بسته پیشنهادی سلامت روان در سیاست های کلی برنامه پنجم توسعه

اهداف کمی,راه کارهای عملیاتی و عناوین پروژه ها

● هدف کلی:

۱) تقویت نقش حاکمیتی نظام سلامت (سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، پشتیبانی مالی، استانداردسازی و نظارت) و کاهش تصدی دولت

۲) اصلاح ساختار ارائه‌ی خدمات سلامت بر اساس سطح‌بندی و نظام ارجاع

۳) ارتقای کیفیت ارائه‌ی خدمات سلامت با رویکرد بازنگری بسته‌های خدمات سلامت، اصلاح نظام پرداخت به واحدهای مبتنی بر عملکرد کمی و کیفی

۴) اصلاح نظام پایش و ارزشیابی خدمات سلامت توسط وزارتخانه‌ها و بیمه‌های ذی‌ربط با رویکرد مشارکت مردمی

۵) افزایش آموزش‌های عمومی سلامت

● اهداف راهبردی (کمی):

۱-۱) تمرکز سیاست گذاری، نظارت، پایش و ارزشیابی برنامه‌های پیشگیری، درمان و کاهش آسیب ناشی از اعتیاد، درمان‌های مرتبط با روانپزشکی و مداخلات در بحران‌های اجتماعی و حوادث در وزارت بهداشت

۱-۲) گسترش نیروی انسانی در بهداشت روان و اعتیاد

۱-۳) حفظ و ارتقای سلامت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارائه‌ی خدمات پیشگیری، درمان و کاهش آسیب ناشی از سوء مصرف مواد

۲-۳) حفظ و ارتقای سلامت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی

۱-۴) ارائه‌ی خدمات جامع روانپزشکی، درمان و کاهش آسیب اعتیاد به منظور تشخیص سریع و مراقبت‌های مناسب

۱-۵) توانمندی جامعه در ارتقای سلامت روانی و پیشگیری از اعتیاد

● راهبردها:

۱-۱- تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های کلان سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد

۲-۱- ارائه‌ی خدمات جامع روانپزشکی (خدمات پس از ترخیص، مبتنی بر جامعه و استاندارد سازی بیمارستان‌ها و اورژانس)

۳-۱) ادغام بهداشت روان و پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد در نظام شبکه

۴-۱) تدوین نقش آموزه‌های دینی در سلامت روانی، اجتماعی به منظور گرایش به مذهب، فرهنگ و زندگی معنوی

۵-۱) تدوین قانون بهداشت روان

۱-۲) ایجاد تشکیلات متناسب در ستاد وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی در حوزه‌ی روانی، اجتماعی و اعتیاد

۱-۳) ساماندهی و استانداردسازی خدمات روانپزشکی و مداخلات کاهش آسیب‌های اجتماعی

۲-۳)

- تدوین طرح جامع کشوری پیشگیری از خودکشی

- تدوین طرح جامع کشوری پیشگیری از اعتیاد، کودک آزاری، همسرآزاری

- ادغام جامع پیشگیری، درمان اختلالات روانپزشکی در نظام شبکه

- تدوین طرح جامع مداخلات روانی، اجتماعی در بلایا

۱-۴) ایجاد نظام ثبت و جمع آوری و تجزیه و تحلیل خدمات درمانی روانپزشکی، اعتیاد

۲-۴) تدوین نقش آموزه‌های دینی در سلامت روان اجتماعی

۳-۴) تدوین سیاست‌ها و راه‌کارهای مداخله در بحران

۴-۴) تدوین طرح جامع مداخلات روانی، اجتماعی در بلایا

۱-۵)

- آموزش پیشگیری از اعتیاد

- آموزش عمومی و گسترش بهداشت روان و پیشگیری از اعتیاد در مدارس و دانشگاه‌ها

عنوان پروژه‌های مربوط به هر هدف راهبردی در برنامه‌ی اجرایی با توجه به راهبردها:

۴-۱) انجام پروژه‌های مشترک مراکز تحقیقاتی حوزوی

۵-۱) تدوین قانون با همکاری قوه‌ی قضائیه

۱-۲) تهیه و تصویب چارت سازمانی متناسب با فعالیت‌های حوزه‌ی اعتیاد و سلامت روانی، اجتماعی در وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها

۱-۵)

- تدوین برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد برای گروه‌های هدف

- تدوین برنامه‌های سبک زندگی و آموزش مقابله با استرس و تدوین متون و آموزش‌های مهارت‌های زندگی و فرزند پروری

▪ محدودیت‌ها:

- ناهمخوانی توسعه‌ی برنامه‌های سلامتی با گذر سریع اپیدمیولوژیک بیماری‌ها

- ناکارآمدی سازوکارهای حاکمیتی نظام سلامت به ویژه در نظارت و اجرای قوانین و مقررات و تداخل قوانین و وظایف بخش با سایر دستگاه‌ها

- ناکارآمدی در هماهنگی و سازماندهی مناسب بین عناصر موثر در درون بخش سلامت و عناصر بین بخشی

- ناکارآمدی نظام مدیریت مبتنی بر شواهد و اطلاعات

- ناکارآمدی نظام سلامت در جذب نخبگان به عنوان کارشناسانی که در تصمیم سازی، مدیریت و سیاست‌گذاری نظام سلامت مشارکت نمایند.

- ناکارآمدی ساختار تحقیق و توسعه در نظام سلامت در جهت جذب کارشناسان و نخبگان و اثرگذاری آن در سیاست‌های سلامت

- واگذاری بخشی از وظایف تولیتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به سایر سازمان‌ها (نظام پزشکی، وزارت رفاه)

- نارسایی نظام اطلاعاتی در تهیه‌ی اطلاعات کارآمد، مناسب و به هنگام در بخش درمانی

- ناکارآمد بودن نظام ثبت و سورویلانس بیماری‌های غیرواگیر و برخی بیماری‌های واگیر

- ناکارآمدی نظام پایش خدمات درمانی

- پایین‌بودن بهره‌وری از منابع موجود

- ناکارآمدی در توزیع یارانه‌های سلامت

- ضمانت‌های اجرایی ضعیف قوانین و مقررات

- حوزه‌های موازی تصمیم‌گیری در برخورد با تخلفات بهداشتی و درمانی

- اجرای ناقص ساختار مصوب و شفاف نبودن مسئولیت‌ها، اختیارات و سطوح پاسخ‌گویی

- جایگاه و نقش دولت در حیطه‌های بیمه‌ای، حمایتی و امدادی (میزان و عمق مداخله) مشخص نیست.

- تعدد مراجع تصمیم‌گیری در بخش و عدم پاسخگویی سطوح مختلف در برابر سیاست‌های اتخاذ شده و برنامه‌های اجرا شده

- وجود قوانین و مقررات متعدد موازی، متضاد و انعطاف‌ناپذیر

▪ تنگناها:

- مخدوش شدن نقش وزارت بهداشت در سیاست‌گذاری بخش سلامت پس از تشکیل وزارت رفاه

- عدم وجود زمینه‌ی مناسب اجتماعی، فرهنگی و حقوقی برای فعالیت بخش غیردولتی و شوراهای مردمی و تعاونی های سلامتی در عرصه بیمه‌های پایه و تکمیلی

- عدم مداخله نظام بیمه در مقوله‌های کاهش خطر و ارتقای سلامت

- عدم برخورداری نزدیک به نیمی از جمعیت کشور (روستائیان و خویش فرمایان شهری)، از پوشش بیمه‌ی اجباری

- ناکارآمدی نقش رسانه‌ها در تولید فرهنگ و رفتارهای کاهش دهنده‌ی مخاطرات سلامتی

- مغایر بودن برخی تبلیغات و اطلاعات رسانه‌ای با سلامت جامعه

- ناکارآمدی ساختار تصمیم گیری، ارزیابی و هماهنگی در سطح کلان کشور و تداخل شدید وظایف بین بخشی

- وجود قوانین و مقررات متعدد، مغایر و غیرمنعطف در کشور

▪ نقاط قوت:

- انعطاف‌پذیری و توانمندی درونی نظام سلامت برای تعیین اولویت‌های سلامتی و اصلاح حیطه‌های عملکردی

- وجود قانون هیات امنا و قدرت تصمیم‌گیری در هر سطح بر اساس اولویت‌های محلی و منطقه‌ای در چارچوب سیاست‌های کلان نظام سلامت

- جهت‌گیری برای اصلاح نظام سلامت در قالب سطح بندی خدمات، نظام ارجاع و پزشک خانواده

- وجود نظام جمع آوری و پردازش اطلاعات بهداشتی در تمام سطوح

- تصویب تشکیل شورای عالی سلامت و تغذیه در برنامه‌ی چهارم توسعه کشور

- توان ایجاد هماهنگی بین بخشی برای اجرای برنامه‌های توسعه‌ای در شهر و روستا (شهرسالم، روستای سالم)

- وجود قوانین مدون در مورد نظارت، پایش واحدهای بهداشتی- درمانی

- وجود گروه‌های تحقیق و توسعه‌ی ستادی در راستای تقویت رابطه‌ی حوزه آموزش - پژوهش با خدمات بهداشتی- درمانی و اداری - مدیریتی

- وجود انجمن‌های علمی پزشکی و کمیته‌های فنی تصمیم سازی همکار با دولت

▪ فرصت‌ها:

- وجود قانون بیمه‌ی همگانی خدمات درمانی

- وجود قوانین تسهیل کننده و حمایت کننده از ایجاد تحول و اصلاحات نظام اداری و مدیریتی در بخش

- وجود گرایش و حساسیت لازم در نظام تصمیم‌گیری برای حل مشکلات مناطق محروم، روستایی و اقشار آسیب‌پذیر

- تمایل مردم و حاکمیت در مشارکت جامعه در ارتقای سلامت و تغییر سبک زندگی

- افزایش آگاهی عمومی در خصوص مسائل مرتبط با سلامت

- تشکیل شورای عالی سلامت

● برنامه دستیابی به اهداف (سیاست‌های) کلی برنامه پنجم در هر حوزه

▪ هدف کلی شماره ۱:

متن هدف کلی: تقویت نقش حاکمیتی نظام سلامت (سیاست گذاری، برنامه‌ریزی، پشتیبانی مالی، استانداردسازی و نظارت) و کاهش تصدی دولت

الف) چالش‌های هدف کلی (تهدیدها و ضعف‌ها):

- اهداف راهبردی (متناظر به هدف کلی):

۱) تمرکز سیاست‌گذاری، نظارت، پایش و ارزشیابی برنامه‌های پیشگیری، درمان و کاهش آسیب ناشی از اعتیاد، درمان‌های مرتبط با روانپزشکی و مداخلات در بحران‌های اجتماعی و حوادث در وزارت بهداشت

- راهبردها:

۱-۱) تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های کلان سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد

۲-۱) ارائه خدمات جامع روانپزشکی (خدمات پس از ترخیص، مبتنی بر جامعه و استاندارد سازی بیمارستان‌ها و اورژانس)

۳-۱) ادغام بهداشت روان و پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد در نظام شبکه

۴-۱) تدوین نقش آموزه‌های دینی در سلامت روانی، اجتماعی به منظور گرایش به مذهب، فرهنگ و زندگی معنوی

۵-۱) تدوین قانون بهداشت روان

- پروژه‌های مرتبط :

۴-۱) انجام پروژه‌های مشترک مراکز تحقیقاتی حوزوی

۵-۱) تدوین قانون با همکاری قوه قضائیه

ب) منابع مرتبط به هدف کلی (قوت‌ها و فرصت‌ها):

- احکام قانونی:

۱)

الف) دولت موظف است تا پایان برنامه نسبت به تهیه‌ی لایحه‌ی قانون بهداشت روان اقدام و به مراجع قانونی ارائه نماید.

ب) وزارت بهداشت مکلف است تا پایان سال دوم نسبت به تهیه و ابلاغ طرح جامع بهداشت روان، مداخله در بحران و کاهش آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد اقدام نماید.

● هدف کلی شماره ۲:

متن هدف کلی: اصلاح ساختار ارائه‌ی خدمات سلامت بر اساس سطح بندی و نظام ارجاع

الف) چالش‌های هدف کلی (تهدیدها و ضعف‌ها):

- اهداف راهبردی (متناظر به هدف کلی):

۱) ایجاد تشکیلات متناسب در ستاد وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی در حوزه‌ی روانی، اجتماعی و اعتیاد

- راهبردها:

۱-۱) گسترش نیروی انسانی در بهداشت روان و اعتیاد

- پروژه‌های مرتبط :

۱-۱- تهیه و تصویب چارت سازمانی متناسب با فعالیت‌های حوزه اعتیاد و سلامت روانی، اجتماعی در وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها

ب) منابع مرتبط به هدف کلی (قوت ها و فرصت‌ها):

- احکام قانونی:

۱)

الف) وزارت بهداشت مکلف است تا پایان سال دوم نسبت به تهیه و ابلاغ طرح جامع بهداشت روان، مداخله در بحران و کاهش آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد اقدام نماید.

ب) وزارت بهداشت موظف است نسبت به استقرار کارشناس سلامت روان و اعتیاد در تیم سلامت خانواده تا پایان برنامه به میزان ۸۰ درصد اقدام نماید.

ج) وزارت بهداشت موظف است با تقویت مددکاری اجتماعی با تمرکز بر پیشگیری و در بستر پزشک خانواده، نسبت به بکارگیری مددکاران اجتماعی اقدام نماید.

● هدف کلی شماره ۳:

متن هدف کلی: ارتقای کیفیت ارائه خدمات سلامت با رویکرد بازنگری بسته‌های خدمات سلامت، اصلاح نظام پرداخت به واحدهای مبتنی بر عملکرد کمی و کیفی

الف) چالش‌های هدف کلی (تهدیدها و ضعف‌ها):

- اهداف راهبردی (متناظر به هدف کلی):

۱) حفظ و ارتقای سلامت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارائه‌ی خدمات پیشگیری، درمان و کاهش آسیب ناشی از سوء مصرف مواد

۲) حفظ و ارتقای سلامت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی

- راهبردها:

۱-۱) ساماندهی و استانداردسازی خدمات روانپزشکی و مداخلات کاهش آسیب‌های اجتماعی

۱-۲)

- تدوین طرح جامع کشوری پیشگیری از خودکشی

- تدوین طرح جامع کشوری پیشگیری از اعتیاد، کودک آزاری، همسرآزاری

- ادغام جامع پیشگیری، درمان اختلالات روانپزشکی در نظام شبکه

- تدوین طرح جامع مداخلات روانی، اجتماعی در بلایا

ب) منابع مرتبط به هدف کلی (قوت‌ها و فرصت‌ها):

- احکام قانونی:

- وزارت بهداشت موظف است تا پایان سال اول برنامه استانداردهای بخش‌ها و اورژانس‌های روانپزشکی را تدوین و ابلاغ نماید و تا پایان برنامه، صد در صد بخش ها و اورژانس‌ها باید از استاندارد لازم برخوردار باشند.

- وزارت بهداشت موظف است تا پایان سال اول برنامه طرح جامع پیشگیری و کاهش خودکشی را تدوین و ابلاغ نماید، به نحوی‌که تا پایان برنامه اجرای طرح در صد درصد دانشگاه‌های علوم پزشکی محقق شود.

- وزارت بهداشت موظف است متون آموزشی مبتنی بر آموزه‌های دینی و فرهنگی کشور در ارتباط با مهارت‌های زندگی ـ سبک زندگی و مهارت‌های فرزندپروری، پیشگیری از کودک آزاری و همسرآزاری را با کمک از مراکز پژوهشی حوزوی و دانشگاهی تهیه و ابلاغ نماید.

- وزارت بهداشت موظف است تا پایان برنامه، صد درصد مراکز بهداشتی درمانی موجود را تحت پوشش ادغام برنامه‌های بهداشت روان و اعتیاد قرار دهد.

- در طول برنامه هر سال حداقل ۲۰ درصد مراکز آموزشی درمانی روانپزشکی موظف به راه اندازی خدمات پس از ترخیص می‌باشند.

- صدور مجوزهای مراکز درمانی جدید با اولویت مراکز درمانی مبتنی بر جامعه و ارائه‌ی خدمات پس از ترخیص می‌باشد.

- وزارت بهداشت موظف است تا پایان برنامه در تمام بیمارستان‌های عمومی کشور اعم از خصوصی و دولتی برنامه روانپزشک رابط را عملی نماید.

تبصره- وزارت رفاه جهت پوشش خدمات بیمه‌ای روانپزشک ـ مشاوره اقدام نماید.

- اصلاح نظام آموزش روانپزشکی به سمت تمرکز بر درمان‌های مبتنی بر جامعه، و سلامت اجتماعی و الزام طی دوره‌های روانپزشکی برای دوره‌های کارآموزی و کارورزی حداقل به مدت سه ماه تا پایان برنامه الزامی است.

- قوه قضائیه مکلف است با کمک وزارت بهداشت نسبت به ایجاد دادگاه‌های درمان‌مدار اعتیاد، اردوگاه‌های اقامت اجباری درمانی کوتاه مدت و بلند مدت اقدام نماید.

تبصره الف- معتادینی که خود را به مراکز درمانی موجود معرفی نکرده و در ادامه‌ی درمان خود تخلف می‌نمایند و یا معتادین خیابانی و تزریقی که امکان درمان سرپایی آنان وجود ندارد، به مراکز اقامتی معرفی می‌شوند.

تبصره ب- مراکز اقامتی از نظر ساختاری تحت مدیریت نیروی انتظامی و از نظر ضوابط درمانی، نحوه پذیرش و ترخیص معتادان تحت پوشش وزارت بهداشت می باشد.

تبصره ج- مدت زمان حضور افراد در اردوگاه اقامتی اجباری کوتاه مدت حداقل یک‌سال و بلند مدت کمتر از ۲ سال نخواهد بود.

- تا پایان سال اول سازوکار جلوگیری از ضرردهی بخش‌های روانپزشکی با اصلاح تعرفه‌های تخت روز توسط وزارت بهداشت تهیه و وزارت رفاه مکلف به پوشش بیمه‌ای آن می‌باشد.

● هدف کلی شماره ۴:

متن هدف کلی: اصلاح نظام پایش و ارزشیابی خدمات سلامت توسط وزارتخانه‌ها و بیمه‌های ذی‌ربط با رویکرد مشارکت مردمی

الف) چالش‌های هدف کلی (تهدیدها و ضعف‌ها):

- اهداف راهبردی (متناظر به هدف کلی):

۱) ایجاد نظام ثبت و جمع آوری و تجزیه و تحلیل خدمات درمانی روانپزشکی، اعتیاد

۲) تدوین نقش آموزه‌های دینی در سلامت روان اجتماعی

۳) تدوین سیاست‌ها و راه‌کارهای مداخله در بحران

۴) تدوین طرح جامع مداخلات روانی، اجتماعی در بلایا

- راهبردها:

۱-۱) ارائه خدمات جامع روانپزشکی، درمان و کاهش آسیب اعتیاد به منظور تشخیص سریع و مراقبت‌های مناسب

ب) منابع مرتبط به هدف کلی (قوت‌ها و فرصت‌ها):

- احکام قانونی:

- وزارت بهداشت موظف است تا پایان سال اول برنامه نظام ثبت و جمع‌آوری خدمات روانپزشکی و بیماران روانپزشکی را ایجاد نماید. به نحوی که تا پایان برنامه صد درصد مراکز و بیماران تحت پوشش نظام ثبت و جمع‌آوری باشند.

تبصره- تجزیه و تحلیل آماری و تعیین وضعیت اختلالات روانپزشکی و گزارش آن همه ساله به مجلس شورای اسلامی الزامی است.

- سیاست‌گذاری، تعیین استانداردهای درمانی، صدور و ابلاغ مجوز و نظارت، پایش و ارزشیابی مراکز درمان و کاهش آسیب اعتیاد در وزارت بهداشت متمرکز و این وزارت موظف است سالیانه گزارش وضعیت اعتیاد در کشور را به مجلس ارائه نماید.

تبصره- حداکثر تا پایان سال اول تمام مراکز اعم از دولتی، خصوصی، NGO ها ملزم به رعایت دستورالعمل‌های وزارت بهداشت می‌باشند.

- وزارت آموزش و پرورش موظف است تا پایان برنامه تا ۸۰ درصد دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصیلی را تحت پوشش آموزش مهارت‌های زندگی قرار دهد.

- وزارت رفاه مکلف است با هماهنگی وزارت بهداشت حداکثر تا پایان سال اول نسبت به پوشش بیمه‌ای خدمات "After care" متناسب با ماموریت و خدمات ارائه شده، اقدام نماید.

تبصره- تا پایان برنامه تمام دانشگاه‌ها باید حداقل یک مرکز درمانی جامعه نگر احداث نمایند.

● هدف کلی شماره ۵:

متن هدف کلی: افزایش آموزش‌های عمومی سلامت

الف) چالش‌های هدف کلی (تهدیدها و ضعف‌ها):

- اهداف راهبردی (متناظر به هدف کلی):

۱) تدوین برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد برای گروه‌های هدف

۲) تدوین برنامه‌های سبک زندگی و آموزش مقابله با استرس و تدوین متون و آموزش‌های مهارت‌های زندگی و فرزند پروری

- راهبردها:

۱-۱) آموزش پیشگیری از اعتیاد

۱-۲) آموزش عمومی و گسترش بهداشت روان و پیشگیری از اعتیاد در مدارس و دانشگاه‌ها

- پروژه‌های مرتبط :

۱-۱) تدوین برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد برای گروه‌های هدف

۱-۲) تدوین برنامه‌های سبک زندگی و آموزش مقابله با استرس و تدوین متون و آموزش‌های مهارت‌های زندگی و فرزند پروری

ب) منابع مرتبط به هدف کلی (قوت‌ها و فرصت‌ها):

- احکام قانونی:

- وزارت آموزش و پرورش موظف است تا پایان برنامه تا ۸۰ درصد دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصیلی را تحت پوشش آموزش مهارت‌های زندگی قرار دهد.