امنیت از دیدگاه حضرت علی ع

وجود امنیت در اسلام ارزش است تا بدان حد که خدای منان خود را در قرآن کریم در ردیف امنیت سازان قرار داده است و در سوره قریش می فرمایند الذی اطعمهم من جوع و امنهم من خوف” در آیات متعدد دیگر می فرمایند “کسانی که به خدا ایمان بیاورند و عبادت او کنند از خوف در امان می مانند و امنیت می یابند

امیرالمومنین علی ابن‌ابیطالب(ع) به طور مکرر در فرمایش‌ها و مکتوبات خود خطاب به فرمانداران به استقرار امنیت فردی و اجتماعی و حفظ آن تاکید و توصیه می‌فرمودند و آنان را از اقدامی که سلب امنیت نماید نهی می‌فرمودند. منظور از امنیت در مورد افراد بدین معناست که هراس و بیمی از آزادی‌های مشروع خود نداشته و به هیچ‌وجه حقوق آنان به مخاطره نیفتد. (واثفی، ۱۳۸۰ ص ۱۳)

● ابعاد مختلف امنیت و ارزش آن

۱) امنیت به مثابه یک ارزش مهم و حیاتی فردی و اجتماعی

وجود امنیت در اسلام ارزش است تا بدان حد که خدای منان خود را در قرآن کریم در ردیف امنیت سازان قرار داده است و در سوره قریش می‌فرمایند: “الذی اطعمهم من جوع و امنهم من خوف” در آیات متعدد دیگر می‌فرمایند: “کسانی که به خدا ایمان بیاورند و عبادت او کنند از خوف در امان می‌مانند و امنیت می‌یابند.” در خطبه ۲۳۵ نهج‌البلاغه امام علی(ع) می‌فرمایند: “ امنیت از آن کسی است که در پناه خداوند باشد و ترس و بیم از آن کسی است که خداوند را دشمن بدارد.” پس دشمن خدا در ترس و بیم است و آنان که در ترس و بیم نیستند کسانی هستند که به فرمایش قرآن کریم می‌گفتند: “ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکه ان لا تخافوا و لاتحزنوا” کسانی که گفتند پروردگار ما الله است و سپس در تحقق بخشیدن به این اعتقاد استقامت ورزیدند فرشتگان بر آنان نازل می‌شوند و به آنان می‌گویند که نترسید و اندوهگین مباشید”. (سوره فصلت آیه ۳۰)

امام علی علیه‌السلام امنیت یافتن را پس از اعتقاد به خداوند، پایداری و استقامت در عمل به قرآن و راه روشن مطرح فرموده و عدم امنیت را در عدم پیروی از شرع و متابعت از بدعت‌گزاران و پیروی از آنان بیان می‌فرمودند.

۲) امنیت به مثابه یک هدف مهم سیاسی و اجتماعی برای افراد جامعه

اهمیت و جایگاه امنیت در کلام امام علی(ع) در حدی است که درخصوص لزوم استقرار امنیت نیازمند بستری است که اقتدار یکی از شاخصه‌های اساسی آن است، لذا اگر پیامبران یا امامان در صدد کسب قدرت و حکومت به عنوان نهادی که قدرت برتر را داراست، بوده‌اند نه به لحاظ دسترسی به نفس قدرت بوده که خود حکومت و قدرت فی‌نفسه اگر نگوییم مذموم است فاقد ارزش است.از دیگر مولفه‌های امنیت در نظام علوی این است که افراد در جامعه احساس امنیت داشته باشند و امنیت صرفا در وجود حکومت، دادگستری و نیروهای امنیتی خلاصه نشود بلکه در عمل به گونه‌ای امنیت استقرار یابد که در ابعاد مختلف پارامترهای امنیتی، افراد حق مطالبه، حقوق امنیتی خود را دانسته باشند و در صورتی که امنیت آنان سلب شده باشد در مقام احقاق حق آن را مطالبه کنند و حتی در صورتی که احساس ناامنی کنند بدون ترس بتوانند آن را بیان کنند شکی در این نیست که استقرار حکومت از دیدگاه اسلام امری اجتناب‌ناپذیر است و در راه استقرار و دفاع از حریم حاکمیت دستورها و احکامی در شرع مبین وارد شده است اما در مقابل بر حرمت آبرو و عرض و حیثیت و نفس افراد نیز تاکید شده تا آنجا که به طور مکرر در آیات و روایات بر حفظ اسرار مسلمانان و حتی خطاهای پنهانی فردی و خانوادگی آنان تاکید شده که در ذیل به چند مصداق اشاره می‌کنیم.

الف ) امیرالمومنین علی(ع) می‌فرمایند:

بدترین مردم کسی است که لغزش‌ها و خطاهای دیگران را مورد عفو و بخشش قرار ندهد و عیوب پنهانی آنان را نپوشاند.(الغرر و الدر، حدیث ۵۷۳۵)

ب) در روایت دیگری می‌فرمایند: “در جستجوو کشف عیوب مردم بودن از زشت‌ترین،‌ بدترین و زیانبارترین گناهان است” (الغرر و الدر حدیث ۴۵۸۱) می‌توان از آیات و روایات فوق چنین استفاده کرد که حیات انسانی اساسا به عرض و آبرو و حیثیت و شخصیت اجتماعی انسان بستگی دارد و لذا رابطه مستقیمی میان هتک‌‌ آبرو و تجاوز به شخصیت اجتماعی و حیثیت انسانی همانند سلب حیات طبیعی اوست.

آنچه که باید پوشیده و مستمر بماند ، اسرار مسلمانان وخطاهای پنهانی فردی و خانوادگی آنهاست.

رهنمودهای امام علی(ع) به فرمانداران منصوب زمینه تحقق عملی این رویکرد را نمایان می‌سازد.

احساس امنیت داشتن در نظام علوی، واقعیتی به دور از شعار و حفظ ظاهر است.

امام علی‌بن ابیطالب(ع) جهان را آفریده حضرت حق و خدا را مالک و حاکم مطلق هستی می‌داند. بنابراین انسان را مخلوق الهی و سرنوشت حقیقی و تکوینی او را در دست خداوند حکیم و رحیم و قادری می‌بیند که خلق را به حال خود رها نساخته است. بلکه برای فراهم کردن زمینه هدایت را فرو فرستاده است تبیین اهداف سیاست از مهمترین مسائل اندیشه سیاسی است اگر چه فلاسفه بزرگ دوران باستان وظیفه عمده دولت و نظام سیاسی را در تعلیم و تربیت می‌دانستند اما در قرون اولیه دوران جدید بیشترین تاکید متفکران سیاسی غرب بر مقوله‌هایی چون آزادی، امنیت، تضمین مالکیت شخصی، استقلال، صلح و عدالت متمرکز بوده است.

۱) تاکید بر تدبیر و عقل برای تامین امنیت

در هر حرکتی انسان به شناخت و معرفت نیاز دارد. این معرفت و کارشناسی در امر عظیمی چون اداره جامعه، ضرورتی مضاعف می‌یابد، چرا که دانایی به ضمیمه دوراندیشی و تدبیر، حکومت را از پشتیبانی در برنامه‌ها حفظ می‌کند.

۲) استفاده از مشورت خردمندان برای تامین امنیت

مشاوره کردن با بزرگان و خردورزان از نظرعلی(ع) اصل بسیار مهمی است که همگان می‌بایستی در کارهای مهم خود از جمله تامین امنیت و اداره حکومت انجام دهند. کسی که با دیگران مشورت کند، خود را شریک عقل و دانش آنان ساخته از برخوردها، گفتارها و تماس‌های دائم علی(ع) با امت و خبرگان جامعه درباره بروز و ظهور حوادث متعدد سیاسی، نظامی و غیر آن چنین بر می‌آید که ایشان به رعایت دقیق اصلی مردمسالاری در بینش و منش، آنان هم در سطحی بالا فوق‌العاده اهمیت می‌داد. و از تذکرات خود، امتی هوشمند و با کیاست را در نظر داشته و در تربیت چنین خبرگانی همواره می‌کوشیده است. حضرت امیر(ع) در تمام پیش‌آمدهای خاص و بحران‌های سیاسی - اجتماعی به اصل مشورت فوق‌العاده اهمیت می‌داد.

۳) نظارت و کنترل دقیق و جدی برای تامین امنیت

در تعالیم اسلامی و سیره نبوی(ص) و علوی(ع) اهمیت و ضرورت بازرسی از کار امیران و تعیین جاسوس مطمئنی که خبرهایی از گفتار و رفتار آنان برای حاکم بیاورد تبیین شده است. ریان‌بن صلت گفت، شنیدم علی بن موسی‌الرضا(ع)فرمود: پیامبر خدا(ص) این گونه بود که هر سپاهی را که می‌فرستاد و فرماندهی را برای آن نصب می‌کرد که توهم نافرمانی آن امیر می‌رفت، از افراد مورد اطمینان و اعتقاد خود کسی را با آن فرمانده می‌فرستاد که خبر کارهای او را به ایشان برساند (وسایل الشیعه، ج ۱۱، ص‌۴۴.)

به هر حال حضرت علی(ع) می‌فرماید: به خدا سوگند اگر فردی از کار گزارانت جایی که خورشید غروب می‌کند، ظلم و ستم کند،‌ گناهانش بین او و تو مشترک است. نظارت و کنترل دقیق و جدی بر اتمام امور حکومت و حاکمان در تامین امنیت نقش اساسی داشته و می‌تواند از حداکثر ظرفیت دولت و حکومت در برقراری امنیت نهایت استفاده صورت گیرد. (جواهری، ص ۸۰.)

۴) بهره‌گیری از مشارکت‌های مردمی و توسعه و گسترش مسئولیت همگانی در تامین امنیت

در حکومت حق و عدل، ملاک سنجش حاکمان و مسئولان جامعه، رعایت حدود الهی و اقامه عدل است که اگر مخدوش شود، مردم باید حکومت را امر به معروف و نهی از منکر کنند و به مطالبه حق بپردازند. در چنین حکومتی امام عادل نیز خود را برتر از آن نمی‌بیند که در معرض ارزیابی و نقد قرار گیرد چه رسد به سایر مدیران و مسئولان بنابراین مردم جامعه اسلامی در قبول حکومت و بیعت با آن، باید شایستگی‌ها و صلاحیت‌هایی را که خداوند متعال مقرر کرده است در نظر گیرند و هم در اقدامات و تصمیمات حکومت، نظارت دقیق و همگانی داشته باشند.

از طرفی ارزش نظارت ملی و تکلیف عمومی و همگانی بودن امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اسلامی و مراقبت دولتی با احساس مسئولیت مردمی و نقد دولت و ارزشیابی رفتار کارگزاران جبران می‌شود.

حضرت علی(ع) می‌فرمایند بهترین برادرانت کسی است که به سوی خیر بشتابد و تو را به سوی آن بکشد و تو را به نیکی امر کند و بر آن کمک و یاریت کند. (میزان الحکمه جلد ۱)

بهره‌گیری از همکاری و مشارکت مردم در توسعه گسترش امنیت در جامعه می‌تواند حس مسئولیت آنان را در اداره کشور بالاتر برده و با نظارت برحاکمان و کارکنان حکومت از ظرفیت آنان برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی در برقراری امنیت استفاده لازم کند.

(گلشنی، ص ۳۲)

معصومه عارف‌نیا (کارشناس آموزش و پرورش

منابع:

جواهری، محمدرضا، (۱۳۸۰) نظارت از دیدگاه امیرمومنان امام علی(ع) انتشارات امام محمد باقر(ع)

عمید زنجانی، (۱۳۶۷) فلسفه سیاسی، جلد سوم (حقوق بین‌الملل اسلام) تهران، انتشارات امیرکبیر

گلشنی، مهدی، (۱۳۸۱) مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی امام علی(ع) و عدالت، جلد دوم، تهران، ترجمه نهج‌البلاغه، جلد پنجم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی

واثقی، قاسم،‌ (۱۳۸۰) تدابیر و سیره عملی امام علی(ع) در تامین امنیت اجتماعی، تهران