صنعت فولاد در ایران چگونه شکل گرفت

صنعت فولاد را می توان یکی از پایه های مهم اقتصاد هر کشوری دانست و حتی مصرف سرانه فولاد را به عنوان شاخصی جهت ارزیابی صنعتی بودن یک کشور برشمرده اند امروزه در کشور ما نیز فولاد با حضور در بخش­های مهم تولیدی و صنعتی کشور, نقش بسیار مهمی را ایفا می­کند مطلب زیر به نحوه شکل­گیری صنعت فولاد در ایران پرداخته است

صنعت فولاد را می‌توان یکی از پایه‌های مهم اقتصاد هر کشوری دانست و حتی مصرف سرانه فولاد را به عنوان شاخصی جهت ارزیابی صنعتی بودن یک کشور برشمرده‌اند. امروزه در کشور ما نیز فولاد با حضور در بخش­های مهم تولیدی و صنعتی کشور، نقش بسیار مهمی را ایفا می­کند. مطلب زیر به نحوه شکل­گیری صنعت فولاد در ایران پرداخته است

اولین تلاش برای تأسیس کارخانه آهن و فولاد در کشور، به قبل از سال ۱۹۳۰ میلادی برمی­گردد؛ تلاشی که در آن زمان هرگز نتوانست رنگ و بوی واقعیت به خود بگیرد و این جنگ جهانی دوم بود که باعث توقف عملیات ساختمانی پروژة ساخت کارخانه آهن و فولاد در ایران شد؛ پروژه­ای که قرار بود با همکاری شرکت‌های آلمانی در ایران انجام گیرد.

● گام در راه موفقیت

تقریباً دو دهه بعد از خاموش شدن آتش جنگ جهانی دوم، دو عامل بهبود وضعیت اقتصادی کشور و همچنین افزایش تقاضای داخلی فولاد، دست در دست هم داده و سنگ بنای تأسیس اولین کارخانه تولید محصولات فولادی در ایران را گذاشتند

در این ارتباط یک واحد نورد جهت تولید فولادهای ساختمانی در کشور بنا شد که این واحد با واردات محصولات فولادی نیمه‌تمام و انجام عملیات نورد بر روی آنها، محصولات خود را به بازار عرضه می‌کرد.

نکته جالب این است که پایه‌گذار این واحد تولید محصولات فولادی، یک بخش خصوصی تحت عنوان گروه صنایع ملی فولاد ایران (INSIG) بود. این گروه همچنین گام را از این نیز فراتر نهاد و در ادامه فعالیت‌های خود جهت تولید محصولات نیمه‌تمام فولادی، اقدام به ایجاد یک واحد فولادسازی نمود که در این واحد با استفاده از کورة قوس‌ الکتریکی و با فرایند ریخته‌گری مداوم و ذوب قراضه‌های فولادی، محصولات نیمه‌تمام مورد نیاز خود را تولید می‌نمود.

همزمان با فعالیت­های بخش خصوصی در صنایع فولادی کشور، بخش دولتی نیز در این خصوص بیکار ننشست و فعالیت خود را آغاز نمود به گونه‌ای که در کنار قرارداد منعقد شده بین دولت­های ایران و شوروی سابق برای انتقال گاز طبیعی از ایران، مبادلات صنایع سنگین و از جمله ساخت یک واحد فولادسازی با ظرفیت تولید سالیانه ۵۵۰۰۰۰ تن در اصفهان به عهدة طرف مقابل گذارده شد.

در این راستا شرکت ملی فولاد ایران نیز جهت انجام کارهای ساختمانی این کارخانه و تجهیز معادن مربوطه نظیر سنگ آهن، ذغال سنگ، سنگ آهک، نسوز و غیره تأسیس شد.

در نهایت آرزوی ساخت این کارخانه در سال ۱۹۷۱ میلادی به واقعیت پیوست و واحد مزبور در این سال به بهره‌برداری رسید. متعاقب آن، قرارداد توسعة ذوب آهن اصفهان تا ظرفیت تولید ۱.۹ میلیون تن فولاد ساختمانی در سال با کارفرمای قبلی امضاء شد.

● تأسیس شرکت ملی صنایع فولاد ایران (NISCO)

با گذشت چند سال از فعالیت بخش خصوصی و بهره‌برداری از کارخانه ذوب آهن اصفهان، مشکلات رفته‌رفته نمود بیشتری پیدا کردند. مشکلاتی نظیر کمبود قراضة آهنی و همچنین کیفیت ذغال سنگ مصرفی از یک طرف و جنبه‌های مطرح‌شدة ذیل از طرف دیگر به تأسیس شرکت داخلی دیگری تحت عنوان شرکت ملی صنایع فولاد ایران (NISCO) کمک کرد. این جنبه‌های مهم عبارت بودند از:

۱) افزایش تقاضای داخلی برای آهن و فولاد

۲) وجود منابع گسترده گاز طبیعی و مواد خام اولیه مورد نیاز به خصوص سنگ آهن

۳) معرفی روشهای جدید فرایند احیاء مستقیم در مقیاس صنعتی و تجاری

۴) تخصص نسبی ایرانیان در صنعت آهن و فولاد

به این ترتیب شرکت ملی صنایع فولاد ایران در اواسط دهة ۱۹۷۰ جهت تولید آهن و فولاد به روش‌های احیاء مستقیم تأسیس شد

بعد از انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ تغییرات بنیادی در سازمان صنایع فولاد ایران صورت گرفت و شرکت‌های داخلی با یکدیگر ترکیب شدند که در نهایت شرکتی تحت عنوان شرکت ملی فولاد ایران (NISCO) مطرح گردید که در حال حاضر این شرکت به عنوان زیرمجموعه‌ای از وزارت صنایع و معادن فعالیت می‌کند و وظیفة نظارت و رسیدگی به صنایع فولادی ایران در تمام مراحل تولید تا بازاریابی محصولات در بازارهای داخلی و خارجی را به عهده دارد.

● مقایسة آماری

هم‌اکنون شرکت ملی فولاد ایران (NISCO) بزرگترین شرکت تولیدکنندة محصولات فولادی در خاورمیانه است. در رده‌بندی مهمترین شرکت‌های تولیدکنندة فولاد جهان، شرکت ملی فولاد ایران که در سالهای ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ در مکان ۲۶ جدول قرار داشت، هم‌اکنون با توجه به افزایش تولید در سالهای اخیر به مکان ۲۴ جدول صعود کرده است.

با اتمام جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و اجرای برنامه‌های توسعة اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور، صنعت فولاد به رشد کمّی قابل ملاحظه‌ای دست یافت به گونه‌ای که حجم تولید فولاد در ایران که در سال ۱۹۸۸ کمتر از یک میلیون تن در سال بود در حال حاضر حدود ۸ میلیون تن در سال است و پیش‌بینی‌ها حکایت از تولید سالیانه ۱۰ میلیون تن فولاد تا پایان امسال دارند به گونه­ای که از هم‌اکنون می­توان جایگاه بیست­و­دوم را برای ایران در بین کشورهای تولیدکننده فولاد قائل شد

همچنان بر اساس قانون برنامه سوم، تا پایان سال ۱۳۸۳ ظرفیت تولید فولاد در کشور باید به ۷/۱۴ میلیون تن در سال برسد.

نویسنده: حسین عبداللهی

مآخذ:

http://www.rahyar.com/samin۲۰۰۳/AboutNISCO۰۱.htm

http://www.rahyarbamin.com/adminsamin/news-pic/newspage/newspage.asp

http://www.netiran.com/Htdocs/Clippings/DEconomy/۰۲۰۸۱۳XXDE۰۱.html