فقه یا احكام قرآن

قـرآن مـجـیـد كـه در اصطلاح فقه و اصول به آن كتاب می گویند , اولین و مهمترین مصدر تشریع احكام و منشا فقه اسلامی است قـرآن , جـامـع قوانین الهی و معیار سنجش اخبار و احادیث بوده و خواهد بود

قـرآن مـجـیـد كـه در اصطلاح فقه و اصول به آن كتاب می گویند , اولین و مهمترین مصدر تشریع احكام و منشا فقه اسلامی است . قـرآن , جـامـع قوانین الهی و معیار سنجش اخبار و احادیث بوده و خواهد بود و بر همین اساس اسـت كه از زمان نزول بر پیامبر اكرم (ص ) تا به امروز و برای همیشه به عنوان اولین مرجع احكام مورد توجه فقهای اسلام بوده و خواهد بود و تاریخ فقاهت و اجتهاد , خود گواه این مدعاست . ( منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی , نوشته محمد ابراهیم جناتی ) ۶ ). معروف است كه آیات فقهی یا آیات الاحكام در قرآن مجید در حدود پانصد آیه است ( پیشین , ۱۳ ـ ۱۴ ). ولـی اسـتـنباط از قرآن , نیاز به معارف بسیار و احاطه بر علوم زبانی و ادبی ( از جمله لغت و نحو معانی و بیان ) و علوم قرآنی ( از جمله شناخت ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه و اسباب نزول ) و علوم شرعی و مبادی فقه و اصول دارد. تـا فـی المثل محقق دریابد كه هر امری در قرآن , حاكی از وجوب نیست , و هر وجوبی با امر بیان نمی شود. و گاه نهی در قالب نفی و اخبار جانشین انشاء است . عملا اگر كسی به درجه اجتهاد نرسیده یا لااقل قریب الاجتهاد نباشد , استنباط فقهی اش از قرآن , اتقان و اعتبار علمی ندارد. هـمین است كه مساله حجیت ظواهر قرآن را كه پیشتر هم از آن بحث كردیم , به آسانی نمی توان پذیرفت ( نیز ـ در حجیت كتاب , در اصول فقه , تالیف محمد رشاد , ۲۰۰ ) و مراد از این تردید , تـایـید یا تقویت موضع اخباریان نیست كه كتاب را به شرط سنت و فقط از طریق سنت قابل فهم مـی دانـند ; غافل از آنكه ائمه اطهار , علیهم السلام , قرآن را میزان و محك صدق اخبار منقول از خود شمرده اند. بلكه مراد ما تایید مواضع اصولیان و بیان ضرورت و اهمیت اجتهاد است . و نهایتا چنانكه محققان گفته اند قرآن مجید با آنكه قطعی الصدور است , ظنی الدلالهٔ است . ( نیز ـ اصول فقه , مظفر , ترجمه علیرضا هدایی , ۲/۴۷ ـ ۴۸ ). فقها و قرآن پژوهان فقهی مشرب همه مذاهب اسلامی , كتب بسیاری در فقه قرآن یا احكام القرآن , تالیف كرده اند. قـدیـمترین آیات الاحكام اثر محمد بن سائب كلبی است ( م ۱۴۶ ق ) و از امهات متونی كه در این زمـیـنه موجود و مدار تحقیق و مراجعه است , این آثار است : فقه القرآن , تالیف قطب راوندی ( م ۵۷۳ ق ) ; كـنـزالـعرفان فی فقه القرآن , تالیف فاضل مقداد سیوری ( م ۸۲۶ ق ) كه تحت عنوان تـفـسـیـر شاهی به فارسی درآمده است ; زبدهٔ البیان , تالیف مقدس اردبیلی ( م ۹۹۳ ق ) ; قلائد الـدرر فی آیات الاحكام بالاثر , تالیف احمد بن اسماعیل جزائری ( م ح ۱۱۵۰ ق ) ; مسالك الافهام فی تفسیر آیات الاحكام , تالیف فاضل جواد كاظمی ( اواسط قرن یازدهم هجری ) ; آیات الاحكام , تالیف محمد باقر قایینی ( م ۱۳۵۲ ق ). و در عصر جدید دو اثر خوش تدوین در این زمینه از سوی دانشمندان شیعه عرضه گردیده است . نـخـست , ادوار فقه ( مجلد دوم ) اثر محمد شهابی , و دیگر احكام قرآن , اثر محمد خزائلی ( نیز ـ مـنـابع اجتهاد , پیشگفته , ۹ ـ ۱۰ كه ۳۲ اثر از آثار فقهای شیعه , و دهها اثر از فقهای سایر مذاهب اسلامی را معرفی كرده است ).