روند رو به انقراض صندوق های پست

آمدن تلویزیون موجب شد که همه تصور کنند رادیو کارآیی خود را از دست می دهد و به تدریج به تاریخ خواهد پیوست, اما تجربه تاریخی نشان می دهد که رسانه گرم رادیو همچنان شنوندگان خود را دارد و با تکنولوژی های روز خود را هم گام می کند

آمدن تلویزیون موجب شد که همه تصور کنند رادیو کارآیی خود را از دست می‌دهد و به تدریج به تاریخ خواهد پیوست، اما تجربه تاریخی نشان می‌دهد که رسانه گرم رادیو همچنان شنوندگان خود را دارد و با تکنولوژی‌های روز خود را هم‌گام می‌کند. این روزها طرفداران رادیوهای اینترنتی هر روز بیشتر می‌شود.

این موج پس از به وجود آمدن خبرگزاری‌های آنلاین و سایت‌های خبری نیز ایجاد شد، بسیاری بر این عقیده بوده و هستند که عمر روزنامه به سرآمده و هر روز علاقه به مطالعه کاغذی کاهش می‌یابد. وقتی می‌توان خبرها را آنلاین و در لحظه خواند. انتظار ۲۴ ساعته برای انتشار خبر بی‌دلیل است، با این وجود هنوز روزنامه‌های کاغذی منتشر می‌شوند و سعی دارند با ایجاد تغییراتی خود را با آخرین تکنولوژی‌های روز هماهنگ کنند تا جایی‌که مردم نیاز به خواندن روزنامه را همچنان حس کنند.

ورود فناوری‌های جدید با کاربردهایی مانند ایمیل و پیامک نیز این تصور را ایجاد کرد که دیگر نامه و پست کارآیی نخواهند داشت. آیا زمان آن رسیده‌است که صندوق‌های پستی از سطح شهر جمع‌شوند؟

● آیا پست کارآیی خود را از دست می‌دهد؟

نامه روزگاری ارزان‌ترین وسیله برای خبرگیری و خبررسانی بود، زمانی که برای گرفتن یک خط تلفن از مخابرات باید سال‌ها منتظر می‌ماندیم، نامه بهترین وسیله برای خبررسانی و حتی تبریک بود، سال‌نو با کارت‌های پستالی که دوستان و آشنایان از طریق پست برای یکدیگر ارسال می‌کردند نو می‌شد و تنهایی مادران به جبهه رفته فرزندانشان تنها با نامه پر می‌شد. در همان دوران بود که صندوق پستی پل ارتباطی میان شهروندان و شرکت پست بود. صندوقی زرد رنگ که روزانه صدها نامه به امید خبرگیری از دوستان و آشنایان به آن سرازیر می‌شد.

صندوق‌های پست روزی پل ارتباطی میان شهروندان و شرکت پست بود، اما این روزها دیگر چندان به چشم نمی‌خورند جز مقابل در دفاتر پستی! آیا این بدان معنا است که علاقه به ارسال نامه و خبرگیری از طریق نامه کاهش یافته است؟ آیا ایمیل جایگزین نامه شده‌است؟

اگر روزی فقط نامه وسیله ارتباطی ارزان و سریعی بود امروز اینترنت و تلفن جایگزین آن شده‌است، صندوق‌های پست تبدیل به صندوق‌های مجازی روی صفحه‌های کامپیوتر شده است که هر کس با یک نام کاربری و رمز می‌تواند نامه را ارسال کند. هر چند صندوق‌های پست هر روز کم‌تر از روز دیگر به چشم می‌خورد اما آمار شرکت پست نشان می‌دهد که تعداد این صندوق‌ها از اوایل دهه ۸۰ کاهش نیافته است. از سال ۸۰ که صندوق‌های پست دوباره ساماندهی شدند، تعداد صندوق‌های پست تغییری نکرده‌است، هم‌اکنون ۱۹ هزار و ۲۶۸ صندوق پستی در کل کشور نصب است که از این تعداد دو هزار و ۷۳۲ صندوق در تهران نصب شده‌اند.

ترافیک کلی مرسولات پستی ۸۱۴ میلیون و ۶۲۷ هزار و ۶۶۱ عدد در سال گذشته بود که از این میان پاکت‌های نامه ۵/۶۴ درصد از مرسولات پستی را شامل می‌شوند. یعنی بخش اعظمی از ترافیک پستی به نامه‌ها اختصاص دارد. اما مشکل اینجاست که بسیاری از نامه‌ها از طریق پست ارسال نمی‌شود و شرکت‌ها خود اقدام به ارسال نامه‌های‌شان می‌کنند.

در حالی ارسال نامه‌های پستی رو به فزونی است که صندوق‌های پستی از این چرخه بی‌نصیب هستند. درنتیجه باوجود کاهش محسوس نامه‌نگاری برای ارتباطات میان‌فردی و خصوصی افراد برای مسافت‌های کوتاه و نزدیک نمی‌توان قضاوت کرد، از حجم مراسلات و نامه‌نگاری‌ها هم کاسته شده و نامه‌نگاری سال‌های آخر عمرش را سپری می‌کند.

مهم‌ترین عامل ادامه حیات نامه‌ و نامه‌نگاری نیز،‌ جایگزینی خدمات ارایه شده توسط شرکت پست است. به این معنی که حجم بسیار بالای مکاتبات اداری در گذشته به صورت حضوری صورت می‌گرفت، اکنون شرکت پست مجری انجام آنها شده است. خدماتی همچون توزیع کارت سوخت، سهام عدالت، کالابرگ نفت، گذرنامه، ‌گواهینامه، ‌کارت پایان خدمت و بسیاری دیگر از جمله خدماتی. از طرف دیگر با راه‌اندازی سرویس‌هایی مانند خرید اینترنتی باید گفت، حجم مراسلات پست کمتر نشده بیشتر هم شده است. اما نمی‌توان این نکته را هم نادیده گرفت، در هیچ‌یک از این خدمات صندوق‌های پست نقشی ندارند. در واقع روند فعالیت‌های شرکت پست آگاهانه یا ناآگاهانه به سمت بیکار شدن صندوق‌های پست حرکت می‌کند.

با همه این تفاصیل ممکن است با پیشرفت تکنولوژی و سرعت بالایش پست کردن نامه کاری زمان‌گیری باشد. اما هنوز اشیا را نمی‌شود دانلود کرد و این یعنی اگرچه صندوق‌های پست احتمالا به تاریخ می‌پیوندند اما اداره پست به این زودی‌ها قابل حذف شدن نیست.

● ادامه حیات در کنار رقیبان سرسخت

این روز‌ها دیگر برای خبر گرفتن از حال و احوال دوست و آشنا نامه‌نگاری نمی‌کنند. تلفن مسیرها را بسیار نزدیک کرده است. در واقع تلفن یکی از آن وسایل ارتباط میان فردی است که توانسته به راحتی جای نامه‌نگاری برای مسافت‌های کوتاه را بگیرد. آنچنان‌که ضریب نفوذ تلفن ثابت در سال ۸۹ به ۰۵/۳۴ درصد رسید که نسبت به سال قبل، رشدی معادل ۷۷/۰ درصد داشت.

در این میان پیامک نیز رقیب تلفن و نامه شده‌است و بسیاری به‌جای مکالمه چند دقیقه‌ای و یا به‌جای ارسال پیام تبریک از طریق پست از پیامک استفاده می‌کنند اثبات کننده این امر رکورد شکنی تعداد پیامک‌های ارسالی در روزهای آغازین سال است. یک میلیارد و ۶۲۶ میلیون و ۵۴۷ هزار و ۷۵۰، تعداد پیامک‌های عیدانه‌ای بود که تنها در پنج روز نخست سال جاری ارسال شد، این رقم دوبرابر تعداد پیام‌های کوتاهی بود که در زمان مشابه سال گذشته ارسال شده بود.

رقیب دیگر نامه‌نگاری بی‌شک ایمیل و چت است که با گسترش نفوذ اینترنت در دنیا،‌ علاوه بر نامه‌های شخصی بخش اعظمی از چرخه نامه‌نگاری‌های اداری را نیز در اختیار گرفته‌ است. به تازگی پایگاه اینترنتی «داده‌ها و آمار اینترنت» که در آمریکا مستقر است، لیستی از تعداد کاربران اینترنتی دنیا منتشر کرده و ایران را در رده سیزدهم این جدول قرار داده است. در آمار سازمان داده‌ها و آمار اینترنت، ذکر شده ایران با داشتن ۳۳ میلیون و ۲۰۰ هزار کاربر که معادل ۴۳ درصد جمعیت ۷۷ میلیونی ایران است، مقام سیزدهم تعداد کاربران اینترنتی جهان را به خود اختصاص داده‌اند و در زمره ۲۰ کشوری است که کاربران اینترنتی زیادی دارد.

با یک حساب سرانگشتی می‌توان نتیجه گرفت، ایرانی‌ها به طور تقریبی حداقل ۳۳ میلیون آدرس الکترونیکی را به خود اختصاص داده‌اند و این یعنی ۴۳ درصد جمعیت ایران حداقل قسمتی از فعالیت‌ها و تبادل نظر و اطلاع‌گیری‌های‌شان را از این طریق انجام می‌دهند.

● ترافیک‌های سنگین پستی

پس از پایان جنگ مدتی ارسال مرسولات پستی کاهش یافت به گونه‌ای که در دهه ۷۰ شرکت پست با کاهش چشم‌گیر ارسال مرسولات پستی مواجه بود اما با ظهور دولت الکترونیکی از اوایل دهه ۸۰ وضعیت پست نیز تغییر کرد، هرچند دیگر مردم چندان نیازی به نامه‌نگاری نداشتند و می‌توانستند با کمترین هزینه و خیلی سریع با یکدیگر ارتباط برقرار کنند اما باید واسطی میان دولت و مردم انتخاب می‌شد که پست بهتری واسط بود.

تقریبا در سال‌های ۸۴ و ۸۵، ‌برای توزیع کالابرگ ترافیک مرسولات تمامی رکوردهای گذشته را شکست و به یک میلیارد و ۱۰۰ مرسوله در سال رسید. رکوردی که حتی در سال گذشته با وجود حجم بالای ارسال مرسولات و قراردادهایی که شرکت پست با دستگاه‌ها و ارگان‌های مختلف منعقد کرده است و راه‌اندازی سرویس خرید اینترنتی، شکسته نشد. در طی سال نیز در دوره‌های مشخصی ترافیک مرسولات دستخوش تغییرات صعودی می‌شود. زمان اعلام نتایج کنکور یکی از این دوره‌ها است. این روزها با اعلام اینترنتی نتایج دیگر شاهد صف‌های طولانی در برابر کیوسک‌های روزنامه‌فروشی نیستیم، ‌اما این نکته نیز قابل چشم‌پوشی نیست، اکثر شرکت‌کنندگانی که در کنکور پیروز می‌شوند تمایل دارند، سندی از پیروزی‌شان را در منزل بایگانی کنند و خواهان خرید روزنامه هستند. در این صورت می‌توان گفت دیگر وظیفه پست ارسال نامه و خبررسانی محض نیست، بلکه وظیفه‌اش تسهیل خدمات‌رسانی دولت به شهروندان است و حلقه واسط دولت‌الکترونیکی.