اتوبوس؛ تپش نبض حمل و نقل عمومی پایتخت

برخلاف آنچه تصور می‌شود، عمر بهره‌گیری از اتوبوس در ناوگان حمل و نقل عمومی درون‌شهری کمتر از حمل و نقل ریلی است. اتوبوس کمی پیرتر از تاکسی است و از ابتدای قرن خورشیدی جاری بود که دانمارکی‌ها با به‌کارگیری اتوبوس‌های بنزینی، نخستین خط اتوبوسرانی تهران را تاسیس کردند.

برخلاف آنچه تصور می‌شود، عمر بهره‌گیری از اتوبوس در ناوگان حمل و نقل عمومی درون‌شهری کمتر از حمل و نقل ریلی است. اتوبوس کمی پیرتر از تاکسی است و از ابتدای قرن خورشیدی جاری بود که دانمارکی‌ها با به‌کارگیری اتوبوس‌های بنزینی، نخستین خط اتوبوسرانی تهران را تاسیس کردند.

با این حال فعالیت آنها دیری نپایید. هر چند، محروم ماندن تهران از خط اتوبوس خیلی طول نکشید و در سال ۱۳۰۵، با وارد کردن چند اتوبوس روسی، هشت خط اتوبوسرانی در تهران دایر شد. نکته مهم در اتوبوسرانی شهری آن زمان، وابستگی آن به بخش خصوصی بود.

سلطه بخش خصوصی بر اتوبوسرانی قریب به سه دهه ادامه داشت، اما سوداگری آنچنان بازار ناکارآمدی در این عرصه ایجاد کرده بود که مقررات‌گذاری‌های مختلف هم نمی‌توانست به خودسری‌های آن لگام بزند.

نه راهنمایی و رانندگی از عهده قانون‌شکنی آنان برآمد و نه شهرداری. سرانجام در ابتدای دهه ۳۰ دولت با وارد کردن چند دستگاه اتوبوس با کیفیت بخت خود را در عرصه اتوبوسرانی شهری آزمود و پس از آن دست به تاسیس شرکت واحد اتوبوسرانی زد.

این شرکت بساط بیش از ۳۰ خط اتوبو‌سرانی خصوصی را برچید. این اوضاع نیم قرن ادامه داشت تا این که سلطه بلامنازع شهرداری‌ها بر اتوبوسرانی درون‌شهری در میانه دهه ۸۰ با ورود شرکت‌های خصوصی اتوبوسرانی شکسته شد.

این بار حکایت برعکس نیم‌قرن پیش بود، اتوبوس‌های خصوصی گرچه گران‌تر بود، اما کیفیتی بمراتب بهتر داشت. این شد که شهرداری بخت خود را در عرصه دیگری آزمود.

شهرداری تهران با ایجاد خطوط ویژه اتوبوسرانی در تهران و استفاده از اتوبوس‌های تندرو در این مسیر توانست موفقیت چشمگیری در زمینه حمل و نقل عمومی شهری کسب کند؛ البته پس از توسعه خطوط بی‌.آر.‌تی، شهرداری مالک بلامنازع آن نماند و شرکت‌های خصوصی را هم در این زمینه مشارکت داد. خطوط بی‌.آر‌.تی طی عمر شش ساله رشد قابل‌توجهی داشت.

اینک از ۷۰۰۰ دستگاه اتوبوسی که در تهران فعالیت می‌کند، ۱۲۰۰ دستگاه آن متعلق به خطوط تندرو است.

به گفته پیمان سنندجی، مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی، «اتوبوس‌های تندرو فقط ۱۸ درصد اتوبوس‌های تهران را شامل می‌شود، در صورتی که این اتوبوس‌ها در مجموع ۴۳ درصد مسافران ناوگان اتوبوسرانی را جابه‌جا می‌کند». روزانه چیزی حدود ۲.۵ میلیون مسافر در تهران از طریق اتوبوس جابه‌جا می‌شوند. از ابتدای دهه ۹۰ تجربه اتوبوس تندرو، در دیگر کلانشهرهای کشور از جمله اصفهان و مشهد هم به اجرا گذشته شده است.