می‌باشد. فرمول‌های محاسبه قد و وزن در سنین مختلف در جداول زیر آورده شده است.

ـ روش اندازه‌گیری قد نوزاد

جهت دقت اندازه‌گیری در حالت خوابیده به دو نفر نیاز است. یك نفر سربچه را نگه دارد و دیگری پاهای نوزاد را طوری نگه دارد كه كف پا، زاویه قائمه بسازد و بعد به وسیله خط كش فاصله قله سرتاكف پا اندازه‌گیری می‌شود. بعد از سن دو سالگی اندازه‌گیری قد نوزاد را می‌توان به صورت ایستاده انجام داد. ممكن است بین اندازه‌گیری ایستاده و خوابیده حدود ۲ سانتیمتر اختلاف باشد كه مربوط به وضعیت اندازه‌گیری است. برای اندازه‌گیری قد، كودك درحالت ایستاده با پاهای برهنه روی سطح صاف نزدیك دیوار می‌ایستد سپس با علامت‌گذاری قله سر روی دیوار با متر فاصله علامت‌گذاری تا روی زمین را محاسبه می‌كنیم.

رشد قد انسان با آهنگ و نظم خاصی صورت می‌گیرد و در هر دوره دارای جهش یا كندی می‌شود در صورتیكه عوامل محیطی وقفه دهنده رشد اختلالی ایجاد نكنند در سنین كودكی می‌توان میزان قد در بزرگسالی را با توجه به اندازه قد در كودكی تشخیص داد. این روش به ما این امكان را می‌دهد كه در صورتیكه در هر دوره اختلافی بین قد شخص با آنچه انتظار داشتیم مشاهده نمودیم به فكر بررسی علت وقفه در رشد باشیم. زیرا روند رشد تدریجی است و كاملاً وابسته به زمان می‌باشد. اختلالات رشد فقط قبل از بسته شدن صفحات رشد استخوانی قابل بررسی و درمان هستند.

باتوجه به تفاوت‌های رشدی میان پسران و دختران و تفاوت سن بلوغ آنها جداول جداگانه‌ای در نظر گرفته شده است. لازم به ذكر است كه این جداول قطعی نیست و حدود میزان قد را در بزرگسالی مشخص می‌كند.