نگاهی به سومین صنعت جهان

صنعت جهانگردی امروزه به یکی از بزرگ ترین و پردرآمدترین بخش های اقتصادی دنیا تبدیل شده و مطابق نظر سازمان جهانی گردشگری این صنعت بزرگ ترین صنعت فعال در جهان است گردشگری بین المللی بخشی از صنعت گردشگری است که مربوط به تجارت ها, خدمات و درآمدهای حاصل از گردشگرانی است که از کشورهای دیگر خارج از محل اقامت خود بازدید می کنند

صنعت جهانگردی امروزه به یکی از بزرگ ترین و پردرآمدترین بخش های اقتصادی دنیا تبدیل شده و مطابق نظر سازمان جهانی گردشگری این صنعت بزرگ ترین صنعت فعال در جهان است.گردشگری بین المللی بخشی از صنعت گردشگری است که مربوط به تجارت ها، خدمات و درآمدهای حاصل از گردشگرانی است که از کشورهای دیگر خارج از محل اقامت خود بازدید می کنند.

برخی کارشناسان، گردشگری بین المللی را «امید بخش ترین، پیچیده ترین و جایگزین ترین صنعتی که جهان سوم با آن روبه رو است» معرفی کرده اند. آمارهای بین المللی و دیدگاه کارشناسان جهانگردی نشان می دهد که این صنعت تا سال ۲۰۱۰ میلادی به بزرگ ترین صنعت دنیا تبدیل خواهد شد و درآمد اقتصادی چشمگیر و فرصت های شغلی بی شماری را برای کشورهای مختلف فراهم می آورد و نقش مهمی را در فقرزدایی کشورهای محروم و مناطق توسعه نیافته بازی خواهد کرد.اما در این میان سهم ایران از کل گردشگری بین المللی در سطح جهان، به رغم وجود جاذبه های متنوع فرهنگی از قبیل آثار تاریخی، موزه ها، مکان های دیدنی و زیارتی، سنت ها شامل جشنواره های ملی، هنر و صنایع دستی، موسیقی، فرهنگ عامه و آداب و رسوم بومی، مناطق طبیعی زیبا شامل پارک های ملی، حیات وحش، سواحل دریا، مراکز کوهستانی و سایر جاذبه ها همانند آب و هوا، چهار فصل بودن ایران، مراکز آب درمانی همچون چشمه های آب معدنی و از همه مهم تر قدرت بالای خرید گردشگران (به دلیل ارزانی نسبی کالاها و خدمات مورد نیاز) تنها ۰‎/۱ درصد است.این درحالی است که برطبق آمارهای سازمان جهانی گردشگری و سازمان یونسکو، ایران می تواند جزو ده کشور اول دنیا از لحاظ ورود گردشگر بین المللی باشد. بنابراین با توجه به وجود عوامل فوق الذکر و سهم بسیار ناچیز ایران از صنعت گردشگری درمی یابیم که صنعت گردشگری نتوانسته است نقش خود را به عنوان یک عامل توسعه اقتصادی کشور و معرفی ایران به عنوان یک کشور توریستی و فرهنگی به خوبی ایفا کند.

گردشگری بین المللی در سال های اخیر رشد بسیار زیادی داشته و به تعبیر اقتصاددانان به مرحله تولید انبوه رسیده است. خاستگاه اصلی این صنعت کشورهای صنعتی پیشرفته می باشد به طوری که بیشترین تعداد گردشگران بین المللی و درآمد ایجاد شده، مربوط به کشورهای عضو سازمان همکاری های صنعتی (OECD) و بخصوص هفت کشور صنعتی بزرگ می باشد. افزایش شدید گردشگران در این کشورها موجب افزایش سودآوری خدمات دهی به این گروه ها شده است.امروزه وجود آژانس های مسافرتی و شرکت های توریستی، هتل ها و مؤسسات حمل ونقل ـ که بین گردشگر و یک مقصد انتخاب شده ارتباط برقرار می کنند ـ برای همه مسلم است و این شرکت های واسطه، بازار جهانی و بزرگ گردشگری را از طریق عملیات فراملیتی خود در کشورهای مبدأ و مقصد به وجود آورده، آن را تحت کنترل داشته و منافع سرشاری را از آن کسب می کنند و هم اکنون آن را تحت کنترل خود دارند. بزرگ ترین شرکت ها با گسترش عمودی فعالیت های خود را در هر نقطه ای از جهان در تمام بخش های بزرگ این صنعت منافعی دارند و تعهد پاسخگویی درقبال سیاست های تعیین شده از سوی یک دولت را ندارند.

● ویژگی های خاص گردشگری

همانند بسیاری از کالاها و خدمات دیگر، گردشگری بین المللی دارای ویژگی های خاص خود می باشد که از جمله این ویژگی ها می توان به غیرقابل ذخیره بودن، ناملموس بودن، خریداری در محل عرضه، تنوع بسیار بالا، تقریباً تجدیدناپذیر، دارای خاصیت تکمیلی و مصرف همراه با دیگر کالاها و خدمات و... می باشد. بنابراین تجارت و فروش آن نیز به راحتی امکان پذیر نبوده و شرکت های چندملیتی با وجود دسترسی مستقیم به بازارهای صادرکننده گردشگر بین المللی و امکانات خاص خود (خطوط هواپیمایی بزرگ و منظم، هتل های زنجیره ای، شرکتهای تورگردانی بزرگ و...) توانایی رقابت دیگر رقبا و بخصوص کشورهای در حال توسعه را از بین برده و بیشترین منافع گردشگری بین المللی را به خود اختصاص می دهند.

● تکنولوژی پیشرفته، مدیریت قوی و نیروی انسانی کارآمد

برعکس تصور بسیاری از مردم گردشگری بین المللی با استفاده از تکنولوژی و سطح توسعه و رفاه ارتباطی مستقیم دارد و تنها انواع خاصی از گردشگری بین المللی هستند که چندان به استفاده از تکنولوژی پیشرفته در مقصد علاقه مند نیستند که این طیف بخش کوچکی از گردشگری بین المللی را به خود اختصاص می دهد.با توجه به این که گردشگری کالایی سلیقه ای می باشد استفاده از تکنولوژی جدید و انجام سرمایه گذاری در بخش های جدید امکان تداوم و گسترش گردشگری بین المللی را فراهم می سازد. شرکت های فراملیتی با استفاده از سطح بالای تکنولوژی و سرمایه خود در همه حال محصولات استاندارد جدیدی را خلق کرده و زمینه های جدید تقاضای گردشگری بین المللی را مورد توجه قرار می دهند. وجود مدیریت توانمند و نیروی انسانی متخصص در همه رده ها و بخش های این شرکت ها موجب جلب اعتماد و رضایت گردشگران از این شرکت ها شده و در نهایت جریان گردشگری را تا حدزیادی در کنترل آنها قرار داده است.

● تاثیر صنعت گردشگر بر سایر صنایع و میزان اشتغالزایی

گردشگری بخش مهمی از اوقات فراغت را پر می کند. امروزه ساختار مدیریتی و تعطیلات تمام کشورهای پیشرفته به نحوی است که پر کردن اوقات فراغت منجر به یک عمل اقتصادی می شود و گردشگری با همه مضامین علمی که در آن نهفته است یک عمل اقتصادی است و پیش بینی می شود که یکی از بزرگترین محرکه های اقتصادی قرن حاضر باشد. چرخه عظیم مالی که بطور غیر مستقیم در محور صنعت گردشگری می چرخد به مراتب مهم تر از درآمدهای مستقیم این صنعت بر اقتصاد جهانی تاثیرگذار است.

عمده ترین فعالیتهای اقتصادی که در کنار این صنعت انجام می گیرد و بازخورد آن بر اقتصاد داخلی و بین المللی تاثیر بسیار دارد عبارتند از: سرمایه گذاریهای ساختمانی- عمرانی، هتل، جاده، فرودگاه، ساخت انواع وسایل حمل و نقل، هواپیما، کشتی، قطار، صنایع تجهیز کننده رستورانها، صنایع غذایی، تعمیرات و نگهداری آثار باستانی، سرمایه گذاریهای در رابطه با گردشگری، وسایل اقامتی و در نهایت درآمدهای عظیم نظام بانکی از جابجایی پول که در این بین معمولا درآمد صنعت گردشگری از میزان ارز ی که گردشگران وارد کشور دیگر می کنند سنجیده می شود.

این حجم عظیم مالی توام با اشتغالی که بصورت مستقیم و غیر مستقیم ایجاد می کند سبب شده است که کشورهای مختلف جهان با توجه به توانمندیهای طبیعی، میراث فرهنگی و تاریخی خود سعی کنند سهمی از این اقتصاد را به خود اختصاص دهند چراکه چرخش مالی که در محور صنعت گردشگری انجام می پذیرد به مراتب از درآمد حاصل مهمتر و اشتغالی که ایجاد می شود رونق و رفاه اقتصادی را به همراه دارد و در نتیجه زمینه رقابت عظیمی در جغرافیای سیاسی سرمایه بوجود می آورد و هر کشوری سعی دارد با برنامه ریزی، اتخاذ سیاستهای اقتصادی و برقراری روابط با همه کشورها، گسترش امنیت داخلی و بین المللی و ایجاد زمینه های اقتصادی و فرهنگی در سطح ملی جریان سرمایه گذاری را به سوی خود هدایت کند و سهم هرچه بیشتری از این حجم عظیم مالی و چرخه عظیم تر اقتصادی غیر مستقیم آن را به خود اختصاص دهد و برای مردم خود تنوع و اشتغال و درآمد ایجاد کند.

● نتیجه گیری

سرمایه گذاری های مستقیم خارجی و شرکت های چندملیتی که بخش عمده این سرمایه گذاری ها را انجام می دهند نقش مهمی را در توسعه اقتصادی بسیاری از کشورها ایفا کرده و به تبع اقتصاد گردشگری بین المللی و جریانات گردشگری بین المللی باید جذب سرمایه گذاری های مستقیم خارجی را به عنوان یک راهکار تجربه شده و مهم در دیگر کشورها پذیرفت و زمینه های ایجاد و گسترش آن را در کشور فراهم کرد که در این راه هر چند تضمین سرمایه گذاری خارجی انگیزه های منفی را در سرمایه گذاری خارجی از بین می برد ولی جذب سرمایه خصوصی بیشتر منوط به ایجاد انگیزه های مثبت به شکل افزایش فرصت کسب سود است.

نکته دیگری که در زمینه استفاده از سرمایه گذاری های مستقیم خارجی بسیار مهم می باشد نحوه اجرا و سیاست گذاری کشورها در زمینه استفاده از توان سرمایه گذاری خارجی می باشد و باید توجه داشت که شرکت های بزرگ و چندملیتی به همان اندازه که می توانند در رشد و توسعه اقتصادی یک کشور مؤثر واقع شوند به همان اندازه نیز می توانند به اقتصاد، سیاست و فرهنگ یک کشور آسیب وارد کنند و این مورد بخصوص در زمینه هایی نظیر گردشگری بین المللی و تأثیر آن بر روی فرهنگ کشور مقصد بسیار آشکارتر است.