روح كتاب در دالان مترو

همیشه برایمان در رده دوم یا شاید هم سوم, چهارم قرار داشت با اینكه می دانستیم كلید حل بسیاری از معضلات اجتماعی است و این نكته را بارها جامعه شناسان گوشزد كرده بودند, اما باز هم نسبت به آن بی تفاوت بودیم

همیشه برایمان در رده دوم یا شاید هم سوم، چهارم قرار داشت. با اینكه می‌دانستیم كلید حل بسیاری از معضلات اجتماعی است و این نكته را بارها جامعه‌شناسان گوشزد كرده بودند، اما باز هم نسبت به آن بی‌تفاوت بودیم.

یك نگاه به كشورهای پیشرفته جهان می‌انداختیم و یك نگاه هم به خودمان و سعی می‌كردیم با ساختن چهار تا آهن پاره و استفاده از تكنولوژی روز دنیا فاصله فرسنگی‌مان را با آنها به كیلومتر برسانیم و حتی نیم‌نگاهی هم به مسیر پیشرفت‌شان نكردیم. درست مانند یك بردار فیزیكی با ابتدا و انتهای مسیر، كار داشتیم. اینقدر ذهنمان را مشغول كمیت‌ها كردیم تا كیفیت از یادمان رفت به طوری كه سال‌هاست با مهر تكنولوژی روز زندگی می‌كنیم؛ اما همچنان در خم یك كوچه‌ایم. البته قبل از اینكه آب به طور كامل از سرمان بگذرد، به فكر چاره افتادیم. تصمیم گرفتیم او را به حساب بیاوریم و اجازه هنرنمایی به او دهیم. چند وقتی است به او میدان دادیم تا هر چه در چنته دارد رو كند و به طور حتم از اعتماد كردن به او پیشمان نخواهیم شد.

فرهنگسازی، اصلی است كه متاسفانه برای مدتی طولانی‌ به دست فراموشی سپرده شده بود، اما چند وقتی است كه اهمیتش را درك كرده‌ایم و از هر طریقی سعی در رواجش داریم. از تلویزیون تیزرهای تبلیغاتی شروع شد و امروز پایش به وسیله طرحی با نام «كتاب مترو» به مترو باز شده است. این طرح با همكاری معاونت فرهنگی سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران، خانه كاریكاتور و شركت مترو انجام می‌شود كه به گفته امیر حسین دهقانی، مدیر شبكه ارائه‌كنندگان خدمات محصولات فرهنگی، هدف از اجرای آن، انتقال مفاهیم شهروندی، نهادینه كردن فرهنگ كتابخوانی و ارتقای سطح فرهنگ شهروندان است. دهقانی در مورد جزئیات بیشتر این طرح گفت: «این كتاب‌ها بیشتر در مورد موضوعات شهری و شهروندی مانند فرهنگ آپارتمان‌نشینی، حفظ محیط‌زیست و حفظ میراث فرهنگی است كه تامین محتوای این كتاب‌ها به عهده معاونت فرهنگی سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران و به دلیل زمان كوتاه و گرایش امروزی سعی شده تا از تصاویر بیشتری به صورت طنز و كاریكاتور برای این منظور استفاده شود.»

دهقانی در ادامه گفت: «مخاطب این كتاب‌ها عامه مردم هستند و هر كس می‌تواند با دادن ۱۰۰ تومان آن را خریداری كند. این كتاب‌ها هر هفته با موضوعی جدید در تیراژ ۵ هزار نسخه توزیع می‌شود و می‌توان آن را در مدت كوتاهی مطالعه كرد.»

این طرح با توزیع اولین كتاب با نام «یك كلبه درویشی» ‌در ایستگاه مترو میرداماد به صورت آزمایشی آغاز شد و به گفته دهقان تا آخر تابستان، ۲۰ ایستگاه مترو تهران شامل این طرح شده و سعی می‌شود در تمام ایستگاه‌های شلوغ و پرتردد مترو در پاییز امسال اجرا شود.

غیر از این، طرحی با نام «كتاب اتوبوس» هم در مراحل طراحی قرار دارد، به این صورت كه داخل اتوبوس‌ها جعبه‌هایی نصب شود و درون آنها كتاب‌هایی در قطع كوچك قرارگیرد و ساعتی كه مردم در اتوبوس هستند، از این كتاب‌ها استفاده ببرند.

●نقبی به گذشته

ماه گذشته، مازیار نیلچی، مدیر امور كتابخانه‌های عمومی سازمان فرهنگی - هنری شهرداری، این طرح را كمی متفاوت توضیح داده بود كه به سبك آن طرف مرزی‌ها بیشتر نزدیك بود: «فرآیندهای توزیع كتاب‌های امانی در اتوبوس‌ها و مترو به این صورت است كه مردم از محل‌های تعبیه شده، كتب را دریافت و در طول مسیر مطالعه می‌كنند و در ایستگاهی كه پیاده می‌شوند آنها را تحویل می‌دهند تا سایرین نیز از كتاب‌ها استفاده كنند.» او در مورد طرح كتاب اتوبوس هم گفته بود: «كمبود اتوبوس‌ یا ازدحام‌های موجود در این وسایل نقلیه نباید دلیلی برای برخورد منفعلانه با این موضوع باشد. آن مشكلات را باید در جایی دیگر مرتفع كرد و ما نمی‌توانیم به این دلایل از كار فرهنگی و فرهنگسازی چشم‌پوشی كنیم.»

نیلچی در ادامه گفته بود: «طبیعی است كه این كتاب‌ها حجم اندكی خواهند داشت تا مسافران اتوبوس و مترو بتوانند در فواصل ایستگاه‌ها و مسافت‌های كوتاه آنها را بخوانند. در این طرح بخش‌ها یا خلاصه‌هایی از كتاب نیز ارائه می‌شود كه با همان موضوعات اجتماعی علاوه بر آموزش‌های لازم مردم را ترغیب به كتاب خواندن می‌كند.»

●نمونه خارجی

یكی از اهداف این طرح، رواج فرهنگ كتابخوانی بیان شد؛ موضوعی كه نسبتا با آن بیگانه هستیم و همیشه كتاب را خیلی ارزان به فیلم و برنامه‌های تلویزیونی فروخته‌ایم. امروزه از هر نوجوان و جوانی بخواهی نام ۱۰ بازیگر معروف دنیا را ببرد، بدون درنگ این كار را انجام می‌دهد اما در گفتن نام یك نویسنده معروف عاجز است. به نوعی در ایران با بحران كتابخوانی مواجه هستیم كه این طرح می‌تواند راه‌حلی برایش باشد. البته خارجی‌ها هم برای ترویج كتابخوانی از روش جالبی استفاده كرده‌اند. «یونیسف» به همراه سازمان‌های دیگر طرحی را با نام «خواندن هم مهیج است» اجرا كرد به این صورت كه ۴ میلیون كتاب جیبی را در استادیوم‌های فوتبال توزیع كرد. این طرح در سال ۲۰۰۴ به بازی فوتبال بین آرژانتین و برزیل هم كشیده شد و در مسابقه‌ای مشابه در سال ۲۰۰۵ تكرار شد. این طرح همچنین در مترو و مكان‌های عمومی اجرا شد.

به جز ایران، كشورهای دیگر هم به این نتیجه رسیده‌اند كه می‌توان از مترو استفاده‌ای غیر از حمل و نقل كرد. اولین بار در سال ۱۹۹۵ بود كه روزنامه‌ای مخصوص مترو به صورت رایگان در استكهلم سوئیس توزیع شد. بعد از آن، كشورهایی مانند جمهوری چك(۱۹۹۶)، hungary (۱۹۹۸)، هلند و فنلاند(۱۹۹۹)، شیلی، آمریكا، ایتالیا، كانادا، یونان، آرژانتین و سوئیس(۲۰۰۰)، اسپانیا، دانمارك(۲۰۰۱)، فرانسه، هنگ‌كنگ و كره (۲۰۰۲) و پرتغال (۲۰۰۴) این طرح را اجرا كردند به طوری كه اكنون در ۶۳ شهر از ۱۷كشور جهان این روزنامه به ۱۶ زبان چاپ می‌شود.

این روزنامه برای اولین بار در سال ۱۹۹۹ در لندن توزیع شد و اكنون در ۱۲ شهر مركزی انگلیس مانند بیرمنگام، منچستر، لیدز، لیورپول، نیوكاسل، شفیلد و... پیدا می‌شود. این روزنامه از دوشنبه تا جمعه هر هفته در متروهای انگلیس موجود است.

این روزنامه برای خواندن در طول ۲۰ دقیقه طراحی شده است و چیزی كه آن را از دیگر روزنامه‌های انگلیسی متمایز می‌كند، مستقل بودنش از گزارش‌های سیاسی است. مقاله‌هایی در مورد مسافرت، خانه، سلامتی و... محتوای این روزنامه‌ را تشكیل می‌دهند.

گزارش شده در ۵ سال اول، روزنامه مترو روزی یك میلیون خواننده داشته و توانسته است چهارمین روزنامه بزرگ انگلیس بشود. بر طبق آخرین آمار در سپتامبر ۲۰۰۵، روزانه یك میلیون از این روزنامه چاپ می‌شود و ۷/۱ میلیون خواننده دارد.

استفاده از این روزنامه به این صورت است كه هر مسافر بعد از خواندن، آن را روی صندلی مترو می‌گذارد تا نفر بعدی كه روی صندلی می‌نشیند، از آن استفاده كند.

گیتی عابدی