شرح دیوان ملاپریشان

اسعد غضنفری

شرح دیوان ملاپریشان (1387)، مولف اسفندیار غضنفری امرایی ،به کوشش اسعد غضنفری، انتشارات شاپور خواست ، خرم آباد
اسفندیار غضنفری امرایی ، فرزند نظرعلی خان امیراشرف در اردیبهشت ماه 1294 شمسی در کوهدشت   لرستان  به دنیا آمد . وی تحصیلات ابتدایی را در مکتب خانه نزد ملای ایل که مخصوص فرزندان نظرعلی خان  بود ، گذرانید و به علت مبارزات برادرش علی محمد خان امیراعظم با حکومت رضا خان دوران کودکی را به سختی سپری کرد . در سال 1312 شمسی به سفارش سرهنگ حاجی علی رزم آرا و دستور سپهبد امیر احمدی ، در اداره مالیه خرم آباد استخدام شد . سپس از محضر مرحوم میرزا اسدالله خان کمالوند متخلص به مفلوک که فردی دانشمند و خوشنویس بود استفاده کرده حُسن خطی پیدا نمود و به دلیل داشتن هوش و استعداد ، و با پشتکار فراوان در مطالعه متون ادب پارسی ذوق شاعری در وی شکوفا شد . پس از شهریور 1320 به اداره طرق و شوارع انتقال یافت و تا زمان بازنشستگی به علت سازش نداشتن با محیط ناسالم اداری با سرودن اشعار انتقادی در باره اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور ، دوران خدمت را از شهری به شهر دیگر در حال تبعید به سر برد . اهواز ، بندر شاه ، کنگاور ، ملایر ، ایلام و کرمانشاه شهرهایی بودند که وی خدمات دولتی خود را در آنها سپری کرد .
غضنفری امرایی در سال 1347 بازنشسته شد و به خرم آباد برگشت . حاصل این دوران پژوهش و گردآوری اطلاعات ارزشمندی از آداب و رسوم ، زبان ، فرهنگ ، تاریخ و ادبیات اقوام غرب کشور بود و دوران بازنشستگی فرصتی پیش آورد که به تدوین و چاپ آن دستاوردها بپردازد . نتیجه تلاش ایشان ، انتشار کتاب های شرح حال کارمندان دولت ، دیوان میرنوروز، دیوان ملاپریشان و گلزار ادب لرستان شد . از جمله آثار دیگر این نویسنده سخت کوش ، تاریخ غضنفری( حکایت روزگاران لرستان ) که در دست چاپ می باشد ، لغت نامه لکی و لری ، آداب و رسوم و فولکلور لرستان ، کتاب نادر نامه سروده الماس خان کندوله ای به گویش لکی ، کتاب شجاعان تاریخ ، دیوان اشعار و ... می باشد .اسفندیار غضنفری در اسفند ماه 1371 در خرم آباد دیده از جهان فرو بست .   
دیوان ملاپریشان یک بار در سال های دور منتشر شد ولی متاسفانه به علت کیفیت نازل چاپ نتوانست رضایت خاطر ارباب ذوق و دوستداران این شاعر و عارف لر را فراهم نماید و با توجه به علاقه ای که برای چاپ مجدد دیوان این شاعر عارف در مردم مشاهده کردم تصمیم به چاپ اثر حاضر که شرحی  بر دیوان ملاپریشان است گرفتم .
کتاب حاضر ضمن بیان شرح حال مختصر ملاپریشان به چگونگی پیدایش جنبش حروفیه که شاعر از پیروان متعصب آن بوده است و بررسی آرا و عقاید آنها و تاثیرات متقابل این فرقه و موسس آن فضل الله نعیمی استرآبادی با مردم لرستان می پردازد و خدمات فرق مختلف متصوفه در بسط و گسترش اسلام در دیگر کشورها را شرح می دهد . پس از آن اوضاع اجتماعی و سیاسی کشور را که مقارن با حمله اقوام تاتار و نهب و غارت کشور توسط ایشان است از زبان شعرا و نویسندگان معاصر مورد بررسی قرار می دهد و اشعار عرفانی و فلسفی شاعر را ترجمه تحت اللفظی نموده و شرح می دهد و عقاید او را با نظریات شعرا و عرفای بزرگ پارسی زبان مطابقت و به تفسیر آنها می پردازد .
در ادامه حالات و عقاید صوفیان را شرح داده و آن ها را به دو دسته تقسیم می کند : صوفیان متظاهر یا پشمینه پوش که تصوف را وسیله ای برای ارتزاق و گذران امور دنیوی قرار می دهند که اینان را در پیشگاه الهی مطرود و زیانکار می داند و دسته ی دوم صوفیان تصفیه کرده که با تصفیه ی روح و تزکیه‌ی نفس به کشف و شهود رسیده و در راه رسیدن به معبود ، خود را از بند دنیا رها ساخته و به تعلقات دنیوی پشت پا زده‌اند که این دسته منظور نظر شاعر بوده است ، موءلف با ذکر کلمات قصار از بزرگان صوفیه و با استفاده از اشعار ملاپریشان و مقایسه با اشعار و گفته های شعرا و عرفای بزرگ  بخوبی از تمیز این دو دسته برآمده است . سپس توضیحات کوتاهی در مورد برخی از فرق متصوفه علی الخصوص فرقه علی الهی و اهل حق و تاثیر پذیری آنها از جنبش حروفیه و چگونگی رسوخ خرافات و غلو در این فرقه  و عقاید و آداب آنها می دهد  .
در بخش دیگر اشعار ملا در وصف  نبوت و معراج پیامبر و اثبات ولایت حضرت علی (ع) و حوادث تاریخی پس از فوت پیامبر و داستان غدیر خم و سقیفه‌ی بنی ساعده تحریر و به ذکر آیات و احادیث و سخنان بزرگان در این رابطه می پردازد و در انتها اشعار نعتی شاعر در ستایش پروردگار و ائمه‌ی معصومین آمده است .
موءلف سعی نموده حتی‌الامکان تمامی اشعار بجای مانده از شاعر را در این کتاب ثبت نماید تا خوانندگان ضمن آگاهی از عقاید و نظریات ملاپریشان با مطالعه‌ی سایر اشعار او نیز حظ وافی و بهره‌ی کافی را برده باشند .
گستردگی مباحث مورد بحث در اشعار ملا که تقریبا تمامی علوم قرآنی را شامل می شوند ، شرح و تفسیر آنها را بسیار مشکل و در حوزه های تخصصی مختلف مانند عرفان ، فلسفه ، منطق ، ادبیات ، تفسیر و غیره قرار داده است که هر کدام نیاز به متخصص آن فن دارد .
ضمیمه ای نیز این جانب به پایان کتاب افزوده ام که در آن تلاش شده حتی المقدور شرح احوال و آثاربزرگان طریقت که  نام آنها در متن کتاب آمده است ، بیاورم . امیدوارم جهت محققین و علاقمندان مفید فایده واقع شود .