فرادستان بالاخره قدرت را واگذار می کنند

نگاهی به کتاب ریشه های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی

زمانی که شهروندان تهدید به ایجاد ناآرامی اجتماعی و انقلاب کنند، دیکتاتوری پایدار نخواهد بود. در چنین شرایطی وقتی هزینه سرکوب خیلی زیاد باشد و وعده‌های امتیازدهی معتبر نباشند، احتمال دارد فرادستان مجبور شوند دموکراسی ایجاد کنند. با دموکراسی‌سازی، فرادستان به شکل معتبری قدرت سیاسی را به شهروندان منتقل می‌کنند تا از ثبات اجتماعی اطمینان خاطر پیدا کنند.

«ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی» عنوان کتابی از «دارون عجم اوغلو» و «جیمز رابینسون» است که با ترجمه جعفر خیرخواهان و علی سرزعیم به تازگی از سوی انتشارات کویر روانه بازار نشر شده است. در این کتاب چارچوبی برای تحلیل و واکاوی شرایط ایجاد و تحکیم دموکراسی بسط داده و سوالاتی از این قبیل مطرح شده است که چه چیزی دموکراتیک بودن یک کشور را رقم می‌زند؟ چه عواملی می‌تواند الگوی دموکراسی‌سازی را که مشاهده می‌کنیم تبیین کند؟ چرا ایالات متحده بیش از یک قرن زودتر از امریکای لاتین به حق رای فراگیر مردان دست یافت؟ چرا در برخی کشورها نظیر بریتانیا، سوئد و ایالات متحده امریکا وقتی دموکراسی ایجاد می‌شود، دوام آورده و تحکیم می‌شود و در برخی کشور‌ها نظیر آرژانتین، برزیل و شیلی دموکراسی فرومی‌پاشد؟ بر اساس این پرسش‌ها کتاب چارچوبی سه بخشی مبتنی بر اقتصادمحوری، تاکید بر اهمیت بنیادین تعارض و تاثیرگذاری بر توزیع آتی قدرت سیاسی قانونی به عنوان راه‌حل نهادهای سیاسی برای ایفای نقش‌محوری در حل مسائل را برای تحلیل چرایی ایجاد و تحکیم دموکراسی پیشنهاد می‌کند.

این چارچوب برای عرضه پاسخ‌های مقدماتی به برخی از پرسش‌ها استفاده می‌شود. مهم‌ترین پیشبرد «ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی» ارایه چارچوبی منسجم برای درک ایجاد و تحکیم دموکراسی است. این چارچوب بطور خاص، روشن می‌کند چرا تغییر نهادهای سیاسی، به کلی متفاوت از سیاست‌های امتیازدهنده در بستر نظام غیردموکراتیک است. یک محصول جانبی مهم این رویکرد، مجموعه‌یی غنی از دلالت‌ها درباره شرایط پدیدار شدن دموکراسی و دوام آن است. چارچوب نویسندگان این کتاب بر این مساله تاکید دارد که به احتمال قوی شرایطی ایجاد خواهد شد که ۱- ناآرامی اجتماعی در رژیم‌های غیردموکراتیک به اندازه‌یی بالا باشد که نتوان از اعطای امتیازات محدود و وعده اتخاذ سیاست‌هایی به نفع شهروندان آن را فروخواباند. اینکه وضع چنین باشد یا نه، به نوبه خود به شرایط زندگی شهروندان در نظام های غیردموکراتیک، قدرت جامعه مدنی، طبیعت مساله اقدام جمعی که یک نظام غیردموکراتیک پیش روی شهروندان قرار دارد و جزییات نهادهای سیاسی غیردموکراتیکی که اعتبار گونه‌های مختلف وعده‌های فرادستان را می‌سنجد، بستگی دارد. ۲- فرادستان هزینه‌های دموکراسی را کم ارزیابی کنند، بطوری که با وسوسه استفاده از سرکوب برای مواجهه با شهروندان ناراضی موجود در نظام غیردموکراتیک مواجه نشوند.

این هزینه‌ها زمانی بالا خواهد بود که نابرابری زیاد باشد، وقتی به آسانی بتوان به دارایی‌های فرادستان مالیات بست، بدین‌ترتیب وقتی فرادستان در اثر تغییر نهادهای اقتصادی چیزهای زیادی برای از دست دادن داشته باشند و وقتی امکان دستکاری قالب‌های نهادهای دموکراتیک نوظهور وجود نداشته باشد تا میزان خسارت دموکراسی به منافع فرادستان را محدود کند، این هزینه‌ها زیاد خواهد بود. «ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی» به گفته «دارون عجم اوغلو» و «جیمز رابینسون» در کانون علوم سیاسی، خصوصا سیاست مقایسه‌یی و اقتصاد سیاسی قرار دارد، در عین اینکه تلاش کرده‌اند از مدل‌هایی که تاکنون کمتر موضوعات بر اساس آن مورد تحلیل قرار گرفته است، استفاده کنند. از نظر آنها این نمونه تحلیل‌ها منفعت زیادی دارد و برای این مقصود سعی کرده‌اند تا ارایه آن ساده، خواندنی و قابل فهم و درک برای پژوهشگران و دانشجویان علوم سیاسی باشد. برای اینکه کتاب خودکفا باشد، در فصل چهار یک معرفی مقدماتی از رویکرد مدل‌سازی سیاست دموکراتیکی که در این کتاب به کار بسته شده است، را اضافه کرده‌اند. تحلیل‌های این کتاب اگرچه بیشتر از همه با علایق پژوهشگران علوم سیاسی همسو است و عموما برای آنها قابل درک است، اما مطالب مفیدی نیز برای دانشجویان و اساتید اقتصاد به همراه دارد. «ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی» امروزه یکی از مراجع اصلی برای درس توسعه سیاسی در دانشکده‌های علوم سیاسی دنیا به شمار می‌آید و انتظار می‌رود که دانشجویان علوم سیاسی در ایران نیز بطور خاص استفاده ویژه‌یی از آن کنند و گامی در برانگیختن دانشکده‌های علوم سیاسی کشور برای حرکت به سمت شناخت و آموزش گرایش اقتصاد سیاسی و هدایت تحقیقات آکادمیک درا ین زمینه باشد. پیرامون دموکراسی بطور کلی و دموکراسی‌سازی بطور خاص، کتاب‌های علمی معدودی به فارسی وجود دارد و این اثر می‌تواند تاحدی این کمبود را جبران کند.

خوانندگان می‌توانند به سادگی با مطالعه این کتاب، مقایسه‌یی از قدرت تبیین دیسیپلین‌های علمی مختلف پیدا کنند. رویکرد اقتصادی از چنان قدرت و صلابتی برخوردار است که خواننده ایرانی را بی‌تردید به تحسین واخواهد داشت و کنجکاوی وی را برای شناخت بیشتر این رویکرد برخواهد انگیخت. دقیقا به همین دلیل این کتاب از زمان انتشار در کل جهان به سرعت مورد توجه قرار گرفت و به زبان‌های مختلف ترجمه شد. «ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی» در ۱۲ فصل با قیمت ۱۴ هزار تومان به چاپ رسیده است.

فریده میرزااحمدیان