تعطیلات دسته جمعی خانواده بهترین اوقات فراغت بچه ها

تابستان را اگر فصل رفع دلتنگی ها و خستگی ها بدانیم آن وقت به شباهت تازه بین این بخش از زندگی ایرانیان با مردمان کشورهایی می رسیم که روزهای تابستان را اغلب در دامن طبیعت و کرانه های دریا می گذرانند

تابستان را اگر فصل رفع دلتنگی‌ها ‌ و خستگی‌ها‌ بدانیم آن وقت به شباهت تازه بین این بخش از زندگی ایرانیان با مردمان کشورهایی می‌رسیم که روزهای تابستان را اغلب در دامن طبیعت و کرانه‌های دریا می‌گذرانند. از این زاویه اگر به دومین فصل گرم سال بنگریم آنگاه دریچه‌ای تازه در بحث قدیمی اوقات فراغت به روی ما گشوده می‌شود و تعریف کلیشه‌ای مان از اوقات فراغت تغییر می‌کند. تعریف کلیشه‌ای این بود که اوقات فراغت امری مختص دانش‌آموزان یا طبقه سنی نوجوانان و جوانان است. اما می‌توان در پی الگوی دیگری از اوقات فراغت رفت که در آن خانواده‌ها یا به اصطلاح بزرگتر‌ها نیز در اوقات فراغت سهیم هستند.

آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که با حضور والدین در بخشی از روزهای فراغت تابستان، نشاط و آرامش روحی بچه‌ها دوچندان می شود. این موضوع در بسیاری از کشورها تجربه شده ، در این گزارش خواهیم گفت که روانشناسان در چند رشته تحقیقات خود بر این الگوی «فراغت اشتراکی» مهر تأیید زده‌اند، الگویی که در آن پدران و مادران در برنامه‌های تفریح و گشت و گذار تابستانی فرزندان، سهیم می‌شوند و اوقات فراغت را رونق و معنای تازه‌ای می‌بخشند.

● اشکالات یک مدل سنتی

در تجربه قدیمی ایرانیان از اوقات فراغت، برای خانواده چند نقش کلیشه‌ای تعیین شده است: نقش اول این است که والدین وظیفه پشتیبانی مالی دوره اوقات فراغت را برعهده دارند. به این صورت که آنها شهریه‌های لازم برای حضور فرزندان کلاس‌های تابستانی را تأمین می‌کنند یا آنکه بخشی از درآمد خویش را برای حضور فرزندان در دوره‌ها و اردوهای تابستانی اختصاص می‌دهند. نقش دوم این است که والدین همان کار روزمره ایام مدرسه را انجام می دهند. یعنی روزها و ساعت‌های زیادی را صرف یافتن کلاس‌های تابستانی مناسب و دویدن به دنبال مؤسسات آموزشی و فرهنگی می‌گذرانند. در نقش سوم گروهی از والدین به دنبال خرید تجهیزات سرگرمی، ماشین‌های بازی و کامپیوتر می‌روند تا بچه‌ها روزهای کسل‌کننده تابستان را پای این دستگاه‌های مهیج بگذرانند.

چنان که ملاحظه می‌کنید در این مدل از اوقات فراغت، تابستان روزهای پرمشغله والدین است. ‌ اضطراب آنها پس از تعطیلی مدارس دوچندان می شود. سهم پدران و مادران از سه ماه گرم تابستان جز حرص و جوش خوردن و دویدن به دنبال کلاس‌های تابستانی یا مراکز تفریحی بچه‌ها نیست. اما این مدل سنتی برخورد با اوقات فراغت در بسیاری از کشورها برافتاده‌ است و جایگزین آن الگوی تازه‌ای از اوقات فراغت تعریف شده که در آن خانواده‌ها دیگر فقط جورکش روزهای تعطیل مدارس نیستند و والدین دیگر اضطراب و فشار مالی روزهای تابستان بچه‌ها را بردوش نمی کشند بلکه آنها به یکی از اعضای گروه اوقات فراغت تبدیل شده‌اند. والدین برای تعطیلات تابستان هزینه می‌کنند اما خود نیز از فواید آن بهره می برند.

بنابراین تقویم ‌تازه‌ای برای روزهای تابستان تدوین شده که در آن اوقات فراغت یک طرح هندسی دوبعدی است که یک پایه آن دانش‌آموزان و پایه دیگرش والدین است.در این نگاه تازه، تابستان برای والدین نیز همانند فرزندان فرصتی برای استراحت و دور کردن خستگی‌ها و اضطراب‌ها است.اگر دانش آموزان خستگی ۹ ماه نشستن پای کلاس درس را در این سه ماه از تن می‌روبند والدین نیز به گشت و گذار می روند تا با انرژی تازه به استقبال روزهای پرمشغله پائیز بروند.

● یک رهیافت علمی و روانشناسانه

الگوی جدید اوقات فراغت به معنی واقعی «تقسیم خوشی‌ها میان اعضای همه خانواده»‌است. اما این اتفاق یعنی سهیم شدن خانواده‌ها در دوره نشاط و فراغت دانش آموزان یک سیر طولانی را در تجربه بشر طی کرده است. مجموعه‌ای از تحقیقات روانشناسی و آسیب شناسی از بحث اوقات فراغت، شماری از اندیشمندان علوم تربیتی را به این نتیجه رساند که «والدین» حلقه مفقوده در بحث غنی‌سازی تعطیلات تابستانی بچه‌ها هستند.اولین جرقه نگرانی نسبت به نحوه استفاده از اوقات فراغت زمانی در ذهن اندیشمندان مذکور شعله‌ور شد که ماشین و تکنولوژی بر اوقات فراغت دانش‌آموزان سیطره انداخت. سرگرم شدن به بازی‌های کامپیوتری به صورت افراطی و اعتیادآور که ساعت‌های بی‌شماری از وقت دانش‌آموزان را به خود اختصاص داد به دنبال خود پدیده‌ای را به وجود آورد که روانشناسان به آن «خوشی‌های کاذب» می‌گویند. در این نوع از سرگرمی، به ظاهر اوقات فراغت و تعطیلات بچه‌ها در سایه استفاده از انواع تکنولوژی‌های مهیج اشباع می شود اما هیچ نشاط و آرامشی برای روح و روان آنان به ارمغان نمی‌آورد. این گروه از محققان در مطالعه بر روی دانش‌آموزانی که بخش عمده اوقات فراغت خویش را پای بازی‌های سرگرمی با کامپیوتر و دیگر ابزارهای تکنولوژی گذرانده‌ بودند به این نتیجه رساند که آنها با آثاری از کسالت و رخوت وارد مدرسه می‌شوند.

پس از این بود که شماری از روانکاوان زنگ خطر را به صدا درآوردند که در عصر تکنولوژی، اوقات فراغت از فلسفه اصلی خود که آرامش بخشیدن و تجدید قوای روحی دانش آموزان است در حال دور شدن است بنابراین برنامه‌ریزی‌های جدید در مراکز تریبتی و آموزشی به این سمت رفت که تعطیلات تابستانی کارکرد اصلی خویش را که ایجاد جنبش روحی بین بچه‌ها است حفظ کند. در این سیر مطالعاتی این نتیجه به دست آمد که یکی از مهمترین راهکارها برای دور ساختن فرزندان از گزند پدیده «خوشی‌های کاذب» و «کسالت‌ ناشی از بازی‌های رایانه‌ای» حضور خانواده‌‌ها است روانشناسان در این نظریه دیرینه خویش به خاطر آوردند که بهترین لحظات فرزندان روزهایی است که در کنار خانواده‌ها سپری می‌شود. پس از این بود که بسیاری از آژانس‌های مسافرتی این شعار زیبا و پرمعنی را برگزیدند «برای گشت و گذار تابستان و اوقات فراغت خانواده‌ها بهترین همسفر فرزندان هستند و برای روزهای تفریح و سرگرمی بچه‌ها، پدر و مادر بهترین همبازی هستند.»

به این صورت دریچه‌ تازه‌ای از دنیای اوقات فراغت به روی ما گشوده شده که در آن بچه‌ها دست در دست والدین از هیاهوی ماشین و شهر فاصله می گیرند و کرانه آبی دریا‌ها و دامن سرسبز کوهپایه‌ها روح خسته فرزندان و والدین آنها را نوازش می‌دهد.