افراط در ستایش

ضرورت بحث در باب غلو, افراد و گروه های غالی در طول تاریخ با اعتقاد به عقایدی ضد قرآن و ضد عقل و با ارتكاب اعمال خلاف شرع مشكلات متعدد اخلاقی, اعتقادی, سیاسی و نظایر آن را برای ائمة شیعه ـ علیهم السلام ـ و مذهب شیعه ایجاد كرده اند لذا با عنایت به این حقیقت, تحقیق و بحث پیرامون این موضوع, به منظور دفاع از حقانیت و عقلانیت مذهب شیعه, ضرورت دارد

برخی از فرق نظیر مغبره بن سعید ابوالخطاب محمد، بن بشیر و... در آغاز از یاران ائمه بودند اما بعد منحرف شده برای رسیدن به جاه و مال ادعای الوهیت امامان شیعه را مطرح كردند تا خود را پیامبر از طرف ایشان معرفی كنند ضرورت بحث در باب غلو، افراد و گروه های غالی در طول تاریخ با اعتقاد به عقایدی ضد قرآن و ضد عقل و با ارتكاب اعمال خلاف شرع مشكلات متعدد اخلاقی، اعتقادی، سیاسی و نظایر آن را برای ائمة شیعه ـ علیهم السلام ـ و مذهب شیعه ایجاد كرده اند. لذا با عنایت به این حقیقت، تحقیق و بحث پیرامون این موضوع، به منظور دفاع از حقانیت و عقلانیت مذهب شیعه، ضرورت دارد. معنای لغوی غلو: غلوّ مصدر فعل غلی یغلو به معنای افراط، ... و تجاوز از حد است. البته در استعمال در مواردی به كار رفته است كه تجاوز از حد بسیار باشد.

معنای اصطلاحی غلو: غلو در اصطلاح این است كه انسان شخصیت های مورد احترام خود را ـ خواه شخصیت های مذهبی و دینی باشند خواه اجتماعی یا سیاسی باشند ـ از حد واقعی و انسانی شان بالاتر ببرد. این بالاتر بردن حداقل به دو شكل متصور است: غلو در ذات، غلو در صفات. غلو در ادیان پیشین: ۱ـ از نگاه تاریخی: در ادیان پیشین، چه ادیان آسمانی چه ادیان غیرآسمانی، موارد بسیاری از غلو رخ داده است به این معنی كه مردم مناطق مختلف، مانند مصر باستان، هند باستان، چین و ژاپن قدیم، ایران باستان، جزیره العرب و ... موجوداتی اعم از انسان، فرشته، حیوان، گیاه، زمین، آسمان، ستاره، آب، آتش و...را از حد خود فراتر می بردند و آنها را در حد خدا یا پایین تر از آن مقدس شمرده می پرستیدند.

۱ـ از نگاه قرآن : قرآن كریم در جای جای خود به مواردی از غلو انسانها دربارة موجودات طبیعی، انسانها، پیامبران، ملائكه و جن اشاره می كند. دربارة موجودات طبیعی آیات ۷۶ تا ۷۸ سورة انعام به احتجاجات حضرت ابراهیم با ستاره پرستان، ماه پرستان و خورشید پرستان اشاره می كند. در آیات ۳۰ سورة توبه و ۱۷ و?? سورة مائده غلو یهودیان و مسیحیان در بارة عزیر پیامبر و حضرت مسیح را نقل می كند. در آیات ۴۰ سوره اسراء، ۱۹ سورة زخرف، آل عمران آیة ۸۰ و ... غلو در بارة ملائكه و آیة ۴۱ سورة سبأ غلو در بارة جن را حكایت می كند.

غلو در اسلام: غلو و افراد و گروه های غالی در میان شیعه وجود داشته است اما باید توجه داشت در میان فرق غیرشیعه نیز افراد و گروه هایی بوده اند كه در بارة شخصیتهای مورد علاقه شان غلو كرده داستانها و روایات عجیب و غریبی را در بارة آنها ساخته و نقل كرده اند. در این باره علامة امینی (ره) در ج ۱۱ الغدیر از ص ۱۰۱ تا ص ۱۹۵ داستان ها و عقاید غلو آمیزی را نقل می كند.

غلو در فرق غیرشیعه: غلو در هر دو نوع آن (ذات و صفات) در میان فرق مختلف غیرشیعی نیز فراوان بوده است.به عنوان نمونه می توان به موارد ذیل اشاره كرد.

?ـ غلو در ذات : غلات عباسیه یا راوندیه پیروان عبدالله راوندی قائل به الوهیت منصور خلیفة عباسی و نبوت ابومسلم خراسانی بودند.

?ـ غلو در صفات :در میان فرق غیرشیعه در بارة افرادی نظیر عمر، ابوبكر، عثمان، معاویه و ... غلو در صفات فراوان است. به عنوان نمونه فقط به یك مورد اشاره می كنیم. گفته اند كه مراد از حروف مقطعه در اول سورة بقره به این شرح است: الف = ابوبكر، لام = الله و میم = محمد (ص).

غلو در شیعه: ابو محمد حسن بن موسی نوبختی در فرق الشیعه: برای شیعه بیش از ۵۰فرقه و فرق غلات شیعه را بیش از ۲۰ فرقه می شمارد. همچنین علی بن اسماعیل اشعری (م??? ه.ق) در مقالات الاسلامیین فرق اصلی شیعه را زیدیه، غالیه، و رافضه ذكر می كند. سپس غالیه را دارای ۱۵ فرقه و رافضه را دارای ۱۰ فرقه می داند. و مجموع فرق غلات را ۲۵ فرقه ذكر می كند زیرا وی رافضه را نیز از غلات می داند.

میزان اعتبار كتب ملل و نحل : به طور اجمال باید گفت این كتب را به تنهایی و بدون مراجعه به مؤیدات و قراینی از قبیل كتب تاریخی و روایی نمی توان به طور قطع مورد استناد قرار داد. زیرا در این كتابها دروغ بسیار وجود دارد كه با تحقیق تاریخی قابل اثبات است. برخی از علل راه یافتن دروغ در كتب ملل و نحل عبارتند از: ۱. غرض ورزی بسیاری از نویسندگان اولیه نسبت به فرقه یا فرقه های خاص. ۲. آزاد بودن این كتب از قید سند. ۳. سعی در تكثیر و اختراع فرق برای رساندن تعداد آنها به عدد هفتاد و سه. نام برخی از فرق غالی منتسب به شیعه تا پایان قرن سوم به شرح ذیل است. سبائیه، كیسانیه، مختاریه، هاشمیه، كربیه، جناحیه، مغیریه، بیانیه، صائدیه، حربیه، منصوریه، خطابیه، بزیعیه، معمّریه، زراریه (منتسب به زراره بن اعین)، هشامیه (منتسب به هشام بن حكم)، شیطانیه‎/ نعمانیه (منتسب به مومن طاق)، جوالیقیه‎/ هشامیه (منتسب به هشام بن سالم)، مقضلیه (منتسب به مفضل جعفی)، یونسیه (منتسب به یونس بن عبدالرحمان)، بابكیه، قرامطه، شریعیه، نمیریه، شلمغانیه (غراقریه)، هلالیه، اثینیه، امریه، بدائیه، تناسخیه، رجعیه، شریكیه، غرابیه، عینیه، میمیه، حلولیه، ذبابیه، ذمیه، مخطئه فرقه های ذكر شده بخشی از فرق غلات منتسب به شیعه است. اگر همة فرق احصاء شوند بیش از صد فرقه خواهند بود. اما در میان فرقه های مذكور:

برخی اصلاً واقعیت خارجی نداشته اند. مانند: سبائیه. رهبران منسوب به برخی از این فرق افراد مجاهدی بودند كه دشمن به منظور تخریب ایشان فرقه به نامشان ساخت و عقاید باطلی به آنها نسبت داد. مانند: مختاریه، جناحیه (پیروان عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر بن ابی طالب). رهبران برخی از این فرق شورشیانی بودند كه عقاید انحرافی خود را با عقاید غلات به هم آمیختند تا بدین وسیله افرادی را به سوی خود جذب كرده بر حكومت پیروز شوند. مانند: فرقة بابكیه. برخی به جهت اعطاء مشروعیت به حكومت بنی عباس ساخته شدند. مانند: كیسانیه، هاشمیه. رهبران برخی از این فرق در زمان حیات خود اصلاً فرقه ای تشكیل ندادند. اما كتب ملل و نحل جهت تكثیر فرق غلات شیعه، فرقه به نام آنها ساخته اند. مانند: فرقة بیانیه منسوب به بیان بن سمعان از پیروان مغیره بن سعید. رهبران برخی از این فرق از پیروان فرق مشهور غلات نظیر خطابیه، بوده اند و عقاید و اصول جداگانه ای نداشته اند. مانند: معمریه و بزیعیه؛ اما كتب ملل و نحل آنها را جداگانه ذكر كرده اند.

برخی از فرق به نام اصحاب ائمه ساخته شدند تا چهرة ایشان و ائمه شیعه مشوه جلوه كند. مانند: زراریه، یونسیه، مفضلیه، هشامیه، نعمانیه و ... . سران برخی از این فرق نظیر مغبره بن سعید، ابوالخطاب ، محمد بن بشیر و... در آغاز از یاران ائمه بودند اما بعد منحرف شده برای رسیدن به جاه و مال ادعای الوهیت امامان شیعه را مطرح كردند تا خود را پیامبر از طرف ایشان معرفی كنند. برخی از این فرق زیر شاخه های فرق دیگراند اما مستقل ذكر شده اند. نام بعضی از این فرقه ها نظیر رجعیه ، بدائیه، حلولیه، تناسخیه، ... حاكی از عقاید مشترك بین غلات اند. با این حال در كتب ملل و نحل به طور مستقل به عنوان فرق جداگانه ذكر شده اند. خلاصة كلام اینكه بسیاری از این فرق ساختگی اند و تعداد فرق غالی منتسب به شیعه بسیار كمتر از آنچه كه در كتب ملل و نحل ذكر شده است، بوده است. بنا براین فی الجمله می پذیریم كه افراد و گروه های غالی منتسب به شیعه وجود داشته اند. مانند: خطابیه، بشیریه، شلمغانیه، هلالیه، منصوریه، مغیریه و... مغیره بن سعید، محمد بن بشیر، ابولخطاب و ...

---