مردم نگاری: رویکردهای پژوهش در حوزه سواد و زبان

مهسا شیخان

« بسیاری از ما، همان قدر که از خواندن داستان های مردم نگارانه لذت می بریم، از انجام تحقیق مردم نگاری هراس داریم. نگرانیم که زمان زیادی را صرف آن نکرده باشیم، از آموزش های کافی، و یا از بینش کافی برای نوشتن درباره فرهنگ برخوردار نبوده باشیم.»

اینها جملات آغازین کتاب رویکردهای مردم نگارانه به تحقیق در حوزه سواد و زبان هستند. نویسندگان، با این مقدمه، نه تنها به ماهیت پیچیده درک و نوشتن مطالعات مردم نگاری، که بیشتر به اجرای عملی آن با توجه به بدنه مفاهیم و نظریات تحقیق اشاره دارند. در این کتاب، شرلی برایس هیث و برایان استریت-دو تن از مشهورترین نظریه پرداران حوزه سواد و مطالعات مردم نگاری- نگرش و بینش خود را از فرآیند مردم نگاری سواد، در خلال مکالمه ای که سال هاست بر سر این موضوع با هم دارند، با خواننده به اشتراک می گذارند.

با تمرکز بر فعالیت های مردم نگارانه مولی میلز که به تازگی تجربه مردم نگاری خود را بر روی حوزه دویدن آغاز کرده، این کتاب روایتی خلاقانه و متفاوت با کتاب های روش شناختی مردم نگاری را به دور از ارائه صرف نظریات و معرفی شیوه ها و ابزارها، ارائه می دهد. شیوه ای که با تمرکز بر چالش ها و مسائل یک مردم نگار تازه کار  خواننده را با چالش هایی که برایش آشناست مواجه می کند و با ارائه تحلیل و توصیف معنادار، وی را در یافتن راه حل ها و پاسخ های مرتبط با سئوالاتی که دائما در فرآیند تحقیق با آن روبه رو است، کمک می کند.

برایان استریت و شرلی برایس هیت، متفکرانی که رویکرد مردم نگاری در حوزه سواد را به شیوه ای گسترده به کار گرفته اند، اولین افرادی هستند که مفاهیمی جدید را برای سواد، و زبان، و فرهنگ بر مبنای مشاهداتشان ارائه داده و برمبنای آن پارادائم سواد و تعاریف دیرپای سواد، فرهنگ، زبان و اجتماع را متحول ساخته اند.

برایان استریت و هیث ما را با خود به دنیای مطالعه روزمره سواد و یادگیری می برند، ما را با ابزارهای این مطالعه آشنا ساخته و نشان می دهند که چگونه یک مشاهده مردم نگارانه را شکل داده، تحلیل می کنند و آن را در قالب یک روایت ارائه می دهند.

 ین کتاب دیالوگ طولانی را با خواننده شکل می دهد و این از جنبه های بسیاری حائز اهمیت کتاب محسوب می شود: چرا که در خلال ارائه دیدگاه های مختلف و متنوع  درباره تاریخچه و موقعیت کنونی تصمیمات، روایت ها، و توصیفات مختلف مرتبط با مردم نگاری به عنوان یک علم اجتماعی معتیر (ص. 29)، خواننده را به شکلی فردی و به شیوه ای مستقیم (از طریق یک مکالمه طولانی) در مباحث مرتبط با مطالعه مردم نگاری درگیر کرده و بدین ترتیب درک و فهم عمیق تری را برای خواننده به ارمغان می آورد.

استریت و هیث، با ارجاع به مطالعات گسترده خود بر روی مقوله سواد، با  انتخاب مثال هایی بین المللی از کارهای میدانی خود، خصوصا در انگلستان، آمریکا، مکزیک و ایران، آفریقای جنوبی، گینو نو، و نپال نه تنها گستردگی و عمق تجربیات خود را نشان می دهند، بلکه با ارائه روایتی دست اول از تمامی چالش هایی که در یادگیری زبان های کوناگون،  برقراری ارتباط با مردم محلی، همکاری با افراد مختلف و نیز سازمان های بین المللی داشته اند، و جمع آوری تمامی تجربیات خود در این گتاب تجربه عمیقی را به شیوه موضوعی در اختیار خواننده قرار می دهند.

در زیر خلاصه ای از فصل های مختلف کتاب را با هم مرور می کنیم:

فصل 1: زبان، فرهنگ و یادگیری: رویکردهای مردم نگارانه

فصل 1 به توصیف آغاز مطالعه مولی میلز بر روی فرآیندهای یادگیری راجر دونده اختصاص داده شده است و از این طریق شکل ها و مفاهیم مختلف آن ها را در ارتباط با مفهوم یادگیری روزمره دویدن و چگونگی تمرکز بر مفهوم یادگیری و سواد در این حوزه معرفی می شود. در بخش های مختلف و در حین اینکه روایات راجر در توصیف یادگیری و دیدون و کمک وی به دیکران در این حوزه ارائه می شوند، مولی فهرستی از تمامی حالت های یادگیری وی تهیه می کند. در این فصل نشان داده می شود که یک مردم نگار، مولی، به طور روزمره موضوع خود را (راجر) به شکلی همه جانبه مورد مشاهده قرار می دهد، هم به روایات شخصی اش گوش می دهد، هم با صحبت های وی با دیگران و هم وی را مثلا در محیط هایی مثل کافی شاپ و در سکوت مشاهده می کند، و تمامی این مشاهدات و یادداشت ها را جمع آوری می کند. بخش های مختلف این فصل عبارتند از زبان ها و سوادها در یک ساختار نمادین، و فرهنگ به عنوان یک فعل که ظاهرا مهم ترین بخش های این فصل را تشکیل می دهند. تعاریف رایج زبان، و فرهنگ دوباره بازبینی می شوند.

زبان به معنای یک سیستم نمادین و دربرگیرنده تمامی بخش های مخلف گرامر ساختارها و قوانین آواشناسی، واج شناسی، دستوری و واژگانی را ارائه می دهد. زبان شناسان دستور زبان را سیستم های گسترده الگوبخشی به آواها، و مقوله های معنایی می دانند (جمع، جنسیت و غیره) و نظم و ترتیب واحدهای معنایی (پسوند، پیشوند و ریشه ها) که زبان گفتار را تشکیل می دهند. اما دیدگاهی که در رابطه با سواد مطرح می شود، دیدگاه چند حالتی (multimodal) است که سواد را نه در حوزه نوشتار بررسی می کند، بلکه تمامی حالات و رسانه های کاربرد، و به بیان دیگر سیستم های بازنمایی دربرگیرنده حالات صورت، بصری و شفاهی و نیز کتبی را در بر می گیرد. در نهایت نظریه استریت درباره فرهنگ به مثابه فعل (culture-as-verb) مطرح می شود، که به عقیده وی این دیدگاه فرهنگ را به عنوان امری نامحدود، رنگارنگ و پویا بدل می کند، در تقابل با معانی کنونی فرهنگ که به عنوان اسم (از منظر دستوری) هر ماهیتی که داشته باشد، ثابت است. در نهایت، تعاریف مختلفی که مردم نگاران همواره در مطالعه میدانی با ان مواجه هستند مورد بازبینی قرار گرفته و مفهوم چند حالتی یادگیری در خلال موقعیت های تکرار شونده، چندحالتی در خلال تجربه مشاهده مولی بازبینی و بررسی می شوند.

فصل 2: مطالعه میدانی مردم نگار و ابزارهای فعالیت

مشاهدات و مطالعه مولی بر روی تمامی فعالیت های دونده باز نقطه آغازین بحث مطالعه میدانی مردم نگار و ابزار مطالعه وی قرار می گیرد. این فصل نیز با نقل قولی از ژان جکسون آغاز می شود :«الصاق، شناسایی، عدم قطعیت، رمزگونگی، و احتمالا، بیش از هر چیز دیگر دوسوگرایی» درباره اینکه یک مردم نگار چگونه یک ژانر خاص را ایجاد می کند، به کار می گیرد و در مطالعه میدانی آن را مورد بازاندیشی قرار می دهد. در این فصل، چگونگی انتخاب میدان مطالعه توسط مردم نگار و انتخاب ابزارهای مطالعه مورد بازبیتی و بررسی قرار می گیرد. همچنین سه عامل اعتباربخشی به مطالعه مثل پایایی، تکرارپذیری و اعتبار بررسی می شود. بخش های مختلف این فصل، ورود به میدان، شرلی به تراکتون و رودویل می رود؛ تطبیق دائمی، رخداد هم زمان شناسایی الگوها: شرلی شیوه داستان گویی را کشف می کند، مقاومت در برابر مفهوم سازی های از پیش تعیین شده اعتبار، قابل تعمیم بودن، و اعتبار ها بخشی از فعالیت های مردم نگار در مراحل آغازین مشاهده است.

فصل 3: تعیین قوانین تصمیم گیری در میدان

«کار میدانی مستلزم یک سری از انتخاب هاست. این انتخاب ها و دلایل نظری آن ها را باید به روشنی بیان کرد تا بتوان مطالعه مردم نگاری را معتبر کرد» (سانجگ 1990، ص. 395).

این راز اکثر مردم نگاران است که مولدترین پرسش های شان از یک کنجکاوی صرف شکل می گیرند. این کنجکاوی آن ها را به پیشینه های مطالعاتی متنوعی در حین جمع آوری داده ها می کشاند. انتخاب افراد، موقعیت، و محل فیزیکی میدان ارتباط نزدیکی و یا حتی منطقی با علاقه آن ها به افزایش دانش از طریق خواندن و هم دیدن و گوش فرادادن دارد.

پیشینه مطالعاتی به محقق کمک می کند که قوانین تصمیم گیری خود را در رابطه با تمرکز بر حوزه های مورد نظر اتخاذ کنند با آگاهی از اینکه تحقیق در هر سیستم اجتماعی چه معنایی می تواند داشته باشد. با مرور بر پیشینه مطالعاتی، همچنین محقق خواهد توانست که درک لازم از پویایی کار در یک سیستم اجتماعی را کسب کند. برای نیل به این هدف، ابزار «خود-به عنوان- تحقیق» (self-as-research) نه به دنبال اهداف بیرونی است بلکه به مثابه مشاهده خود (محقق) هم کاربرد دارد. قوانین تصمیم گیری، به مولی کمک کرد که بتواند طرح و برنامه ای را برای یادگیری دو به همراه راجر ایجاد کند و ابزار متناسب تحقیق خود را شناسایی نماید. در واقع این تصمیمات مولی فضا و زمان وی را برای مشاهده تعیین کرد وگسترش داد. پیشینه مطالعاتی به وی کمک کرد تا پرسش های جدیدی طرح کند و بتواند در مشاهدات به آنچه که راجر می گوید در قالب کلمات و نحوه بیانش ارجاع دهد. همچنین نوت ها و پیاده سازی های جمع اوری شده، بر مبنای قوانین تصمیم گیری ساماندهی شدند.

فصل 4: پرسش های تحقیق و یادداشت ها

پرسش های تحقیق، یادداشت برداری، یادداشت های مفهومی که ابزار مهم تحقیق مرم نگاری هستند از این فصل به شکلی گسترده معرفی و شیوه های به کارگیری شان از خلال تجربه مولی و تجربیات پیشین استریت و هیث توصیف و تبیین می شوند. در این بخش، مرحله اول تجربه آغازین مولی با عمق بیشتری بررسی می شود، مولی بعدها از مدتی مشاهده فعالیت های روزانه و برنامه های راجر کم کم درکی اولیه از رویدادها شکل می دهد. تدریجا در می یابد که بدن راجرز مثل فضای هویتی وی عمل می کند و این مفهوم سازی به وی اجازه می دهد که شیوه هایی که راجرز درباره خود صحبت می کند را به شکل های گوناگون تبیین کند. هر یادداشت مفهومی مولی به وی این امکان را می دهد که ایده ها را با هم منسجم کند. بر همین مبنا، وی کم کم شروع به تحلیل یادداشت ها و مصاحبه ها می کند. یادداشت های مفهومی وی همانند نقشه ای است که برای تولید نظریه با هم منسجم شده اند.

فصل 5: تحلیل و بازگشت از میدان

در این فصل در بخش های مختلف این بخش مباحث مرتبط با زبان در عمل، تحلیل کیفی، گفتمان و روایت، اجتماعی سازی زبان، نظریه های اجتماعی زبان و سواد مورد بررسی قرار می گیرند. مشکل مولی در ابتدا و در طول تحقیق نشان می دهد که افراد مورد مطالعه ما از الگوهای قابل درک آسانی  در زمینه رفتارها، کنش های اجتماعی و یا فرهنگ های شان برخوردار نیستند. پیچیدگی زندگی انسانی نیازمند درک فرآیندهای اجتماعی سازی است و تفکر درباره اینکه چگونه افراد و گروه ها یاد می گیرند و چگونه مدرسان بر این مسئله تمرکز می کنند. به عبارت دیگر، یک مردم نگار باید در یک مسیر مارپیچ از میان دوایر نامحدود عبور کند تا به نقطه اوج مطالعه خود برسد که در آن مرحله نکاه کردن و و گوش دادن به خودی خود واحدهای روشنگر معنا هستند. و بازبینی، تفکر دوباره و بررسی مجدد و ضبط بیشنر و دسته بندی مجدد داده را صورت دهد. به طور کلی، در این فصل شیوه هایی که محقق از طریق آن می تواند از کنجکاوی صرف فراتر رفته و یه یک چارچوب نظری برسد را مرور کرد.

فصل 6: یادداشت برداری از تاریخ و نوشتن مردم نگارانه

در این فصل یادداشت برداری از تاریخچه و نوشتن مردم نگاری، انسان شناسی، انسان شناسی کاربردی، مرم نگاری در آموزش، بازتاب دهندگی، خلق متون عمومی مرور می شوند.

 

این کتاب در سال 2008 توسط انتشارات تیچرز کالج (teachers’ College) در نیویورک منتشر شده است. شرلی برایس هیت، برایان استریت، و مولی میلز،