سارتر چگونه به پوچی گرایید؟

ژان پل سارتر (‏jean paul sartre‏) از نخستین کسانی است که فلسفه را از میان حجره‌های تنگ و تاریک دانشگاهی زمان خویش بیرون آورد و در دسترس عامه مردم قرار داد. وی بیشتر آثار فلسفی خود را به صورت …

ژان پل سارتر (‏jean paul sartre‏) از نخستین کسانی است که فلسفه را از میان حجره‌های تنگ و تاریک دانشگاهی زمان خویش بیرون آورد و در دسترس عامه مردم قرار داد. وی بیشتر آثار فلسفی خود را به صورت داستان و نمایشنامه عرضه کرده تا بسیاری از مسائل فلسفی را برای همگان قابل درک سازد.‏

سارتر در ۲۱ ژوئن ۱۹۰۵ در پاریس دیده به جهان گشود. در دو سالگی یتیم شد و پدربزرگش تعلیم و تربیت او را به عهده گرفت. در خاطراتی که از کودکی خود نقل می کند، از کمبود مهر و محبت با احساس ملال آور یاد می کند.

رنج‌ها و غم های مادر و دربه دری های او همگی در روحیه اش سخت تاثیر گذاردند تا جایی که در بسیاری از آثارش خود را یتیم و حرامزاده کاذب می خواند.‏

علی رغم علاقه ای که پدربزرگ به نوه خود ابراز می کرد، ژان هرگز با او تفاهمی نداشت. از همان کودکی که در روزهای یک‌شنبه به کلیسا

می‌‌رفت و در آنجا به مشاهده رفتار کشیشان و آداب و رسوم مردم می پرداخت، نفرت عمیقی در دلش نسبت به مذهب پیدا شد. در ۱۹ سالگی وارد دانشسرای عالی پاریس شد و در سال ۱۹۳۹ دکترای خود را در فلسفه گرفت و به تدریس فلسفه مشغول شد. بعد از آن یک سال به آلمان رفت تا فلسفه جدید آلمان را فراگیرد. در آنجا بود که با اندیشه های هوسرل و هایدگر آشنا شد. پس از آن سارتر تحت تاثیر فلسفه اصالت وجود (‏existentialism‏) قرار گرفت و به نشر و تکمیل آن پرداخت.‏

اولین اثر سارتر در سال ۱۹۳۸ تحت عنوان تخیل نوشته شد که کمتر مورد توجه قرار گفت، اما در سال بعد که کتاب های دیوار و تهوع را منتشر کرد، در مجامع ادبی اروپا شهره خاص و عام شد. دیوار، که مجموعه پنج داستان کوتاه است، اندیشه پوچی در فلسفه سارتر را به خوبی آشکار می کند. آدم های این داستان ها همه از یک زندگی تهی و بی معنا برخوردارند و می‌کوشند تا از زندگی پوچ خود رهایی یابند. اما کوشش آنها به جایی نمی رسد.‏

تهوع نیز یک رمان کلاسیک است که در آن بسیاری از مسائل فلسفی مطرح شده است. این کتاب حاوی مجموعه خاطراتی است از قهرمان داستان به نام آنتونی روکانتن که مردی سی‌ساله است که جهان و موجودات آن را پوچ و بی هدف می داند و در طول زندگی خود به این نتیجه رسیده است. آنچه در این داستان اهمیت دارد این است که روکانتن علی‌رغم پوچی و بی‌معنایی عظیم به این نتیجه رسیده است که باید به زندگیش معنا و مفهوم ببخشد و سرانجام این معنا را در نویسندگی می یابد. تنها با نوشتن است که روکانتن می تواند روشنایی برگذشته خود افکنده و زندگی را یک زندگی با معنا و مفهوم را از نو شروع کند.‏

کتاب معروف سارتر با نام هستی و نیستی در سال ۱۹۴۳ نشر یافت. اندیشه پوچی در آثار بعدی سارتر نیز به چشم می خورد: مگس ها (۱۹۴۳)، راه های آزادی (۱۹۴۵)، شیطان و خدا (۱۹۵۱) در هر یک از این آثار هم زندگی های تهی از معنا و مفهوم قشرهای مختلف جامعه ترسیم شده و هم غربت و بیگانگی انسان در جهانی که قوانین الهی بر آن حکمفرما نیست. با این وجود آنچه که در فلسفه سارتر، علی رغم همه پوچ‌گرایی های وی، قابل اهمیت است، این است که به گمان او انسان باید در جهانی تهی از معنای و مفهوم خود را دریابد و با انتخاب های خویش به زندگی خود معنا و مفهوم ببخشد. سارتر در سال ۱۹۸۰ در پاریس چشم از جهان فرو می بندد.

محمود روشن ضمیر