سلول های بنیادی,اکسیر زندگی

انقلاب جدید علم پزشکی شناسایی و جداسازی سلول های باکیفیت

این یافته جدید علم پزشکی،یعنی شناسایی و جدا کردن نوع جدیدی از سلول‌‌ها در داخل بدن پستانداران، به‌نام سلول‌‌های بنیادی است که به دلیل داشتن پتانسیل‌های بالا در زمینه تقسیم شدن، تمایز به سلول‌‌های تخصصی بدن و نیز توانایی آنها در ترمیم بافتی بسیار مورد توجه دانشمندان قرار گرفته‌اند. به همین منظور بر آن شدیم تا اندکی به معرفی این سلول‌‌ها و ارائه اخرین اخبار در مورد آنها بپردازیم.

در طول تاریخ بشر، علم پزشکی با افکار و تصورات بزرگ و شجاعت پیشگامان عجین بوده است و همچنین میل به دستیابی به کیفیت بالای زندگی کسانی که از بیماری‌ها رنج می برند دغدغه همیشگی انسان است. دردهه های گذشته علم پزشکی دچار انقلاب و تحول بزرگی شده که حتی تحولات کشف پنی‌سیلین، داروهای بیهوشی یا اشعه ایکس را تحت الشعاع قرارداده.

دنیا به یکباره وارد یک دوره زمانی از پیوند مغز استخوان، قلب، کبد و کلیه یا کشف دی‌ان‌ای و ژنوم انسانی، روش‌های نوین نوزادان آزمایشگاهی، اصلاح نژادی حیوانات و درمان با سلول های بنیادی… و همچنین بسیار نزدیک به تولید انواع بافت‌ها و ارگان‌های انسان شده است.

سلول‌‌های بنیادی یا stem Cell این قابلیت را دارند که موجب به‌وجود آمدن یا رشد سلول‌‌های ویژه زیادی درون یک ارگانیسم شوند.

انواع خاصی از سلول‌‌های بنیادی همواره برای بازسازی خون‌سازی و سیستم ایمنی بدن، بعد ازیک دوره شیمی‌درمانی با دوز بالا، در مورد برخی از سرطان‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرند و همچنین استفاده از این سلول‌‌ها جهت دیگر بازیافت‌های سلولی به اثبات رسیده است. سلول‌‌های بنیادی با دیگر انواع سلول‌‌ها در بدن متفاوت هستند.

خصوصیات مشترک سلول‌‌های بنیادی را چنین می‌توان رده بندی کرد:

۱) قدرت تقسیم و نوسازی خود برای مدت طولانی

۲) عدم تخصصی بودن برای بافت خاصی

۳) قدرت تبدیل شدن به سلول‌‌های تخصصی

وسیع‌ترین کاربرد بالقوه این نوع درمان، تولید سلول‌‌ها و بافت‌هایی است که می‌توانند جهت درمان یا جایگزینی ارگانیسم‌های آسیب دیده به‌کار گرفته شوند. اگر دانشمندان بتوانند یاد بگیرند که چگونه تبدیل سلول‌‌های بنیادی به سلول‌‌های تکامل‌یافته را کنترل کنند ممکن است قادر به معالجه بسیاری از بیماری‌هایی شوند که درمان آنها در حال حاضر، نارسا و ناکافی است.

تحقیقات در زمینه سلول‌‌های بنیادی دو ویژگی مهم دارند که آنها را از انواع سلول‌‌های دیگر متمایز می‌سازد:

۱) توان نوسازی سلول‌‌های نامتمایزی هستند که توانایی تکثیر نامحدود خود را دارند و در حالت نامتمایز باقی بمانند.

۲) پرتوانی: سلول‌‌های بنیادی قادر به ایجاد هر نوع سلولی در بدن هستند. آنها می‌توانند تحت تاثیر بعضی شرایط فیزیولوژیک یا آزمایشگاهی به سلول‌‌هایی با عملکردهای اختصاصی مانند سلول‌‌های عضلانی قلب یا سلول‌‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس و... تبدیل شوند. دانشمندان در ابتدا با دو نوع از سلول‌‌های بنیادی که از حیوانات و انسان‌ها به دست آمده بودند، شامل سلول‌‌های بنیادی جنینی و سلول‌‌های بنیادی بالغین کار می‌کردند که این دو دسته سلولی عملکردها و ویژگی‌های مختلفی دارا هستند.

بیشتر از ۲۰ سال قبل ( در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی) دانشمندان توانستند سلول‌‌های بنیادی را از جنین ابتدایی موش جدا کنند و با مطالعه سال‌ها جزئیات بیولوژی سلول‌‌های بنیادی موش؛ در سال ۱۹۹۸ موفق به جدا کردن سلول‌‌های بنیادی جنینی از جنین انسان و رشد آنها در محیط آزمایشگاه شدند و این سلول‌‌ها را سلول‌‌های بنیادی جنینی انسان نامیدند. این سلول‌‌های همانطور که از نامشان مشخص است از جنین‌های چهار یا پنج روزه که از تخم‌های آزمایشگاهی بارور می‌شوند به‌دست می‌آیند و در محیط آزمایشگاهی در محیط کشت‌های اختصاصی رشد داده می‌شوند.

سلول‌‌های بنیادی بالغین، سلول‌‌های نامتمایزی هستند که در بین سلول‌‌های تمایز یافته بافت‌ها و ارگان‌های بدن انسان یافته می‌شوند و توانایی نوسازی و تمایز به انواع سلول‌‌های اختصاصی اصلی بافت یا ارگان را دارند. نقش‌های اولیه این سلول‌‌ها در یک ارگان زنده شامل حمایت کردن و تعمیر بافت‌هایی است که از آنها به دست می‌آیند.

دانشمندان سلول‌‌های بنیادی بالغین را در بافت‌های بیشتری نسبت به آنچه فکر می‌کردند به دست آوردند. این یافته‌ها دانشمندان را به استفاده از این سلول‌‌ها در علم پیوند راهنمایی کرد. اکنون بیشتر از ۳۰ سال از استفاده سلول‌‌های بنیادی بالغین خون‌ساز که از مغز استخوان برای پیوند جدا می‌شوند، می‌گذرد. در سال ۱۹۶۰ محققان کشف کردند که مغز استخوان حداقل دو نوع سلول بنیادی را دربردارد که شامل سلول‌‌های بنیادی خون‌ساز که انواع سلول‌‌های خونی را در بدن می‌سازند و سلول‌‌های استرومال که می‌توانند بافت‌های غضروف، استخوان، چربی و بافت‌های همبندی فیبروز را در بدن بسازند، است. در سال ۱۹۶۰ دانشمندانی که موش‌ها را مطالعه می‌کردند دو منطقه از مغز موش را که شامل سلول‌‌های تقسیم شونده که تبدیل به سلول‌‌های عصبی می‌شوند، کشف کردند.

برخلاف این گزارش‌ها بیشتر دانشمندان معتقد بودند که سلول‌‌های عصبی جدید در مغز بالغین نمی‌تواند تولید شود تا اینکه در سال ۱۹۹۰ دانشمندان توافق کردند مغز بالغین شامل سلول‌‌های بنیادی است که توانایی تولید سه نوع اصلی سلول‌‌های مغزی را که شامل آستروسیت‌ها و الیگودندروسیت‌ها (سلول‌‌های غیرعصبی) و نورون‌ها (سلول‌‌های عصبی) دارا هستند.

سلول‌‌های بنیادی بالغین در ارگان‌ها و بافت‌های زیادی از بدن جدا شده‌اند، اما نکته مهم این است که تعداد بسیار محدودی از این سلول‌‌ها در هر بافت وجود دارد که در منطقه خاصی از آن بافت برای سال‌ها ساکن می‌مانند تا اینکه با ظهور بیماری یا آسیب بافتی فعال می‌شوند. بافت‌هایی که سلول‌‌های بنیادی بالغین در آنها یافت می‌شوند عبارتند از: مغز استخوان، خون محیطی، مغز، عروق خونی، پالپ دندان، عضله اسکلتی، پوست، کبد، پانکراس، قرنیه، شبکیه و سیستم گوارش.

دانشمندان در خیلی از آزمایشگاه‌ها تلاش می‌کنند تا بتوانند سلول‌‌های بنیادی بالغین را در کشت سلول به انواع سلول‌‌های اختصاصی تبدیل کنند تا از آنها برای درمان بیماری‌ها و صدمات بافتی استفاده کنند.

پتانسیل‌های درمانی این سلول‌‌ها عبارتند از:جایگزینی سلول‌‌های تولیدکننده دوپامین در مغز در بیماری پارکینسون، تولید سلول‌‌های انسولین ساز برای نوع یک دیابت (وابسته به انسولین) و تعمیر سلول‌‌های عضلانی تخریب شده. سلول‌‌های بنیادی بند ناف از سلول‌‌های پرتوان دیگر هستند که همچون سلول‌‌های بنیادی بالغین قادرند تا انواعی از سلول‌‌ها را در محیط آزمایشگاهی تولید کنند.

در بند ناف دو دسته سلول‌‌های بنیادی وجود دارند که قادر به ساختن سلول‌‌های خونی و سلول‌‌های استخوانی و چربی بوده و همچنین به‌عنوان جایگزینی برای سلول‌‌های مغز استخوان در علم پیوند مغز استخوان محسوب می‌شوند.

● روند کار سلول بنیادی

سلول بنیادی جنینی در درون بدن به جست‌وجو می‌پردازد و نواحی آسیب‌دیده را می‌یابد و سپس سعی در ترمیم و درمان آن قسمت می‌نماید و در عین حال تولیدمثل نیز می‌کند که خود سبب تحریک مکانیسم ترمیمی بدن می‌‌شود. معالجاتی که درآن مرکز به روش سلول‌‌های بنیادی انجام می‌گیرد، آنتی‌ژنیک نبوده و می‌توانند بدون هرگونه تاثیر متقابل، پس‌زنی، عدم جواب به‌درمان دارویی یا هرگونه تاثیر سوءجانبی به هر بیماری، اعمال شوند. هنگامی که یک بیمار سلول تازه جنینی را دریافت می‌کند، اولین عمل این سلول‌‌ها، تحریک سلول‌‌های موجود در سیستم میزبان هستند و سبب تقویت آنها می‌گردند.

سپس این سلول‌‌ها در واقع، جایگزین سلول‌‌های ایمنی میزبان می‌شوند و در نتیجه با آنها پیوند می‌خورند. این بدان معناست که آنها به‌طور مستمر سلول‌‌های جنینی بیشتری را رشد داده و باعث به‌وجود آمدن یک سیستم ایمنی جدیدتر و قوی‌تر می‌‌شوند.

درمان سرطان با روش وی، این امکان را فراهم می‌آورد که شیمی‌درمانی و پرتودرمانی به مدت طولانی‌تری ادامه یابند و در واقع تاثیرات جانبی آنها را حذف می‌کند.

● ضرورت پژوهش درخصوص سلول‌‌های بنیادی

سلول‌‌های بنیادی قادرند به‌طور نامحدود هرنوع سلول را به وجود آورند که این خصوصیت باعث استفاده حیرت آور این سلول‌‌ها در علم پیوند شده است. علاوه بر این می‌توان به‌گونه‌ای این سلول‌‌ها را از نظر ژنتیکی تغییر داد تا پس از پیوند دفع نشوند.

کارهایی که در این رابطه تابه‌حال انجام شده‌اند عبارتند از:

۱) سلول‌‌های ماهیچه قلب توان تکثیر طی دوره بزرگسالی را ندارند و هرگاه با جراحت یا ایسکمی، به بافت مزبور آسیبی برسد بافت غیرفعال جایگزین سلول‌‌های ماهیچه‌ای قلب فعال می‌شوند.

سلول‌‌های بنیادی جنینی توان تبدیل شدن به سلول‌‌های ماهیچه‌ای قلب را دارند که از آنها می‌توان در درمان موارد سکته‌های قلبی که عامل اصلی آسیب به ماهیچه قلب هستند و همچنین در موارد اختلالات مادرزادی قلبی استفاده کرد.

۲) سلول‌‌های بنیادی خون‌ساز در علم پیوند مغز استخوان برای درمان بعضی بیماری‌های خونی مانند تالاسمی و همچنین سرطان‌های افراد بزرگسال و خردسال به کار می‌روند.

۳) سلول‌‌های مولد انسولین از سلول‌‌های بنیادی جنینی موش و انسان به‌دست آمده‌اند که می‌توانند راهگشایی در درمان بیماری دیابت باشند.

سلول‌‌های عصبی از سلول‌‌های بنیادی جنینی به دست آمده‌اند که از آنها می‌توان در درمان بیماری‌های تخریب شونده سیستم عصبی مانند پارکینسون یا آلزایمر استفاده کرد.

امروزه ثابت شده است که سلول‌‌های بنیادی قادر به درمان محدوده وسیعی از بیماری‌های مزمن و حاد هستند و تحقیقات زیادی در زمینه استفاده از سلول‌‌های بنیادی در درمان بیماری‌هایی چون پارکینسونز، بیماری‌های قلبی، کبدی، دیابت، دیستروفی عضلانی، آسیب‌های نخاعی و سکته در حال انجام است.

پارمیس ایزدپناه