نقش طب فیزیکی و توانبخشی در درمان بیماری‌های ریوی

تعداد مبتلایان به بیماری‌های انسدادی مزمن ریه به دلیل افزایش مصرف دخانیات و آلاینده‌های محیطی روبه‌افزایش است. بیماری در مرحله‌های پیشرفته، توان بیمار را از نظر عملکرد …

تعداد مبتلایان به بیماری‌های انسدادی مزمن ریه به دلیل افزایش مصرف دخانیات و آلاینده‌های محیطی روبه‌افزایش است. بیماری در مرحله‌های پیشرفته، توان بیمار را از نظر عملکرد فیزیکی و اجتماعی می‌گیرد و هزینه بالای درمان نیز بار سنگینی بر دوش خانواده‌ها و جامعه می‌گذارد...

در مراحل خفیف به بالای این بیماری‌ها، انجام توانبخشی ریوی ضرورت می‌یابد و متخصص طب فیزیکی، آموزش‌هایی را به بیماران ارائه می‌دهد. آموزش به گونه‌ای است که نحوه صحیح انجام همه اعمال روزانه توضیح داده می‌شود. یکی از این آموزش‌ها مانور والسالواست. در این مانور بیمار باید در انجام هر کاری حتی هنگام بالارفتن از یک پله، نفس خود را حبس کند و فشار داخل شکم‌اش را بالا ببرد. از آنجایی که بیماران با هر حرکتی دچار افزایش فشار شریان ریوی می‌شوند و این افزایش فشار، باعث خستگی زودرس‌شان می‌شود، مانور والسالوا مانع از فشار ریوی ریه و قلب می‌شود و این توان را به بیمار می‌دهد که به فعالیت خود ادامه دهد زیرا بسیاری از بیماران در مواقع شدید بیماری حتی قادر به راه رفتن معمولی هم نیستند. انجام تمرین‌های هوازی و استقامتی با دستگاه تردمیل، دوچرخه‌ثابت و دستگاه الکتیکال نیز در برنامه توانبخشی بیماران گنجانده شده است. سایر دستگاه‌های موردنیاز بیمار در مراحل پیشرفته بیماری، دستگاه تهویه مکانیکی غیرتهاجمی است.

امروزه اهمیت توانبخشی در بیماری‌های ریوی آنقدر زیاد است که در کشورهای پیشرفته در کنار بخش‌های ریوی، بخش‌های توانبخشی نیز دیده می‌شود ولی در کشور ما سازمان‌های بیمه‌گر، خدمات توانبخشی ریوی را پوشش نمی‌دهند و این خود مشکل‌های بیماران را مضاعف می‌کند. برای ارزیابی شرایط قلبی- ریوی بیمار تستی وجود دارد که فرد در آن باید به مدت ۶ دقیقه مسیر رفت‌وبرگشت که هر یک ۳۰ متر است را طی کند. در این هنگام با وسایل مخصوص میزان O۲ اندازه گرفته می‌شود. براساس نتایج این آزمایش پزشک بهترین تصمیم را برای درمان بیماران اتخاذ می‌کند. نکته مهم دیگر آن است که بیماران باید سطح O۲ خون را از حداقل میزان طبیعی بالاتر ببرند تا به این وسیله بتوانیم فشار شریان?ریوی را کاهش دهیم. بالابودن فشار شریان ریوی باعث نارسایی قلب راست، ورم پاها، جمع‌شدن آب در شکم و سیانوز و کبودی چهره می‌شود. اغلب لازم است بیماران ۱۸ ساعت از ۲۴ ساعت را از دستگاه استفاده کنند. این کار توسط دستگاه‌هایی به نام تغلیظ‌کننده اکسیژن امکان‌پذیر است. این دستگاه با برق یا باتری کار و O۲ هوا را جدا می‌کند و با خلوص نسبتا قابل‌قبولی در اختیار بیمار قرار می‌دهد. دستگاه بسیار گران‌قیمتی است و شاید تهیه آن برای همه بیماران مقدور نباشد. به هر حال توانبخشی از چند جانب قادر است فعالیت از دست رفته بیماران را بازگرداند و سطح زندگی آنها را ارتقا بخشد.

دکتر حبیب مفخم

نایب‌رییس انجمن توانبخشی قلب و ریه