جامعه و عدالت وحیانی

براساس قرآن, التزام به عدالت در اجتماع از لوازم قرب الهی است

قرآن عظیم‌الشان که بر لسان محمدی(ص) جاری گردید و به پایمردی حضرت از غیب به شهود آمد، در بر گیرنده مبانی اخلاقی گسترده و بسیار ژرفی است که تمسک و توسل به آن می‌تواند انسان و به تبع آن جامعه را در هر روزگار و در هر شرایطی رو به تعالی و تکامل سوق دهد.

با تاسی به این مبانی اخلاق الهی گونه قرآنی است که جامعه کنونی ایران اسلامی می‌تواند شد​اید و سختی‌های روزگار خویش را به بهترین نحو ممکن متحمل شده، پشت سر گذارد و آحاد آن هم به تهذیب و تطهیر نفسانیات جامعه و خویشتن خویش پردازند و خوی و خصال الهی و انسانی را به اعلی درجه رسانند، چنانچه شدائد موجود با عدل و داد و دهش نهفته در آیات عظیم‌الشان قرآنی که از سینه و زبان پاک محمدی(ص) صادر گشته، موجب احقاق حق افراد جامعه شده و جامعه از آفت‌های گوناگون ناشی از بی‌عدالتی و ظلم و جور مصون می‌ماند؛ لذا در جامعه‌ای که پایبندی به این امور مرعی شود، رو به تعالی و مدینه و آرمانشهر شدن پیش خواهد رفت.

قرآن از اعضای چنین جوامعی که در ایجاد و ایجاب عدالت و صفات ظاهری و باطنی نیک گام بر می‌دارند به نام ابرار یاد می‌کند که حامل خصال الهی گونه اعم از نیکوکاری، دادگستری، قسط و... است و در مقابل آن از افراد و جامعه‌ای که با عدالت و داد و دهش، سطحی برخورد نموده یا خود عامل و حامل ظلم و بی‌عدالتی بوده به فجور (فجار) یاد فرموده است. البته در جای جای کتاب الهی قرآن از عاملان و حاملان ایجاد و ایجاب تهذیب و تطهیر فردی و اجتماعی به نام‌های گوناگون متقی، مومن و... نیز یاد شده است.

با توجه به این مبانی و در راستای تجلی صفات نیک و خیر در ظاهر و باطن جامعه و افراد آن اتکا و توجه عمیق به حبل‌المتین الهی یعنی قرآن و سیره حضرت ختمی مرتبت(ص) و ائمه طاهرین(ع) بسیار حائز اهمیت است و جای بسی شعف که این امر در سیر عملی و تطهیر و پالایش فردی و اجتماعی جوامع مختلف اسلامی علی‌الخصوص خاک پاک ایران توسط افراد متعدد از جمله عرفا، حکما، فلاسفه، علما و... در اعصار و ازمنه مختلف به تجلی عینی و شکوفایی رسیده و به تجربه ثابت گردیده است که می‌شود با تاسی به آن و تجربیات پیشینیان و همروزگاران والاگهری که با حقیقت محمدی(ص) و سیره ائمه(ع) مؤانست تام دارند، راه فلاح و رستگاری را به فیض حضرت الهی طی نمود.

قرآن، برابری و برادری و دوری از لجاج و تعصب و عدالت‌گستری و داد را در وجوه متعدد برای مسلمین یادآوری فرموده است، چرا که اصل و بقا در تطهیر و تهذیب نفوس جامعه، ایجاد و ایجاب همین امور است؛ لذا تاکید و توصیه در آیات مختلف قرآنی به صور گوناگون صورت پذیرفته و هم در سیره عملی ختمی مآب(ص) و بخصوص در دوران سرور موحدان عالم حضرت علی‌المرتضی(ع) به عینه تجلی تام یافته است.

این امر یعنی عدالت‌گستری چنان از دیدگاه قرآنی حائز اهمیت است که به طرق و در حالات و شرایط مختلف به بهانه‌های گوناگون (شأن نزول) و شیوه بیان‌های متفاوت تبیین شده است که ذیلا به برخی اشاره می‌شود.

- خداوند مردم را به عدل و نیکوکاری امر می‌دهد (نحل)

- من مامورم تا در میان شما عدالت برقرار کنم (شوری)

- با عدالت حکم کن، خداوند دادگری را دوست می‌دارد (مائده)

- ای مومنان از خواهش‌های خود پیروی نکنید و عدالت را از دست ندهید (نسا)

- هرگاه دو گروه از مومنان با هم دیگر نزاع و جنگ کنند میان ایشان با عدالت صلح دهید و داد کنید، زیرا خداوند دادگران را دوست دارد (حجرات)

- سخنان خداوند هم راست و بر پایه عدالت است (انعام)

مردمان جامعه مستعد بر اثر عدالت و دادگری به مرور از تعدی، جفا و ستم به همنوعان و نیز از خودخواهی و زیاده خواهی‌ها مبرا شده، اثرات وضعی چنین جامعه‌ای در آحاد و افراد آن باعث تطهیر و تهذیب نفوس شده و نفس اماره مبدل به نفس لوامه و تلاش مجاهدت و پشتکار در آن سبب ایجاد و ایجاب نفس الهی​گون یا مطمئنه می‌گردد و اگر فرد یا افرادی در آن جامعه بر اثر زیاده‌خواهی و کشش و جاذبه اماره به ظلم و تعدی پردازد بر اثر عدالت‌گستری حاکم بر ظاهر و باطن آحاد جامعه آن فرد خاطی متنبه شده و داد مظلومان و محقان ستانده و باز گردانده می‌شود. نتیجه و غایت توجه به امر عدالت و عدالت‌گستری و سعی در عملی و عینی کردن آن، تعالی تک تک افراد جامعه و در نتیجه قرب یافتن به حضرت احدیت و نیز ایجاد آرامش، احسان و اخلاق الهی و انسانی است.

هوشنگ شکری