جمعه, ۱۲ بهمن, ۱۴۰۳ / 31 January, 2025
ویژگی ها و كاركردهای نشریات عامه پسند ایرانی
این مقاله می‌كوشد با استناد به چند پژوهش، ویژگی‌ها و كاركردهای مطبوعات عامه‌پسند ایرانی را به‌طور فشرده بیان می‌كند . از این‌رو پرسش اساسی مقاله این است كه مطبوعات عامه‌پسند ایرانی چه ویژگی‌ها و خصوصیاتی دارند كه آنها را از دیگر نشریات متمایز می‌كند و آیا اصولاً كاركردی بر این نشریات مترتب است كه ضرورت وجودی آنها را توجیه كند؟
مقاله، مطبوعات عامه‌پسند را بخشی از جریان تحول رسانه‌ها، به‌ویژه مطبوعات می‌داند و معتقد است با تخصصی‌شدن رسانه‌ها و مطبوعات، این نشریات به نیازهای بخشی از اقشار جامعه پاسخ می‌دهد. كاركرد آشكار مطبوعات عامه‌پسند، تفریح و سرگرمی و مهمترین كاركرد پنهان آن ترویج فرهنگ مطالعه در بین افراد كم‌سواد و نوجوانان و جوانان و آماده‌سازی آنها برای مطالعه نشریات و محصولات فرهنگی جدی است.
● تعریف
از مطبوعات عامه‌پسند تعریف غیرقابل مناقشه و كاملاً مورد توافقی در دست نیست، با این حال صاحب‌نظران در تعریف آن نكاتی را مطرح می‌كنند كه نشان می‌دهد دربارهٔ برخی از این نكات توافق وجود دارد. «مطبوعات عامه‌پسند» ترجمه (Popular Press) و «روزنامه‌نگاری عامه‌پسند» ترجمهٔ رایج (Popular Journalism) است. از نشریات و روزنامه‌نگاری عامه‌پسند با تعابیری چون روزنامه‌نگاری زرد نیز یاد می‌كنند كه البته دارای بار منفی است. همچنین این نوع نشریات به‌خاطر قطع فشرده و كوچكی كه دارند به تابلوییدی (Tabloid) هم معروفند. علاوه بر این اصطلاح نشریات عامه‌پسند از آنجا كه در مقابل نشریات كیفی (Quality Press) به‌كار می‌رود، در بطن خود دارای بار منفی است و یك نوع تخفیف را در مقابل نشریات مذكور به‌خاطر می‌آورد. البته برخی نیز در بحث از نشریات عامه‌پسند، عامه‌پسند را برابر با واژه مبتذل دانسته‌اند كه در این بررسی به هیچ‌وجه این بار معنایی مدنظر نیست.
اما، آنچه مسلم است این‌كه نشریات عامه‌پسند در قطع فشرده و كوچك (Tabloid) در حدود نصف قطع روزنامه‌های معمولی شناخته می‌شود. هر چند ممكن است استثنایی نیز در این خصوص وجود داشته باشد، اما وجه غالب این نشریات قطع كوچك آنها است. همچنین تیترهای درشت، عكس‌های بزرگ هنرپیشه‌ها، بازیكنان تیم‌های ورزشی و خلاف‌كاران، استفاده زیاد از رنگ و پرداختن به موضوعات جنجالی هنرپیشه‌ها، بازیكنان تیم‌های مطرح ورزشی، حوادث، جنایت، موضوعات خانوادگی و عشقی از مشخصه‌های اصلی نشریات عامه‌پسند است. برخی از نشریات عامه‌پسند در همه حوزه‌ها و موضوع‌های مذكور و برخی به‌طور تخصصی فقط در یك حوزه مثل حوادث و جنایت و یا موضوعات جنجالی هنرپیشه‌ها و هنرمندان متمركز هستند. همچنین دیگر مؤلفه این نشریات، طیف مخاطبان آنهاست كه عمدتاً شامل زنان و اقشار جوان، نوجوان و كم‌سواد می‌باشد.
● ویژگی‌ها
در تعریف، برخی از مشخصه‌های نشریات عامه‌پسند به‌طور عام ذكر شد اما در اینجا ویژگی‌ها و مشخصه‌های نشریات عامه‌پسند ایرانی با توجه به دو مقوله محتوا و شكل مورد توجه قرار می‌گیرد.
الف) ویژگی‌های شكلی
۱) قطع و لوگو
نشریات عامه‌پسند ایرانی عموماً با قطع فشرده و كوچك (۳۳*۲۶) منتشر می‌شوند. هیچ‌كدام یونیفورم (شكل هنری و گرافیكی) ندارند. لوگو یا آرم و نشانه بیشتر آنها به راحتی خوانده نمی‌شود و در شماره‌های مختلف جای آنها ثابت نیست. لوگوی این نشریات در شماره‌های مختلف و به نسبت صفحه كوچك و بزرگ می‌شود و بزرگی و كوچكی اكثر آنها با قطع نشریات همخوان نیست و در شماره‌های مختلف به یك رنگ در می‌آیند. به‌نظر می‌رسد برخی از تیترهای اصلی صفحه اول مهم‌تر از نام نشریه است چون‌كه نام نشریه در بین تیترها گم می‌شود.
) صفحه‌آرایی
نشریات عامه‌پسند در صفحات اول با تیترهایی با فونت بسیار بزرگ و درشت، غیرمعمول و یك یا دو عكس بزرگ هنرپیشه، فوتبالیست و یا یك جنایتكار صفحه‌آرایی می‌شوند. صفحات اول بیشتر این نشریات بیش از اندازه شلوغ و آشفته است. تیترهای متعدد همراه با رنگ‌های تند و متنوع و غیرهمخوان در صفحه اول بیشتر این نشریات دیده می‌شود. در برخی از این نشریات، در صفحه اول تیترها به قدری زیاد و یك اندازه است كه چیزی به عنوان تیتر اول قابل تشخیص نیست. این نشریات در دو صفحه وسط، عكس رنگی بازیگران و فوتبالیست‌ها را چاپ می‌كنند و اكثر آنها صفحات آخر را نیز به عكس‌های سینمایی، هنری یا ورزشی اختصاص می‌دهند. صفحات داخلی آنها نیز صفحه‌آرایی نامناسبی دارد. نشریه هر جا مطلب كم داشته باشد از عكس به ویژه از عكس‌های نامربوط استفاده می‌كند. كیفیت تصاویر در این نشریات، به ویژه در صفحات داخلی نیز بسیار پایین است. به‌طور كلی نشریات عامه‌پسند در صفحات اول و آخر به دلیل استفاده از تیترهای درشت، هیجانی، حوادث و عكس‌های ویژه جلب توجه می‌كنند و دارای جذابیت بصری نسبی برای برخی از اقشار جامعه هستند.
۳) حروف
بسیاری از نشریات عامه‌پسند از حروف مختلف و متنوع برای متن و تیترها استفاده می‌كنند. حروف متن این نشریات در یك شماره در صفحات مختلف تغییر می‌كند و به‌نظر می‌رسد نشریه پایه‌كار مشخص و معینی در به‌كارگیری از حروف چه در بخش تیترها و چه در بخش متن ندارد. در بعضی از صفحات این نشریات دیده شده كه چون مطلب برای بستن یك صفحه كم بوده، از حروف مختلف استفاده شده است. قلم حروف تیتر و متن برخی از این نشریات اغلب نامناسب و ناهماهنگ است.
۴) چاپ
چاپ این نشریات عمدتاً با كاغذ نامرغوب و لیتوگرافی غیردقیق صورت می‌گیرد. می‌توان بی‌هیچ اغراقی گفت بیشتر نشریات عامه‌پسند از به‌كارگیری ماشین چاپ خوب (چاپ خوب) اپراتور خوب، مركب استاندارد، كاغذ مناسب و مرغوب، اسكن و لیتوگرافی خوب بی‌بهره هستند. به‌نظر می‌رسد این دسته از نشریات به خاطر ارزان‌تر تمام شدن قیمت نشریه از چاپخانه‌هایی استفاده می‌كنند كه پایین‌ترین مبلغ را می‌گیرند. چاپ آنها به‌گونه‌ای است كه به‌نظر می‌رسد ناظر چاپ ندارند و در مراحل مختلف چاپ بازبینی نمی‌شوند. چاپ صفحات داخلی آنها نیز طوری است كه انگار مركب روی كاغذ خوب نمی‌نشیند.
اسكن تصاویر این نشریات دقیق نیست و به‌طوركلی عكس‌ها لیتوگرافی درستی ندارند و عمدتاً به صورت فتوكپی و ترام نامناسب چاپ می‌شوند. استفاده از نگاتیو و ترام نامناسب سبب شده تا صفحات داخلی این نشریات عمدتاً سیاه شوند و چشم‌اندازی نداشته باشند. چاپ نشریات عامه‌پسند دارای تن رنگ بالایی است. حتی روی جلد سایه رنگ به راحتی دیده می‌شود.
۵) آشفتگی
در شمار قابل توجهی از این نشریات، مطالب تفكیك شده نیست و ارجاع‌ها به درستی صورت نمی‌گیرد. تفكیك نشدن مطالب خبری از غیرخبری و ستون‌ها، به‌كارگیری مطالب و تصاویر نامرتبط كنار هم در این نشریات زیاد دیده می‌شود. همچنین كم‌دقتی در نمونه‌خوانی و غلط‌گیری نیز در این نشریات به‌وفور دیده می‌شود. به‌طور كلی به‌نظر می‌رسد در نشریات عامه‌پسند روش تهیه مطالب نشریات با روش ارائه آن یكی فرض شده است. یعنی آنها فكر می‌كنند اگر مطالبی به‌سادگی تهیه می‌شود، پیچیده نیست و افراد جوان و كم‌سواد می‌توانند آن را مطالعه كنند، پس می‌توان طراحی، صفحه‌آرایی و گرافیك مطالب و نشریات را به افراد معمولی یا غیرمتخصص داد و آن را جدی نگرفت.
ب) ویژگی‌های محتوایی
ویژگی‌های محتوایی نشریات عامه‌پسند ایرانی را می‌توان در چند مقوله به شرح زیر مورد بررسی قرار داد: زمینه انتشار، صفحه اول، سرمقاله، سرگرمی، موضوعات محوری، تنوع و گستردگی مطالب، تمركز خبری، صفحه وسط و آخر، آگهی، مطالب خارجی و چهره‌سازی.
۱) زمینه انتشار
این نشریات عمدتاً از زمینه انتشار خود تخطی می‌كنند. نشریات عامه‌پسند بیشتر در سه زمینه حوادث و اجتماعی، ورزشی و سینمایی منتشر می‌شوند كه دو زمینه حوادث و اجتماعی و ورزشی در آنها بیشتر غلبه دارد. بعضی از این نشریات كه دارای زمینه‌های انتشار سیاسی و اقتصادی هستند در این دو زمینه مطالب منتشر نمی‌كنند.
۲) صفحه اول
نشریات عامه‌پسند را از لحاظ ویژگی‌های صفحه اول می‌توان به سه دسته تقسیم كرد. یك دسته آنهایی كه «حوادث‌محور» هستند و به تیترهای حوادثی، هیجانی و جنجالی می‌پردازند، یك دسته آنهایی كه «ورزشی‌محور» هستند و به حاشیه تیم‌ها و باشگاه‌های ورزشی و بازیكنان فوتبال می‌پردازند و یك دسته دیگر «سینمایی‌محور» هستند و به حاشیه زندگی هنرپیشه‌ها و سینماگران و ستاره‌ها می‌پردازند. البته برخی از این نشریات تلفیقی از اینها را دارا هستند كه می‌توان آنها را در «گروه‌های تركیبی» جای داد. همچنین از منظر دیگر نیز می‌توان نشریات عامه‌پسند را از لحاظ ویژگی‌های صفحه اول نیز تقسیم‌بندی كرد و آن این‌كه یك گروه از این نشریات «تیتر محور» هستند و در صفحه اول دارای ویترینی از تیترهای مختلف و گوناگون هستند. گروه دیگر «عكس‌محور» هستند و در این صفحه، عكس‌های هنرپیشه‌ها، فوتبالیست‌ها و هنرمندان را برجسته می‌سازند كه گاهی این برجستگی فقط شامل صورت هنرپیشه‌ها و هنرمندان می‌شود. بسیاری از این نشریات «حاشیه محور» نیز هستند.
حاشیه زندگی فوتبالیست‌ها، ستاره‌های سینما و تلویزیون و هنرمندان نیز برای آنها ارزش زیادی دارند. برخی از این نشریات كه طرفدار دو تیم معروف و پرطرفدار تهرانی، یعنی استقلال و پرسپولیس هستند، در صفحات اول و آخر نیز با رنگ زمینه‌ای آبی و قرمز منتشر می‌شوند. نهایتاً این كه حوادث، قتل، جنایت، موضوعات اجتماعی، حاشیه ورزش و سینما مهم‌تر از دیگر موضوعات و مسائل مورد توجه این نشریات قرار دارد. از این‌رو این نشریات عمدتاً دارای تیترهای جنجالی، هیجانی و برخوردی هستند و ارزش‌های خبری شهرت، شگفتی و برخورد بیش از ارزش‌های دیگر مورد توجه این نشریه‌هاست.
۳) سرمقاله
بیشتر نشریات عامه‌پسند، خط سردبیری ندارند. یعنی رویكردی كه تمامی صفحات و مطالب و ستون‌های این نشریات را در یك راستا پیش ببرد، در بسیاری از این نشریات وجود ندارد. این دسته از نشریات در سرمقاله‌ها و برخی از ستون‌های صفحه دوم دارای مطالب جدی هستند ولی در دیگر صفحه‌ها دارای مطالبی هستند كه با سرمقاله‌ها و مطالب جدی در یك راستا قرار نمی‌گیرد. همین‌جا لازم به یادآوری است كه از میان نشریات مذكور برخی از آنها اصولاً سرمقاله ندارند و برخی دیگر نیز از این حیث مشكلی نداشته و تمام صفحات آنها یكنواخت هستند. به عبارت دیگر، برخی از نشریات عامه‌پسند، هر چند دارای خط سردبیری هستند، اما همه مطالب آنها در یك رویكرد حوادث محوری یا حاشیه محوری سینما و ورزش بسته نمی‌شوند.
۴) سرگرمی
یك بخش ثابت نشریات عامه‌پسند را سرگرمی تشكیل می‌دهد. این بخش كه در همه نشریات عامه‌پسند وجود دارد، علاوه بر مسابقه، جدول، طنز و موضوعات مشابه شامل فال و طالع‌بینی نیز می‌شود. فال و طالع‌بینی از جمله مقوله‌های غیرعلمی و خرافی هستند كه در این نشریات جای ثابتی دارند. احتمالاً نشریات عامه‌پسند به دلیل استقبال مخاطبان، به این دو مقوله خرافی روی آورده‌اند. برخی از این نشریات حتی بیش از دو صفحه را به این مقولات اختصاص می‌دهند. درعین حال در هیچ‌یك از نشریات عامه‌پسند در طرح مسائل و موضوعات سرگرمی، نوآوری و خلاقیت دیده نمی‌شود. نشریات مذكور در صفحات سرگرمی عمدتاً شبیه هم و یكنواخت هستند.
نوشتهٔ شعبانعلی بهرامپور
* این مقاله با بهره‌گیری از نتایج تحقیقات مختلفی كه درباره مطبوعات عامه‌پسند در مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها با عناوین زیر انجام گرفته، تنظیم شده است:
۱. گرانپایه، بهروز. ارزیابی خوانندگان مطبوعات از انتشار اخبار حوادث، ۱۳۸۳.
۲. گروه محققان، آسیب‌شناسی محتوایی، حرفه‌ای و چاپی نشریات عامه‌پسند، ۱۳۸۲.
۳. میرفخرایی، تژا. نشریات عامه‌پسند، راهكارها، دیدگاه‌ها و بینش‌ها، ۱۳۸۰.
۴. قاضیان، حسین. شناخت مخاطبان مطبوعات عامه‌پسند (گزارش یك پیمایش اكتشافی) ۱۳۷۹.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست