وبا

تقویم مناسبت‌های ماه را که ورق می‌زدم متوجه شدم مناسبت‌های پزشکی فراوانی در این ماه وجود دارند که پرداختن به هر یک نیاز به ساعت‌های طولانی و صفحات متواتر دارد.
۱. سوم مهرماه، روز جهانی قلب
۲. نهم مهرماه، روز جهانی سالمندان
۳. شانزدهم مهرماه، روز جهانی کودک
۴. هجدهم مهرماه، روز جهانی بهداشت‌روان
۵. بیست‌ویکم مهرماه، روز جهانی مبارزه با سل
۶. بیست‌وچهارم مهرماه، روز جهانی غذا
۷. بیست‌وپنجم مهرماه، روز جهانی کمردرد
۸. بیست‌ونهم مهرماه، روز جهانی پوکی استخوان
مسلماً تعیین ایامی در سال به‌عنوان روز جهانی یک موضوع بهداشتی و پزشکی نشان از دغدغه‌های بهداشتی و درمانی بشر در خصوص آن موضوع دارد. در این صورت پرداختن به تک‌تک این موضوعات شاید نیاز به مثنوی هفتاد من داشته باشد البته اگر هفتاد من کافی باشد. به‌طور مثال حجم مطالبی که در طی یک سال در خصوص ”قلب“ منتشر می‌شود بی‌شک بسیار فراتر از تصور ذهنی ماست. اگر موضوع ”سالمندان“ در حال حاضر موضوع روز نمی‌باشد با توجه به ترکیب سنی جمعیت کشور ما در آینده‌ای نه چندان دور به یکی از معضلات اصلی بهداشت و درمان تبدیل خواهد شد. ”بهداشت و درمان تبدیل خواهد شد. ”بهداشت روان“ در کشور ما مورد غفلت واقع شده و ”سل“ پدیده‌ای که تصور می‌شد مهار شده است به واسطه شیوع ایدز و پیدایش میکرب‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها مجدداً در حال شلعه‌ور شدن است. کمتر کسی است که ”کمردرد“ را تجربه نکرده باشد و ”پوکی استخوان“ به‌عنوان یک بیماری خاموش در حال تخریب بنیادهای سلامتی جامعه به‌خصوص بانوان مسن می‌باشد بگذریم!
متأسفانه همیشه نمی‌توانیم تمام توجه خود را به مناسبت‌های روز معطوف داریم در ماه گذشته طوفان ”کاترینا“ مسئله اصلی آمریکا که مدعی برتری و رهبری جهان در تمامی عرصه‌هاست، به تیتر اول صفحات روزنامه‌ها در تمام دنیا تبدیل شده بود. و در همان زمان در کشور ما موضوع ”وبا“ ذهن و توجه تمامی مسئولین و مردم را به‌خود معطوف داشت. کار به‌جائی رسید که حتی شایع کردند به‌واسطه شیوع وبا ممکن است مدارس با ایامی تأخیر بازگشائی شوند!
وبا که در واقع یک بیماری میکربی است سبب اسهال شدید می‌شود. این اسهال خونی نیست فقط بسیار شدید است. آن‌قدر شدید که در عرض چند ساعت ممکن است سبب دفع مقداری زیادی از آب و املاح بدن فرد مبتلا شود. فرصت برای جبران از طریق خوراکی یا سرم درمانی بسیار محدود است و با اندک غفلت مبتلا به دلیل اختلال آب و املاح بدن به کام مرگ فرو می‌رود. با این مکانیسم که ذکر شد سالمندان و کودکان و افرادی‌که بیماری زمینه‌ای قبلی دارند بیشتر در معرض خطر هستند. مدفوع فرد مبتلا بسیار رقیق بوده و به ”لعاب برنج“ تشبیه شده است. این مدفوع آبکی یا در واقع آبی که به آن مدفوع می‌گویند (!) حاوی میکروب وبا است و میکرب از طریق مدفوع در محیط پخش می‌شود.
با وجود مسافرت‌های تابستانی امکان انتقال سریع میکروب از یک نقطه به نقطه دیگر فراهم می‌شود. فراموش نکرده‌اید که مصرف سبزی در ایام شروع وبا تحریم شد. علت روشن است، میکروب از طریق آب‌های آلوده وارد مزارع شده و سبزیجات آن آلوده می‌شوند. سبزی گل‌آلود وارد خانه مردم شده و میکروب به راحتی به قربانیان خود دسترسی پیدا می‌کند. وقتی زنگ خطر وبا به‌صدار درآمد، سیستم بهداشت و درمان کشور فعال شد و در یک بسیج همگانی مراقبت و کنترل آغاز گردید. آموزش از طریق رسانه‌ها و نیز راه‌اندازی درمانگاه‌های تشخیص و درمان سریع، تحریم سبزیجات تازه و... سبب کنترل نسبی بیماری گردید. فریاد سبزیکاران و صنف ایشان بلند شده، ای امان، میلیاردها تومان به سبزیکاران ضرر وارد شد، اعتراض به‌جا بود اما چه می‌شد کرد اگر وبا کنترل نمی‌شد مرگ و میر و گرفتاری‌های ناشی از آن قطعاً هزاران بار بیش از این رقم به کشور و مردم تحمیل می‌کرد. پس از آن اجازه مصرف سبزیجات تازه در شرایط خاص داده شد. شست‌وشو و ضدعفونی چند مرحله‌ای سبزیجات قادر به کنترل میکروب و از بین بردن آن خواهد بود ضمن آن‌که سبزیجات پخته شده خطر انتقال ندارند زیرا که میکروب بسیار به حرارت حساس بوده و با اندک پخته شدن از بین می‌رود. و آخرین خبر اینکه جهت کنترل هر چه بیشتر بیماری در ایام بازگشائی مدارس، بوفه‌های مدارس تا مدتی اجازه فعالیت نخواهند داشت. تا زمان نگارش این مطلب خبر جدیدتری نداریم.
۱. زندگی در یک کشور در حال توسعه که در همسایگی آن حداقل دو کشور جنگ‌زده وجود دارد، نمی‌تواند عاری از این نوع مشکلات باشد. امروز گرفتار وبا شدیم، فردا گرفتاری آنفلوانزای مرغی و روز دیگر... در چنین شرایطی شاید بزرگ‌ترین سلاح ”پیشگیری“ باشد. بی‌توجهی به ”بهداشت“ به‌عنوان راهبردی اساسی در پیشگیری می‌تواند ما را برخورد با چنین معضلاتی خلع سلاح نماید. حتی در کشورهای توسعه‌یافته نیز پیشگیری در تمامی امور بهداشتی مقدم به درمان است. خوشبختانه در کشور ما شبکه بهداشتی توسعه‌یافته و مجهزی وجود دارد که حتی در سطح روستاهای دورافتاده نیز با حضور بهورزان آموزش‌دیده آماده ارائه خدمات بهداشتی اولیه به هموطنان عزیز می‌باشد. توجه و تقویت این سیستم می‌تواند یاریگر ما در مقابله با معضلاتی مانند وبا باشد. امید است دولتمردان بهداشت و درمان در دولت نهم که بنای خود را به مهرورزی و خدمت به بندگان خدا قرار داده‌اند از این مهم غافل نشوند.
۲. اعتماد مردم به سیستم بهداشت و درمان کشور، سرمایه‌ای بزرگ است. وقتی سبزیجات تازه به خاطر انتقال وبا تحریم می‌شوند، دیگر کسی آن را مصرف نمی‌کند. توصیه‌های بهداشتی را تمامی مردم آویزه گوش می‌کنند و با بروز کوچکترین علامت مشکوک به درمانگاه‌های تشخیص و درمان وبا مراجعه می‌کنند. تلاش صادقانه دست‌اندرکاران بهداشت و درمان کشور طی دهه‌های گذشته باعث پیدایش این سطح از اعتماد شده است. به‌نظر نگارنده، هر توصیه‌ای که از جانب مسئولین بهداشتی داده می‌شد مردم آن را اجراء می‌کردند. حتی اگر بسیار سخت و ملال‌انگیز بود. این اعتماد عمومی سرمایه‌ای بزرگ است که می‌تواند مورد استفاده مسئولین در سایر رده‌های بهداشتی درمانی هم قرار بگیرد. اگر امروز از افزایش مصرف نسبی موادروغنی و کاهش مصرف شیر و لبنیات نگرانیم، می‌توانیم براساس این ”اعتماد“ مردم را آموزش داده و به تدریج سایر معضلات بهداشتی، درمانی را نیز حل کرده و یا تحت کنترل درآوریم.
۳. تأثیر رسانه‌های عمومی به‌خصوص رسانه ملی یعنی صدا و سیما بر عملکرد مردم انکارناپذیر است تأثیر عمیق این رسانه در عرصه‌های سیاسی همچون انتخابات ریاست جمهوری مورد تأئید تمامی کارشناسان و دست‌اندرکاران می‌باشد. شاید توجه بیش از پیش متصدیان بهداشت و درمان کشور به تأثیر این رسانه، بتواند شرایط رسیدن به وضعیت ایده‌آل در بسیاری از عرصه‌های بهداشتی و درمانی را تسهیل کند. این امر می‌تواند شامل تهیه تیزرهای تبلیغاتی ساده تا تهیه فیلم و سریال و کارتون و... باشد. شخصیت‌هائی مثل ”آقای برقی“، ”آقای گاز“ و ”حوتی و سیا در تیزرهای نیروی انتظامی“ از یادها نخواهد رفت. در عرصه تبلیغات بهداشت و درمان نیز می‌توان چنین شخصیت‌هائی را ایجاد کرد.
مراقب باشیم شبه ”وبا“ (و نیز ”شبه وبا“) همچنان در کمین است.

دکتر صادق عبدالمحمدی
(دستیار تخصصی بیهوشی)

منبع : مجله درد