آداب و رسوم مشترک ارمنیان و ایرانیان: جشن برغندان و باریگِندان

هویس

جشن برغندان و باریگندان از جشن‌های مشترک ایرانیان و ارمنیان است که افزون بر تشابه اسمی، آداب و سنن برگزاری آن‌ها نیز شبیه هم است، برگزاری این‌گونه جشن‌ها بازگو کننده تاثیر فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان و ارمنیان بر یکدیگر است. این جشن پیش از فرا رسیدن ایام روزه برگزار می‌شد و هر دو قوم جشن می‌گرفتند. در روزگار پیشین، ایرانیان روزهای آخر ماه شعبان را که نزدیک شدن ماه رمضان را نوید می‌داد، با جشن و سرور سپری می‌کردند.
مدت زمان برگزاری جشن برغندان هفت تا ده روز بود. هیچ یک از کتب فرهنگ‌ فارسی به مراسمی که در جشن برغندان اجرا می‌شد، اشاره‌ای نکرده‌اند. دهخدا درباره جشن برغندان می‌نویسد: برغندان، سنگ ‌اندازان(صحاف الفرس)، کلوخ اندازان(یادداشت مولف) جشن و نشاطی را گویند که در ماه شعبان سبب نزدیک شدن ماه رمضان می‌کنند.
رمضان می‌رسد اینک دهم شعبان است  
مِی بیارید و بنوشید که برغندان است
تو چه گویی در آخر شعبان
زده یک هفته طبل برغندان
دهخدا درباره سنگ‌ انداز چنین توضیح داده است: سنگ انداز(برق انداز) کلوخ انداز و آن جشن و سیر و گشتی باشد که دم آخر ماه شعبان کنند و آن را سنگ انداز گویند.
علی اکبر نفیسی روز آخر ماه شعبان را کلوخ انداز نامیده و در فرهنگ نفیسی می‌نویسد: برغندان، جشن و نشاطی که به‌واسطه نزدیک شدن ماه رمضان در دهه آخر ماه شعبان بگیرند و نام روز آخر ماه شعبان کلوخ انداز گویند.
فرهنگ عمید می‌نوسید: برغندان، جشن و مهمانی و عیش و عشرتی که در روزهای آخر ماه شعبان کنند برقندان هم گفته‌اند. کلوخ انداز و کلوخ اندازان نیز می‌گویند. به معنی پایان ده روزه هم گفته‌اند.
فرهنگ آنندراج می‌نویسد: جشن و نشاطی را گویند که ماه شعبان به نزدیکِ آمدنِ رمضان کنند و به این معنی به جای حرف ثالث قاف هم آمده است.
باریگندان به معنی زندگانی نیکو، ‌سرور و شادمانی و فراوانی نعمت است. این جشن از جشن‌های پیش از مسیحیت ارمنستان است، و همزمان با جشن ناواسارد برگزار می‌شد. در جشن باریگندان عامه مردم شرکت می‌کردند. روحانیان کلیسای ارمنی، بدون توجه به مقام و درجه یکدیگر،‌آزادانه به گفت‌وگو می‌پرداختند و عقاید و اعمال بزرگان و رهبران خود را مورد انتقادهای شدید قرار می‌دادند.
روحانیان لباس‌ها، کلاه‌ها، و چوب‌دستی‌هایی از کاغذ می‌ساختند و با گفتن عبارت انتقادی طنزآمیز سبب خنده و شادمانی مردم می‌شدند.
از ویژه‌گی‌های باریگندان برقراری مساوات کامل میان طبقات مردم بود. در آن روزگار همگان آزادی کامل داشتند و اجازه داشتند بی‌پروا، از اعمال بزرگان و توانگران انتقاد کنند.
ارمنیان اکنون نیز در روز پیش از آغاز ایام روزه بزرگ، جشن باریگندان را برگزار می‌کنند. کسانی که قصددارند روزه بگیرند در این شب سفره شام را رنگین‌تر و مفصل‌تر از شب‌های دیگر می‌گسترند و با اقوام و خویشان به جشن و سرور می‌پردازند.
در شهر اراک، در روز جشن باریگندان جوانان ارمنی دسته‌ای راه می‌اندازند ، هر یک از این جوانان لباسی برای خود فراهم می‌سازند و نقابی بر چهره می‌گذارند، طوری که شناخته نشوند. دو جوان که یکی لباس عروس و دیگری لباس داماد بر تن کرده، همراه دسته حرکت می‌کنند. آنان به منازل ارمنیان اراک می‌روند و به شادی و نشاط می‌پردازند. صاحبخانه از آنان پذیرایی می‌کند و چنان‌چه مایل باشد به باشگاه ارمنیان اراک کمک مالی می‌کند.
در تهران در منطقه نارمک ، کودکان ارمنی دسته‌ای تشکیل می‌دهند و به منازل ارمنیان نارمک می‌روند و به جشن و سرور می‌پردازند.
در جلفای اصفهان در باشگاه ارمنیان، بالماسکه ترتیب داده می‌شود و برخی از شرکت کنندگان از نقاب استفاده می‌کنند. کودکان ارمنی جلفا نیز برنامه‌هایی همانند جوانان اراک و تهران اجرا می‌کنند. سال‌های متمادی است که در ایران جشن برغندان به هیچ وجه اجرا نمی‌شود.

منابع
1- علی اکبر دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، جلد نهم، ذیل برغندان تهران، مهر 1342
2- همان‌جا
3- علی اکبر نفیسی از ناظم الاطباء فرهنگ نفیسی، جلد نخست کتابفروشی خیام.
4- حسن عمید، فرهنگ فارسی عمید. جلد اول، ذیل برغندان موسسسه امیر کبیر 1547 چاپ اول ص 339
5- محمدشاه متخلص به شاد فرهنگ آنندراج. جلد اول زیر نظر محمد دبیر سیاقی
6- آرداک مانوکیان(اسقف اعظم) اعیاد کلیسای ارمنی. ترجمه هرایر خالاتیان، خلیفه‌گری تهران1360، چاپ دوم ص50
7- همان. ص 51