مختصری درباره حقوق نرم افزار

بی شک همانگونه که می دانیم برای نصب تمامی برنامه های رایانه ای می بایست مراحلی را طی طریق نمود که این مراحل با نام جادوگر نصب شناخته می شود

بی شک همانگونه که می‏دانیم برای نصب تمامی برنامه های رایانه ای می‏بایست مراحلی را طی طریق نمود که این مراحل با نام جادوگر نصب شناخته می‏ شود. جادوگر نصب در واقع به مصرف کننده امکان می‏دهد تا با طی مراحلی نسبتاً ساده برنامه مورد نظر خود را بر روی سیستم مور نظر نصب و از آن استفاده نماید. نکته قابل توجه در نصب برنامه های رایانه ای به غیر از معرفی کلی برنامه، راهنمایی های مختصر و تعیین مسیر نصب، قسمتی است که از آن به نام جواز پیمان یاد می‏شود، جوازی که برای طرفین حقوق و تکالیفی مشخص نموده و طرفین ملزم به رعایت آن می‏باشند و عدم رعایت آن موجب ضمان و حق برای طرفین است.

متاسفانه در ایران به علت عدم پردازش حقوق نرم افزار در سطوح دانشگاهی، این شاخه از علم مورد غفلت قرار گرفته است، هرچند که نظام حاکمیتی با تصویب قوانینی سعی در مرتفع نمودن مشکلات نموده، اما به طور تخصصی هنوز در رابطه با این گونه قرارداد ها کار شاخصی صورت نپذیرفته است و فقط برخی از افراد علاقه‏مند به فنآوری های نو ممکن است در این گونه موارد اقداماتی انجام داده باشند، هر چند که اقدامات آنها و تطبیق قوانین رایانه ای عمدتاً با استفاده از قوانین کلی مدنی صورت پذیرفته است، با این حال کمبود اینگونه قوانین باعث آن نخواهد بود تا در این زمینه فعالیتی انجام نپذیرد و ذی نفعان از حقوق خود در این رابطه با خبر نباشند، لذا در ادامه به معرفی کلی جواز پیمان، اهمیت آن، شرایط عمومی مندرج در آن و نحوه‏‏ی احقاق حق از آن سخن به میان خواهد آمد. جواز پیمان چیست؟ جواز پیمان در واقع یک سند عادی است که روش استفاده و تکثیر نرم افزار را مشخص میکند. یک جواز پیمان معمولی، به کاربر یا کاربران نهایی اختیاراتی میدهد، که به موجب آن میتوانند نرمافزار را به نحوی که باعث نقض حق تکثیر آن نشود، مورد استفاده قرار دهد. در واقع جواز پیمان قراردادی است که طبق ماده ۱۰ قانون مدنی بین طرفین منعقد می‏گردد و از نظر قانون نافذ است و طرفین می‏بایست نسبت به آن تعهدات خویش را به بهترین نحو ممکن جاری و ساری نمایند. قوانین حاکم بر جواز پیمان:

قوانینی را که می‏توان، قوانین حاکم بر جواز پیمان در ایران نام برد عبارتند از:

۱) قانون مدنی

۲) قانون مسئولیت مدنی

۳) قانون ثبت

۴) قانون جرائم رایانه ای

۵) قانون تجارت

۶) قانون تجارت الکترونیکی

۷) آیین نامه اجرای ماده ۳۲ قانون تجارت الکترونیکی

۸) تصویب نامه راجع به برنامه جامع توسعه تجارت الکترونیکی

۹) و آیین نامه های دیگر

البته باید توجه داشت که این قوانین در سطح داخلی کاربرد داشته و برای برنامه هایی با گستره پخش داخلی مورد استفاده قرار خواهد گرفت، لذا برای استفاده از قوانین بین المللی بنا به استراتژی مورد استفاده از ناحیه تولید کننده نرم افزار، شاید بتوان قوانین مختلفی را در نظر گرفت، قوانینی همچون گنو ، کرتیو کامنز ، حقوق مربوط به کپی رایت و حتی کپی لفت ، قانون آنسیترال در تجارت الکترونیکی، ال جی پی ال و نظایر آن که کم هم نمی‏باشند در مناطق مختلف مورد استفاده قرار می‏گیرد.

● تایید کننده اطلاعات

در هر کشوری نهادی برای تایید صحت عملکرد نرم افزار به فراخور قوانین موجود در آن کشور پدید آمده است که این نهاد ها بعضاً به صورت دولتی و یا خصوص به فعالیت می‏پردازند و از منظر های گوناگون نرم افزار تولیدی را مورد بررسی قرار می‏دهند و در صورت عملکرد صحیح نرم افزار گواهی صحت عملکرد برای آن صادر می‏نمایند، هر چند اخذ اینگونه گواهی ها همیشه لازم و اجباری نیست، اما تولید کنندگان ترجیح می‏دهند نرم افزاری را روانه بازار نمایند که حد اقل صحت کارکرد آن مورد تایید نهادهای رسمی قرار گرفته باشد، و از این بابت تضمینی برای تولیدات خود مهیا نمایند. صحت عملکرد نرم افزار های تولیدی بنا بر نوع و تقسیم بندی آن به سیستم و سامانه برای مدت خاصی مورد حمایت قانونی قرار می‏گیرد. در ایران این بخش به عهده چندین نهاد دولتی به طور عمده قرار گرفته است و چندین بنگاه نیز به طور خصوصی اقدام به صدور گواهی صحت عملکرد برای برنامه های خاص می‏نمایند. شورای عالی انفورماتیک، وزارت ارشاد، وزارت بازرگانی، اداره ساماندهی، بنیاد ملی بازی های رایانه ای و چندین بخش دولتی و خصوصی دیگر اقدام به صدور مجوز می‏نمایند.

● ثبت نرم افزار

یکی از مهمترین کارهایی که می‏بایست قبل از تدوین جواز پیمان صورت بپذیرد ثبت نرم افزار در نهاد های مربوطه می‏باشد، ثبت نرم افزار باعث خواهد شد تا ایده اولیه، طراحی، برنامه نویسی، نوع عملکرد و دیگر مسائل مرتبط با آن و حقوق ناشی از آن مورد حمایت قانون قرار گیرد و توزیع و نشر آن به صورت قانونی و در چارچوب قراردادهای عمومی صورت پذیرد. ثبت نرم افزار در کشورهای مختلف به صور مختلفی صورت می‏پذیرد، اخذ کد، درجه، برچسب و مثل آن شیوه های معمولی، هستند که برای نشان دادن ثبت اثر مورد استفاده قرار می‏گیرند، به تازگی در ایران این امکان نیز ایجاد شده است تا صاحب اثر یک نرم افزار، در صورتی که نرم افزار او حایز شرایط لازم باشد، بتواند نرم افزار خود را به صورت یک اختراع در سطح ملی، منطقه ای و یا بین المللی به ثبت برساند، بدیهی است ثبت اثر به صورت بین المللی باعث خواهد شد تا شخص از حمایت های ویژه ای در این سطح بهره‏مند گردد.

● عناوین کلی دیده شده در جواز پیمان کدام است؟

مهمترین بخش این مقاله در واقع بررسی و توضیح عناوین کلی مورد استفاده در جواز پیمان می‏باشد، این جواز که در حکم قرارداد فی مابین تولید کننده و مصرف کننده می‏باشد از ویژگی های خاصی برخوردار است، از جمله اینکه این قرارداد به صورت کاملاً الکترونیکی است و تایید و یا عدم تایید این قرارداد صرفاً با کلیک بر روی گزینه های یاد شده انجام پذیر است، که توضیحات بیشتر در این خصوص در قسمت قبول یا عدم قبول ارائه خواهد شد. هنگامی که نرم افزاری تهیه می‏گردد و مخاطب شروع به نصب آن بر روی سیستم مورد نظر می‏نماید، در قسمت جواز پیمان با عناوینی مواجه می‏گردد که مفاد در آن به فراخور نوع برنامه متفاوت است و گاه این عناوین اصلاً شباهتی به یکدیگر ندارد. اما به طور کلی همواره مطالبی وجود دارد که در این بخش به مهمترین آنها اشاره می‏گردد:

۱) معرفی نرم افزار:

اولین بخشی که در جواز پیمان مورد توجه قرار می‏گیرد، بخش معرفی نرم افزار و تاییدیه های مکتسبه‏ی آن است، به طوری که مصرف کننده به درستی از ماهیت نرم افزار، کاربرد و کارکرد آن و از شرایط خاص نرم افزاری و یا سخت افزاری آن مطلع و برای بهتر کار کردن با آن خود را مهیا سازد، ضمناً در این بخش اسامی طراحان، برنامه نویسان، مدیران و صاحبان علامت های تجاری قید می‏گردد.

۲) بازخورد :

در این بخش از مصرف کننده خواسته می‏شود برای بهبود اثر در صورتی که پیشنهاد و یا انتقادی دارد آن را برای صاحب اثر ارسال نماید، همچنین از کاربر خواسته می‏شود در صورتی که در اثر تولیدی اشکال ، خطا و یا نقصی مشاهده می کند، آن را برای تولید کننده گزارش نماید تا در نسخه های آتی این ایرادات مرتفع گردد. باید توجه نمود گزارش ایرادات به صاحب اثر نقشی تکلیفی نداشته و فقط یک حق برای کاربر می‏باشد که وی می‏تواند از آن صرف نظر نموده و بازخورد خود را برای تولید کننده ارسال ننماید، اما در صورتی که در نسخه های بعد ایراد مورد نظر برطرف نشده باشد و کاربر از این حیث متضرر گردد به علت با خبر بودن وی از ایراد و عدم گزارش وی، دیگر نمی‏تواند از این بابت ادعای خسارت نماید، معمولاً این شرایط در بخش بازخورد توضیح داده می‏شود.

۳) گواهی ها :

در بخش گواهی ها تولید کننده نرم افزار به طور دقیق تمامی گواهی های ماخوذه را معرفی و شماره ثبت آن را به کاربر اعلام می‏نماید، تا در صورت لزوم کاربر بتواند استعلامات خود را برای صحت گفتار تولید کننده از مراجع ذی ربط بگیرد، همچنین معرفی گواهی نامه ها موجب خواهد شد تا تمامی حقوق تولید کننده به مصرف کننده معرفی گردد و بتوان در مورد هر ادعایی ایستادگی نمود، این گواهی ها، کارکرد نرم افزار، حقوق انحصاری آن، نوع توزیع آن و شیوه عملکرد آن را گواهی می‏نماید و از این بابت تمامی حقوق برای مصرف کننده محفوظ می‏گردد.

۴) اجاره و انتقال حقوق:

در این بخش تولید کننده مواردی را متذکر می‏شود که در صورتی که اصل اثر را به شخص ثالثی انتقال و یا اجاره دهد، حقوق و تکالیف مصرف کننده به چه صورتی در خواهد آمد و وظیفه او بعد از انتقال و اجاره حقوق چگونه خواهد بود. معمولاً شرکت های نو ظهور و تازه پا به عرصه گذاشته بعد از معرفی یک اثر موفق با پیشنهاداتی مواجه می‏گردد که از او می خواهند اثر مذکور را انتقال و یا اجاره دهند، تا با ادغام آن در محصولات موفق دیگر اثری کاملتر و موفق تر پدیدار گردد، این مسئله زمانی بیشتر مورد توجه قرار می‏گیرد که نرم افزار تولیدی توانایی خواندن و یا تولید قالب جدید از یک اثر رایانه ای را دارا باشد.

۵) انتقال برنامه به رایانه دیگر :

انتقال برنامه تهیه شده به رایانه ها، سیستم ها و یا سامانه های دیگر تابع شرایطی خاص است که معمولاً این شرایط از سوی تولید کننده نرم افزار و یا توزیع کننده تعیین و ابراز می‏گردد. به طور کلی و خارج از قرارداد های خاص جواز پیمان، نرم افزار ها به صورت یکبار نصب، ۱۰ بار نصب و یا نا محدود روانه بازار می‏گردند، که بنا به نوع برنامه، کارایی آن و مخاطبان آن این شرایط متغیر است، به طور مثال برنامه های حرفه ای و کاربردی به صورت یک بار نصب در اختیار کاربران قرار می‏گیرد و برنامه هایی که احتیاج به کار گروهی و تیمی دارد به صورت ۱۰ بار نصب و همچنین برنامه هایی که حرفه ای و کاربردی نبوده و بیشتر جنبه تفریحی و سرگرمی داشته باشند به صورت نامحدود قابل استفاده می‏باشند، زیرا که هزینه های مربوطه در این نوع برنامه ها از طریق جذب پشتیبان مالی و یا تبلیغات درون برنامه ای جبران می‏گردد.

۶) انتقال محتوای برنامه :

همانگونه که می‏دانیم هر نرم افزار تولیدی از محتوای های خاص خود تشکیل شده است، که این محتویات بخش عمده ای از نرم افزار را تشکیل می‏دهد و بعضاً سرمایه فکری بسیاری را برای تولید آن هزینه نموده اند، از این رو در این بخش به کاربر یادآوری می‏شود که وی حق استفاده منفک از این محتویات را نداشته و نمی‏تواند از آنها در برنامه های دیگر استفاده نماید و یا آنها را برای تولید نرم افزار دیگری به کار ببندد، هرچند ناشران بزرگ و تولید کنندگان حرفه ای محتوی تولیدی خود را با قالب هایی خاص تولید می نمایند تا فقط نرم افزار تولیدی توانایی خواندن آن محتوی را داشته باشد اما به راستی تغییر تمامی قالب ها کاری بس دشوار، زمان بر و هزینه بر می‏باشد، از اینرو در جواز پیمان از کاربر خواسته می‏شود تا به این تولیدات مادی و معنوی احترام گذاشته و از بازتوزیع آن خودداری نماید.

۷) طریقه توزیع نرم افزار :

به غیر از بحث انتقال و نصب برنامه در رایانه های مختلف، موضوع توزیع نرم افزار نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است، به طوری که در این بخش توزیع کننده و یا تولید کننده به شرایط خاص توزیع محصول خود می‏پردازد و بیان می‏دارد محصول در حال استفاده از چه طرقی قابلیت توزیع و دریافت را دارا است، در صورتی که کاربر محصول موضوع جواز پیمان را به طرقی به غیر از آنچه در این بند می آید اختیار نموده باشد، حق هیچگونه استفاده ای را ندارد، و یا در بهترین شرایط حق انتقال و یا استفاده از خدمات پشتیبانی از وی گرفته شده و در صورت استفاده از نسخه جدید می‏بایست ارزش مادی نسخه قبلی نرم افزار را به تولید کننده و یا توزیع کننده پرداخت نماید. در این بخش به انواع توزیع مانند، فروش از طریق نمایندگی، فروش از طریق عاملین مجاز، فروش از طریق فضای مجازی، فروش از طریق تبلیغات، فروش از طریق تلفن و مثل آن اشاره خواهد شد و یا حتی امکان دارد نحوه توزیع رایگان و نسخ رایگان نیز در آن ذکر گردد، که هر کدام از این موارد تابع شرایط خاص خود است.

۸) مالکیت نرم افزار :

در بخش مالکیت نرم افزار، تولید کننده بیان می دارد که مالکیت معنوی و ایده پردازی نرم افزار متعلق به چه کسی است و همچنین کدامین فنآوری های بکار گرفته شده در مالکیت چه اشخاصی می‏باشد و مالک مادی نرم افزار کدامین شخص است، معمولاً در تولید نرم افزار ها از فنآوری های مختلفی استفاده می‏شود، لذا طبق جواز پیمان آن فنآوری ها، که یا به صورت عمومی و یا به صورت خصوصی بسته می‏شود تولید کننده محصول جدید می‏بایست اذعان به مالکیت آن اشخاص به فنآوری های مورد استفاده کند. و همچنین اگر آن تولید کنندگان شرایط خاصی را در جواز پیمان خود مد نظر داشته اند در این پیمان نامه نیز به آنها اشاره نماید.

۹) مهندسی معکوس :

مهندسی معکوس یکی از مهمترین و مختصر ترین اجزای جواز پیمان می‏باشد، در این بخش تولید کننده به مصرف کننده یادآور می‏شود که وی حق ندارد با استفاده از مهندسی معکوس اقدام به تجزیه و تحلیل داده های تولیدی توسط نرم افزار را انجام دهد و بر پایه آن نرم افزار جدیدی را پایه گذاری نماید، البته باید توجه نمود انجام مهندسی معکوس به عنوان یک علم و یا دست کم یک روش همواره مورد توجه قرار گرفته است، از اینرو انجام این روش برای انجام امور تحقیقاتی مانعی ندارد.

۱۰) کپی یا استفاده جزئی از نرم افزار :

در این بخش که شباهت هایی به استفاده از محتوی نرم افزار دارد، تولید کننده چارچوبی را برای کپی کردن برنامه و یا استفاده جزئی از بخش های دیگر برنامه در برنامه های دیگر تعیین می‏نماید و یادآور می‏شود که مصرف کننده آیا اصولاً اجازه انجام چنین عملی را دارد یا نه و اگر دارد در چه حد و تا چه میزان می‏تواند از نرم افزار به طور جزئی استفاده نماید و آیا می‏تواند آن را با عملکرد دیگر نرم افزار ها ادغام نماید یا خیر.

۱۱) پاکسازی نرم افزار از روی رایانه :

همواره برای پاکسازی رایانه از نرم افزار نصب شده راه های زیادی وجود دارد، در این بخش تولید کننده ضمن توافقی با مصرف کننده اعلام می دارد که کدامین شیوه را برای پاکسازی استفاده نماید و در صورتی که به غیر از راه معرفی شده اقدام شود، تولید کننده هیچگونه مسئولیتی را به عهده نخواهد گرفت، البته باید توجه نمود که اصولاً تولید کننده از راه های استاندارد استفاده می‏نماید، برای این منظور یا خود برای برنامه قسمت پاکسازی تولید و می‏نماید و یا از مصرف کننده می‏خواهد تا از بخش مدیریت برنامه های سیستم خود برنامه را پاکسازی کند.

۱۲) انحصار برای مصرف کننده :

برخی از تولیدات نرم افزاری برای قشر خاصی تولید و عرضه می‏گردد، مانند برنامه های کاملاً تخصصی یا بازی های رایانه ای، که در این بخش تولید کننده از کاربر می‏خواهد تا تایید نماید که وی مخاطب درست برنامه تولیدی است، لذا در صورتی که بعداً معلوم گردد مخاطب دارای صلاحیت استفاده از نرم افزار نبوده است، هیچگونه مسئولیتی بر عهده تولید کننده و یا توزیع کننده نمی‏باشد، در واقع نقض این ماده، نقض عمده قرارداد محسوب می‏گردد.

۱۳) تعهدات شما :

در بخش تعهدات کاربر، کاربر بار دیگر تعهد می‏نماید تا تمامی موارد مطرح شده در جواز پیمان را به درستی اجرا نماید و تمام سعی خود را برای حفاظت و اجرای دستورات نرم افزاری به کار ببندد.

۱۴) قانون قابل اجرا :

معمولاً در جواز پیمان بخشی قرارداده می‏شود تا قانون حاکم بر قرارداد مشخص گردد، این امر به این علت صورت می‏پذیرد که معمولاً نرم افزار های تولیدی را نمی‏توان محصور در یک منطقه جغرافیایی نمود، زیرا که به سهولت می‏توان آن را به مکان های مختلف انتقال داد، لذا برای مشخص شدن قانون حاکم طبق جواز پیمان، طرفین توافق می نمایند که قانونی را بر گزینند تا در موقع لزوم آن قانون بین طرفین حاکم بوده و با توجه به آن داوری و قضاوت صورت پذیرد، در ایران نیز قانونگذار به طور کلی این اختیار را به طرفین داده است تا بتوانند قانون حاکم را مشخص نمایند، همچنین قانون ایران معتقد است می‏توان قانونی را حاکم دانست که قرارداد در آنجا منعقد شده است، در این صورت نصب ابتدایی نرم افزار ها در مناطق جغرافیایی مختلف مخصوصاً در کشور های مختلف تابع قوانین مختلفی خواهد بود مگر آنکه توافق دیگری صورت پذیرفته باشد.

۱۵) تضمین:

بخش تضمین نیز در واقع بخشی است که تولید کننده تعهد می‏نماید برنامه تولید شده دارای کارکرد صحیح می‏باشد و در صورتی که نرم افزار تولیدی به سیستم و یا رایانه شما آسیبی برساند، تولید کننده موظف است خسارت را جبران سازد و برای این منظور وی محصول خود را تضمین می‏نماید. در واقع این ۱۵ بند مذکور در قرارداد جزء مهمترین بندها می‏باشد و معرفی بندهای فوق مانع از آن نخواهد بود که قرارداد به نحوی دیگر منعقد نگردد. باید توجه داشت هر برنامه با توجه به نوع و امکاناتی که دارا می‏باشد، قرارداد مخصوص به خود را می طلبد، همانگونه که همه انسانها شبیه یکدیگرند اما شبیه هم نیستند! قراردادها نیز همگی یک چارچوب داند اما هیچکدام شبیه به هم نیست و این تصور اشتباه است که می‏توان یک قرارداد را برای امور مختلف استفاده نمود. از اینرو هر نرم افزار تولیدی نیز قرارداد مخصوص به خود را می طلبد.

● قبول یا عدم قبول، مساله این است!

هنگامی که به جوار پیمان می رسیم دو راه برای ما باقی می ماند، نخست آنکه قرارداد را بپذیریم و برنامه جادوگر نصب را ادامه بدهیم، دوم آنکه قرارداد را قبول نکنیم و به سرعت توسط جادوگر نصب از برنامه خارج شویم! قرارداد های نرم افزاری قراردادهای لازم الاجرایی هستند که عموماً قابل تغییر نمی‏باشند، مانند قرارداد بیمه، که شما یا تمامی شرایط بیمه گر را یا باید بپذیرید و یا از خیر بیمه شدن بگذرید، اما فرقی که قراردادهای نرم افزاری با اینگونه قراردادهای لازم الاجرا دارد این است که کسی ناظر بر عملکرد شما نیست و شما خود ضامن و شاهد امضاء و اجرا شدن آن می باشید، در هر حال با کلیک بر روی گزینه قبول جواز پیمان، قانونگذار فرض را بر روی آن می گذارد که شما قرارداد را امضاء نموده و پایبند به آن می باشید. در صورتی که کاربر قرارداد را بدون مطالعه قبول نماید و بعداً از این بایت متضرر گردد، هیچگونه مسئولیتی بر عهده تولید کننده نمی‏باشد، در صورتی که کاربر بدون حسن نیت قرارداد را قبول نماید و از این بابت مشکلی رخ دهد و حقوق تولید کننده نقض گردد، مصرف کننده دو جرم را مرتکب شده است، اول آنکه قرارداد را با حسن نیت امضاء ننموده و سوء نیت داشته، دوم آنکه تعهدات خویش را نقض نموده است در حالی که اگر قرارداد با حسن نیت امضاء شود و احیاناً در جریان امیر اتفاقی نیز رخ دهد، حد اقل جرم عدم پایبندی به تعهدات است و نه سوء نیت در اجرای آن عمل بخصوص، این در حالی است که در ایران علاوه بر آنکه اصولاً این گونه جواز پیمان ها برای نرم افزار ها تدوین نمی‏گردد، اگر هم تهیه گردد مورد عنایت مصرف کننده واقع نمی‏شود و این امر نیاز به توضیح و فرهنگ سازی دارد. به طور مثال در اروپا برای تثبیت این امر بیش از این کاربر، در هنگام نصب می‏بایست، تمام متن را یک بار با موشواره و یا کلید های جهت نما طی می نمود تا کلید های قبول و یا عدم قبول فعال گردد، این امر باعث می شد تا ناخود آگاه کاربر بخشی از متون را مطالعه نماید، اگر این امر رخ نمی داد کلید های قبول و یا عدم قبول اصلاً فعال نمی گشت و مصرف کننده یا می‏بایست از برنامه خارج می شد و یا می‏بایست عمل فوق را انجام می داد و خود را بری ادامه نصب آماده می کرد.

● مرجع رسیدگی

یکی از اصول پذیرفته شده در تمام دنیا حق انتخاب داور و یا مرجع تظلم خواهی است، البته باید دانست مرجع تظلم خواهی به صورت یک قاعده آمره دادگاه می‏باشد، اما طرفین می‏توانند برای داوری بین خود یک یا چند داور را مشخص نمایند، حال این داور ها می‏تواند شخص حقیقی و یا حقوقی باشد. رای این داور ها لازم الاجرا است و دادگاه نیز به دید احترام به آنها می نگرد و اصولاً تا زمانی که قانون را نقض نکرده باشد، معتبر و نافذ می‏باشد. در ایران شعبه مخصوصی از دادگاه به این امر اختصاص یافته است و همچنین در برخی از جواز پیمانها شخص بخصوصی مانند اتحادیه صنف تولید کنندگان نرم افزار، بیاد ملی بازی های رایانه ای، شورای عالی انفورماتیک، اتاق بازرگانی بین الملل و یا افراد خبره در نظر گرفته می شوند تا در صورت بروز مشکل و اختلاف نظر فی ما بین طرفین قرارداد، آنها به حکمیت نشسته و رای صادر نمایند.

● نتیجه گیری

با عنایت به موارد مطرح شده در بالا و توجه به اهمیت قرارداد های نرم افزاری، آنهم به صورت مجازی که از آن با نام جواز پیمان یاد می‏شود، به نظر می رسد می‏بایست، تمامی تولید کنندگان، توزیع کنندگان و کاربران نرم افزار های رایانه ای را از حقوق خود مطلع و برای بهبود این وضعیت همتی مضاعف نمود، بی شک این امر خطیر به عهده حقوقدانان، مراجع ذی ربط و صاحبان ایده های خلاق می‏باشد که با همکاری و همیاری یکدیگر می‏توانند جامعه را به سوی، جامعه ای قانون مدار تر از پیش هدایت نمایند. در پایان امید است مطالب ذکر شده فتح بابی باشد برای علاقه مندان تا بیشتر، بهتر و عمیق تر به مسائل حقوقی نرم افزار ها عنایت داشته و برای حراست و حضانت از حقوق خود و کاربران تلاش نمایند. انشاءالله.

نویسنده: محمدجعفر نعناکار