اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم

آخرین جلد از مجموعه پنج جلدی اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم که از سوی مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوری انتشار یافته است اسنادی را شامل می شود که مربوط به بازداشت و تبعید …

آخرین جلد از مجموعه پنج جلدی اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم که از سوی مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوری انتشار یافته است اسنادی را شامل می شود که مربوط به بازداشت و تبعید های ایرانیان از سوی اشغالگران انجام شده است. این کتاب که به کوشش ایرج محمدی و حجت الله کریمی تهیه و تدوین گردیده حاوی اسنادی تکان دهنده از ظلم و تعدی متفقین در حق ایرانیان که به وسیله حبس و تبعید آنان انجام گرفته است. تصور اینکه نیرویی اشغالگر به بهانه ای واهی وارد کشور شود و اقدام به بازداشت، حبس و تبعید اهالی آن کشور نماید تعجب آور و ملال انگیز است چه رسد به اینکه پس از بازداشت و حبس اقدام به بدرفتاری نیز بنماید.‏

در مجموعه مذکور گزیده اسنادی گرد آوری شده است که هم بازداشت ها و حبس های نسبتا طویل المدت (که حتی بعضی از آنها تا بعد از پایان جنگ نیز ادامه یافت) را شامل می شودو هم تبعید هایی که از سوی اشغالگران نصیب معترضین به اشغال کشور و یا مخالفین متفقین شده است.

بازداشت ایرانیان از همان آغاز اشغال کشور از سوی متفقین در شهریور ۱۳۲۰ شروع شد. جالب توجه اینکه همان بهانه ای که برای اشغال ایران تراشیده شده بود برای بازداشت مخالفین نیز مورد استفاده قرار گرفت. یعنی اینکه هر فردی به هر نحوی از انحا با انگلستان یا شوروی مخالف بود به عنوان مظنون به همکاری با آلمان دستگیر، بازجویی و حبس می شد. از اردیبهشت ۱۳۲۱ بنا به اعلامیه ای مبنی بر غیر قانونی شمردن "اقدامات به نفع دول محور" عده ای از ایرانیان در نقاط مختلف دستگیر و بازداشت شدند. دامنه دستگیری ها از این بهانه فراتر رفت و عده زیادی با بهانه های گوناگون دستگیر شدند. از جمله این بهانه ها اعتراض به هر طریقی به حضور متفقین در کشور بود. به گونه ای که سفارت شوروی در ایران خواهان دستگیری فردی شد که در حالتی غیر طبیعی سخنانی علیه شوروی به زبان رانده بود و حتی کودکی که در حین بازی سهوا آب گل آلودی به روی تصویر نصب شده استالین بر روی دیوار پاشید بود بازداشت شد. ‏

بازداشت شدگان شامل طیف وسیعی می شدند اما بسیاری از بازداشت شده های ایرانی به گروه های موثر اجتماعی تعلق داشتند و شامل نظامیان، سیاستمداران، مهندسان، پزشکان، تجار، روزنامه نگاران و روحانیون شیعه سنی می شدند که می توان به بازداشت آیت الله کاشانی از سوی انگلیسی ها اشاره کرد.

متفقین علاوه بر بازداشت عده ای از ایرانیان به بهانه همکاری با آلمان، افراد بسیاری را از موطن و محل زندگی شان تبعید کردند این وضعیت از سال ۱۳۲۳ روند روبه رشدی پیدا کرد. اقدامی که بدون حضور مقامات قضائی ایران انجام می شد. چنین امری در مناطق تحت اشغال شوروی ها نمود بیشتری داشت. افراد تبعیدی هم بیشتر از کارمندان دولت بویژه در بخش فرهنگی بودند.

در این باره گزارشی از وزارت کشور در آذرماه ۱۳۲۳ حکایت از شدت عمل شوروی ها در اخراج دسته جمعی گروه هایی از مردم دارد. بر اساس این گزارش که در اسناد موجود در مجموعه مورد اشاره درج شده "رئیس شهربانی نوشهر، رئیس فرهنگ شهسوار، رئیس املاک واگذاری کجور، رئیس کارخانه حریر بافی چالوس" در عداد تبعیدی ها قرار گرفته اند.

کوتاه سخن اینکه مجموعه سندی مذکور دلالت روشنی است بر ظلم و جور و تعدی اشغالگران ایران در جنگ جهانی دوم و حکایت مستند و مستدلی بر نقض حاکمیت ملی، استقلال قضائی و حقوق بشر.

جلد پنجم: بازداشت و تبعید

به کوشش: ایرج محمدی و حجت الله کریمی