معیار جذب حداکثری

برخی بیان می‌کنند اسلام دین محبت است و باید سرتاسر جاذبه باشد و یا هنگامی که از جذب حداکثری سخن به میان می‌آید آن چنان دایره را وسیع می‌گیرند که از شرق تا غرب را در خود جای می‌دهد! …

برخی بیان می‌کنند اسلام دین محبت است و باید سرتاسر جاذبه باشد و یا هنگامی که از جذب حداکثری سخن به میان می‌آید آن چنان دایره را وسیع می‌گیرند که از شرق تا غرب را در خود جای می‌دهد! البته از آن سو هم عده‌ای با کوچکترین اختلافی بر طبل جدایی و نزاع می‌کوبند و به اندک جاذبه کفایت می‌کنند. اما راه اعتدال در این مسیر چیست؟ برای پاسخ به این سوال به اندیشه استاد مطهری نظر می‌افکنیم. ایشان با توجه به اختلاف انسانها در جذب و دفع چهار دسته را بیان می‌کنند.

۱) افرادی که نه جاذبه دارند و نه دافعه، نه کسی آنها را دوست و نه کسی دشمن دارد. استاد شهید به شدت به این دسته که به خاطر عافیت‌طلبی همیشه سکوت یا دوپهلوگویی را سرلوحه کار خود قرار داده، می‌تازد و آنها را موجوداتی بی‌ارزش و بی‌اثر و انسانهایی تهی معرفی می‌کند و در وصف آنها می‌گوید: "مثل این است که یک سنگ در میان مردم راه برود. حیوانی است غذایی می‌خورد و خوابی می‌رود و در میان مردم می‌گردد نه موج موافق ایجاد می‌کند و نه موج مخالف".

۲) آنها که جاذبه دارند اما دافعه ندارند، در زندگی همه کس آنها را دوست دارد و کسی منکر آنان نیست، غالباً خیال می‌کنند که حسن خلق و به اصطلاح امروز "اجتماعی بودن" همین است که انسان همه را با خود دوست کند. شهید مطهری این شیوه را هم شدیداً مورد نقد قرار می‌دهد و چنین اخلاقی را برای انسان صاحب هدف و مسلک که فکر و ایده‌ای را در اجتماع تعقیب می‌کند، میسر نمی‌داند و این را شیوه منافقان عنوان کرده و می‌گوید: "همه مردم یک جور فکر نمی‌کنند و پسندهای همه یکنواخت نیست تنها کسی موفق می‌شود دوستی صاحبان ایده‌های مختلف را جلب کند که متظاهر و دروغگو باشد و با هر کسی مطابق میلش بگوید و بنمایاند". لذا از منظر شهید اینکه "انسان کامل فقط محبت وجاذبه دارد" مورد قبول نیست چرا که از دیدگاه وی "تنها اهل محبت بودن کافی نیست، اهل مسلک هم باید بود و محبت باید با حقیقت توأم باشد و مسلکی بودن خواه ناخواه دشمن ساز است و عده‌ای را طرد می‌کند".

استاد مطهری آنگاه با تأکید بر این نکته که اسلام دین محبت است، ادامه می‌دهد: "محبت تنها داروی علاج بشریت نیست. در مذاقها و مزاجهایی خشونت نیز ضرورت دارد و دفع و طرد لازم است." لذا اگر از جذب حداکثری و دفع حداقلی سخن به میان می‌آید باید این نکته قانون را پذیرفت که "اسلام هم دین جذب و محبت است و هم دین دفع و نقمت."

۳) مردمی که دافعه دارند اما جاذبه ندارند، اینها نیز افراد ناقصی هستند و این دلیل بر این است که فاقد خصایل مثبت انسانی می‌باشند زیرا اگر از خصایل انسانی بهره‌مند بودند گروهی و لو عده قلیلی طرفدار و علاقه‌مند داشتند، زیرا در میان مردم همواره آدم خوب وجود دارد هر چند عددشان کم باشد. قهراً کسی که همه دشمن او هستند خرابی از ناحیه خود اوست و الا چگونه ممکن است در روح انسان خوبیها وجود داشته باشد و هیچ دوستی نداشته باشد؟

۴) مردمی که هم جاذبه دارند و هم دافعه. انسانهای با مسلک، هم دوست سازند و هم دشمن ساز. در اندیشه شهید مطهری می‌توان یک معیار مناسب را برای جذب افراد دید و آن اینکه "هر شخصیتی هم سنخ خود را جذب می‌کند و غیر همسنخ را از خود دور می‌سازد. شخصیت عادل و شریف عناصر خیرخواه و عدالتجو را به سوی خویش جذب می‌کند و هواپرستها و پول پرستها و منافقها را از خویش طرد می‌کند". لذا در جذب حداکثری این نکته قابل توجه است و از آن سو نیز افرادی که هیچ سنخیتی با گروهی ندارند نه تنها نباید محل وحدت باشند، بلکه امکان جذبشان وجود ندارد، لذا اگر مشاهده می‌شود برخی در جمع کردن گروههایی می‌کوشند که از لحاظ اعتقادی و سیاسی هیچ سنخیتی با هم ندارند و با هم در تضاد و ستیزند، این اقدام را نباید عاقلانه و خیرخواهانه دانست.

شهید مطهری آن گاه به بررسی زندگی امیرالمومنین نظر می‌کند و با توجه به نیروی جاذبه و دافعه نیرومند حضرت بیان می‌کند: "جاذبه علی هم سطح وسیعی از جمعیت را مجذوب خویش ساخته و هم در طول زمان ادامه یافته و گسترش پیدا کرده است". اما در زمینه نیروی دافعه و دشمن سازی علی، استاد شهید این را از افتخارات مولا بیان می‌کند که "او مردی دشمن ساز و ناراضی ساز بود. چرا که هر آدم هدفدار و مخصوصاً انقلابی که در پی عملی ساختن هدفهای مقدس خویش است دشمن ساز و ناراضی درست کن است". وی آن گاه به گروههایی که با نیروی دافعه حضرت مواجه شدند می‌پردازد و در پایان این گونه نتیجه می‌گیرد: "علی دو طبقه را سخت دفع کرده است:

۱) منافقان زیرک

۲) زاهدان احمق.

همین دو درس، برای مدعیان تشیع او کافی است که چشم باز کنند و فریب منافقان را نخورند، تیزبین باشند و ظاهر بینی را رها نمایند که جامعه تشیع در حال حاضر سخت به این دو درد مبتلا است".

مهدی عامری