آینده نگری فناوری در کشور ایالات متحده آمریكا

اصولاً در كشور آمریكا به بحث »آینده نگری فناوری« به آن صورت كه در كشورهای دیگر دنیا, نظیر انگلستان, ژاپن, آلمان و غیره پرداخته می شود برخورد نشده است و این فعالیت ها در جهت تشخیص فناوری های »كلیدی« برای مدت زمان ۵ تا ۱۰ سال مورد استفاده واقع می شود

موضوع اصلی این مقاله بررسی تجارب كشور آمریكا در زمینه برنامه ریزی سیاستهای راهبردی برای تعیین اولویت های فناوری با استفاده از ابزار آینده نگری فناوری است. آینده نگری تلاشی نظام مند برای نگاه به آینده بلند مدت دانش، فناوری، اقتصاد، محیط زیست و جامعه است كه با هدف شناسایی فناوری های نوظهور تقویت حوزه های تحقیقات راهبردی برای كسب بیشترین منافع اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی انجام می پذیرد.

از آنجا كه آینده نگری فناوری فرآیندی پیچیده و شدیداً وابسته به ساختارهای بومی است، مطالعه تجارب كشورهای مختلف و پیشگام می تواند سیاست گذاران و فعالان عرصه سیاست گذاری و مدیریت فناوری را در انتزاع قوانین ثابت و اجریی این نظام و نیز بخشهای وابسته به فرهنگ ها و شرایط كشورهای مختلف یاری دهد.

در این میان مطالعه تجارب كشور آمریكا از اهمیت ویژه ای برخوردار است، چرا كه ایالات متحده به عنوان قطب برجسته علم و فناوری و با عنوان كشوری مأموریت گرا و صاحب سرمایه ، جهت گیری خویش را از آینده نگری فناوری به عنوان ابزاری برای اولویت بندی فناوری ها به سمت فناوری های كلیدی سوق دهد. پرداخت این مقاله به تجارب آمریكا مواردی از قبیل تعریف، اهداف، تاریخچه، ساختار، منابع انسانی و مالی ، روشها ، تقویم زمانی، نتایج علمی و روشهای اشاعه و اجرا را دربر می گیرد.

● مقدمه

آینده نگری فناوری هر چند به مفهوم مصطلح آن در كشور ایالات متحده دارای ادبیات وسیع و گسترده ای نیست، ولی از زاویه مفهوم و كاركرد، عمیقا دارای ریشه و بنیان است. عنوانی كه محور مطالعات و پژوهشها و گزارشات نهادهای مرتبط با سیاستگذاری علم و فناوری در این مقوله است، بحث »فناوری های كلیدی« است.

در واقع همانطور كه در متن مقاله آمده است، آمریكا با داشتن معیارهایی كه از فیلتر تمامی نهادها و اشخاص مؤثر بر سیاستهای كلان این كشور در حوزه علم و فناوری گذشته است، به دنبال شناسایی فناوریهایی است كه او را در نیل به این اهداف یاری دهند و نام آنها را فناوری های كلیدی نهاده است. روشن است كه خاستگاه این رویكرد، قدرت نمایان و برجسته اقتصادی و تكنولوژیكی آمریكا و مأموریت گرا بودن آن در حوزه عملكردی است.

در مقاله حاضر عمدتاً به اهداف آمریكا از دنبال كردن این موضوع ، ساختار نهادهای ملی و مؤثر برآینده نگری و روش به كار رفته در این خصوص تمركز می شود و شرح و بسط عناوینی از قبیل منابع انسانی، تأمین مالی، نتایج علمی و شیوه های اشاعه و اجرا به لحاظ گستردگی حوزه مباحث به فرصتهای بعد موكول گردیده است.

● تعریف آینده نگری

اصولاً در كشور آمریكا به بحث »آینده نگری فناوری« به آن صورت كه در كشورهای دیگر دنیا، نظیر انگلستان، ژاپن، آلمان و غیره پرداخته می شود برخورد نشده است و این فعالیت ها در جهت تشخیص فناوری های »كلیدی« برای مدت زمان ۵ تا ۱۰ سال مورد استفاده واقع می شود.

مفهوم كلیدی در دههٔ ۲۰ و با وابستگی صنایع نظامی ایالات متحده به دیگر كشورها برای واردات موادی خاص مطرح شد و تدریجاً اصطلاح »مواد كلیدی« برای انعكاس اهمیت مطلب و ضرورت چاره اندیشی برای این معضل رایج گردید.

این مطلب از دید نمایندگان كنگره هم پوشیده نماند و قانونی به تصویب رسید كه به موجب آن می بایست ذخیرهٔ‌ لازمی برای آمادگی نیروهای نظامی آمریكا به هنگام عملیات نظامی موجود و در زمان مناسب قابل استفاده باشد.

پس از این دوره و حدوداً در دهه ۷۰ كنگره مفهوم »كلیدی بودن« را به صنایع غیرنظامی بسط داد و اصطلاح » فناوری های كلیدی« را به آن دسته از فناوری ها اطــلاق كرد كه نقـشی مهم و حسـاس در تضمین » امنیت ملی« و »رشد و رونق اقتصادی« آمریكا داشتند. در نتیجه ، اهداف آینده نگری فناوری هم تحت تأثیر این سیاست، معطوف به شناسایی و تعیین علوم و فناوری هایی شد كه منافع زیادی در جهت امنیت ملی و رونق اقتصادی برای آمریكا به ارمغان می آوردند.

هدف مطالب این فصل در سه بخش عرضه می شود.

ابتدا به اهداف عمومی ترین برنامه آینده نگری كه »گروه فناوریهای كلیدی ملی « مجری آن بوده است پرداخته می شود. سپس اهداف كنگرهٔ آمریكا از سیاست های علم و فناوری – كه شامل دلایل كنگره از اتخاذ چنین تدابیری و روشهایی برای اعمال این نظرات است – بیان می شود. سپس به اهداف رییس جمهور وقت آمریكا (كلینتون) از علم و فناوری پرداخته و نهایتاً اشاره گذرایی به اهداف

سازمان های برگزار كننده برنامه های آینده نگری از اجرای آن برنامه ها خواهد شد.

● اهداف برنامه عمومی آینده نگری

هدف » گروه فناوریهای كلیدی ملی « مشخص كردن فناوری هایی بود كه برای»امنیت ملی« و »رونق اقتصادی« بلند مدت ایالات متحده ضروری بودند. ضوابط گزینش فناوری ها كه در واقع منعكس كنندهٔ هدف این گروه از انجام این برنامه ها است در سه دسته به صورت زیر تقسیم بندی می شوند:

۱) نیازهای ملی :

▪ قدرت رقابت صنایع

▪ دفاع ملی

▪ تأمین انرژی

▪ كیفیت زندگی

۲) اهمیت و حساسیت:

▪ توانایی در دست گرفتن بازار

▪ كارایی و كیفیت و بهبود تولید

▪ قدرت نفوذ

۳) اندازه بازار:

▪ آسیب پذیری

▪ فراگیر بودن

▪ اندازه بازار نهایی

● اهداف كنگره از سیاست های علم و فناوری

این بخش خود به دو قسمت تقسیم می شود: ابتدا یافته های كنگره و دلایل توجه آن به سیاستگذاری در بخش علم و فناوری ارایه می شود و در قسمت بعد بیان كنگره از سیاست و در واقع سیاست های اتخاذ شده با ابعاد مشخص اجرایی ارائه می گردد.

یافته های كنگره كنگره تأثیر عمیق علم و فناوری را بر جامعه تشخیص داده، بر اهمیت برنامه ریزی در این جهت تأكید می كند.

اعتبار كشور ، امنیت ملی، پایداری اقتصاد و كاركرد مؤثر حكومت و جامعه به استفاده و حمایت هوشمندانه از علم و فناوری نیاز دارد.

علم و فناوری كاركردهای بسیاری دارند و به صورت فزاینده ای در مجموعه حوادث ملی و

بین المللی تأثیر می گذارند. برای كنترل و مهار این نتایج و تأثیرات به برنامه ریزی جامع و پیوسته در فرآیند سیاستگذاری های ملی نیاز است .

قابلیت ها و توانایی های علمی و فنی آمریكا در صورت هدایت درست می تواند در بهبود زندگی، پیش بینی و حل مشكلات آینده، تقویت جایگاه اقتصادی آمریكا و كمك به تحقق اهداف سیاست خارجی كشور مؤثر باشد.

سرمایه گذاری دولت در علم و فناوری مانند سرمایه گذاری در آینده بوده، و برای پیشرفت كشور ضروری است و لذ باید به طور پیوسته در علم، مهندسی و فناوری سرمایه گذاری های جدید صورت بگیرد و نیاز به این امر هیچگاه پایان نمی پذیرد.

دانشمندان، مهندسین و تكنسین ها منابع بی پایانی را تشكیل می دهند كه باید از تمام پتانسیل ها و ظرفیت های آنها استفاده كرد.

توانایی و استعدادهای ملی برای برنامه ریزی و سیاستگذاری در زمینه های علمی و فنی باید تقویت گردند.

در نتیجه نكاتی كه ذكر شد، كنگره اعلام می كند كه علم و فناوری بدون اینكه به اهداف زیر محدود شوند باید در راستای این اهداف باشند.

اهداف كنگرهتقویت رهبری و نقش برتر آمریكا در جستجو برای صلح جهانی و حركت به سوی آزادی و شأن و حرمت انسان. این هدف با افزایش سهم دانشمندان و مهندسین آمریكایی در دانش بشری به وسیلهٔ‌ تحقیقات در علوم پایه ای كه به وفور در دسترس عموم هستند و با به كارگیری فناوری در راستای اهداف ملی و سیاست خارجی قابل دستیابی است.

ـ افزایش بهره وری در استفاده از مواد خام و محصولات اساسی و ایجاد فرصت های اقتصادی و رشد مناسب.

ـ تأمین منابع كافی غذا، مواد اولیه و انرژی برای مصارف ملی.

ـ افزایش امنیت ملی.

ـ ارتقای كیفیت مراقبت های بهداشتی برای تمامی شهروندان ایالات متحده.

ـ حفاظت و نگهداری از محیط زیست طبیعی.

ـ حفاظت از مناطق معدنی، دریایی و قطبی.

ـ تقویت اقتصاد ملی و ایجاد اشتغال برای همهٔ مردم از طریق نوآوری های مفید علمی و فنی.

ـ بهبود كیفیت نظام آموزشی و فراهم ساختن امكان استفاده برای همه مردم آمریكا.

ـ حفاظت و استفاده بهینه از منابع طبیعی و انسانی.

ـ شهری و روستایی.

ـ برطرف كردن آلودگی آب و هوا.

ـ پیشبرد اكتشاف فضا و استفاده های صلح آمیز از آن.

ارایهٔ سیاست ها توسط كنگره

در این قسمت به قواعدی پرداخته می شود كه كنگره برای اتخاذ سیاست های علم و فناوری ضروری اعلام می كند.

توسعه و اجرای راهبردهایی كه برای تشخیص سطح و جهت مناسب تلاش های علمی و فنی طراحی شده است به فعالیت هایی با ویژگی های زیر نیاز دارد:

ارزیابی مستمر نقش علم و فناوری در دستیابی به اهداف و تدوین سیاست های ایالات متحده وانعكاس دیدگاه های حكومت های ایالتی و محلی.

كاربرد علم و فناوری برای تقویت یك اقتصاد سالم كه در آن رشد و نوآوری با استفاده ی درست از منابع و حفاظت از محیط زیست سازگارند.

هدایت عملكردهای علم و فناوری برای خدمت به نیازهای بومی و كمك به تحقق سیاست های خارجی.

استخدام و آموزش تعداد كافی از دانشمندان و مهندسین و استفادهٔ‌كارا و بهینه از این منابع انسانی در راستای اهداف و علایق ملی.

▪ توسعه و حفاظت از بنیادی ثابت برای علم و فناوری در آمریكا كه شامل عناصر زیر است:

۱) ارتباط و همكاری با دولت های محلی و ایالتی و بخش خصوصی

۲) تقویت توانایی های گوناگون علمی و فنی در دولت، صنعت و دانشگاه ها و ترغیب به نوآوری از طریق حذف موانع غیر لازم.

۳) مدیریت مؤثر و انتشار اطلاعات علمی و فنی.

۴) تصویب استانداردها، مقیاس ها و روشهای ارزیابی علمی و فنی.

۵) ارتقای فهم و شعور عمومی از فناوری.

اجرابرای اجرا كردن سیاستهای خود كنگره راهكارهای زیر را ارایه می كند:

▪ دولت مركزی (فدرال) باید به عنوان طراح اصلی سیاست ها در شاخهٔ ‌اجرایی باقی بماند و سازمان های دولتی را در موارد زیر یاری كند:

۱) مشخص كردن خواسته ها و اهداف عمومی.

۲) راه اندازی و به كارگیری منابع علمی و فنی برای برنامه های اساسی ملی.

۳) تأمین منابع مناسب برای برنامه هایی كه در بند قبل گفته شد.

۴) پیش بینی مشكلات آینده كه علم و فناوری می توانند آنها را حل كرده یا برای حل آنها راهكارها و استراتژی هایی معین نمایند.

۵) بازنگری سیاست ها و برنامه های علمی دولت و ارائهٔ اصلاحیه در صورت نیاز.

این عناصر باید شامل مكانیزم های مشاوره ای در ادارهٔ اجرایی رییس جمهور باشند تا

رییس جمهور بتواند كمك های كارشناسی را در مسایل سیاستگذاری ، كه به ارزیابی دقیق دستاوردهای پیچیدهٔ علمی و فنی احتیاج داد، در دسترس داشته باشد.

دولت در قبل انتقال سیستماتیك، قابل اعتماد و سریع اطلاعات علمی و فنی مسؤول است. بعلاوه دولت تنها برای هماهنگی و وحدت بخشیدن به سیستم های اطلاعات علمی و فنی خود مسؤول نبوده، یكی از وظایف آن تسهیل ارتباطات نزدیك بین تحقیقات آكادمیك علمی و كاربردهای تجاری آن است.همچنین حمایت از فعالیت های علمی و فنی كه انتظار مفید بودن آن برای مردم می رود ولی بخش خصوصی قادر به پشتیبانی آن نباشد یكی دیگر از وظایف دولت است.

فعالیت های علمی و فنی كه فقط توسط دولت قابل حمایت و پشتیبانی هستند باید ازپروژه هایی كه منافعی هم برای دولت های ایالتی یا بخش خصوصی دارند تفكیك گردند و سپس بین نهادهای پشتیبانی كننده (كه ممكن است سازمانها و مؤسسات صرفاً دولتی یا دولتی – خصوصی باشند) ارتباط مناسبی برای تقسیم فعالیت های حمایت مالی، تصمیم گیری،

برنامه ریزی و اجرای پروژه های علم و فناوری به وجود آید.دولت مركزی به عنوان عنصری مركزی در فرآیند تصمیم گیری، باید از مهندسی و رشته های گوناگون آن حمایت كرده در جهت استفاده حداكثر از جامعهٔ‌ مهندسی بكوشد. قانونگذاری جامع برای حمایت از علم و فناوری مستلزم این است كه كنگره به طور منظم از روابط و نیازهای علم و فناوری ، ارتباط بین علم و فناوری برای تغییر اهداف ملی و نیاز به تغییرات قانونی در فعالیت ها و ساختار دولتی كه به علم و فناوری مربوط می شوند، مطلع گردد.

روش ها كنگره اعلام كرد كه برای اجرای سیاستهای خود روشهای زیر كه بیشترین اهمیت را دارند باید اتخاذ شوند.

سیاست های تأمینی دولت مركزی باید استفاده از علم و فناوری را برای استفاده بهینه از مواد خام، انرژی و منابع و با هدف تضمین كیفیت محیط زیست و ارتقای كارایی محصولات ترغیب نماید.

ضوابط صریحی باید برای تشخیص انواع تحقیقات كاربردی و برنامه های توسعهٔ ‌فناوری تهیه گردد.با توجه به حمایت های مالی دولت برای تحقیقات پایه، منابع دولتی بایستی برای ترغیب آموزش در رشته های خاص كه مبانی توسعهٔ‌ فناوری در آینده هستند، اختصاص یابند.

حقوق ثبت اختراع باید بر پایهٔ‌ قواعدی كه هدف از آنها افزایش نوآوری فناوری است ، توسعه و گسترش یابد.

ارتباطات نزدیكتری بین شاغلین رشته های گوناگون علم و فناوری باید بوجود آید.سازمان و وزارتخانه های دولت باید تسهیلات آزمایشگاهی را برای تحقیقات فراهم نمایند.

دولت فدرال باید از تحقیقات كاربردی هم به نسبت مفید بودن آنها حمایت كند.سازمان های دولتی باید برای مبادلهٔ سیستماتیك اطلاعات علمی و دستاوردهای فنی پروژه ها و برنامه های خود، راهكارهای مناسبی تعبیه نمایند.

نویسنده : فرزان نیك پور، هادی نیل فروشان، امین پورمحمدی

فهرست منابع

۱- ASTEC: Matching science and technology to future needs: an international perspective.

۲- Changes in the U.S. Approach to Technology Foresight and Critical Technology Assessmenthttp://www.nistep.go.jp/achiey/ftx/eng/mat۰۷۷e/html/mat۰۷۷۹e.html.

۳- U.s.code.title۴۲-the public health and welfare, chapter ۷۹ – science and technology policy, organization and priorities, subchapter ۱ – national science, engineering, and technology policy: http:// envirotext.eh.doe.gov/data/uscode/.

۴- National Critical Technologies Report March ۱۹۹۵.

۵- TECHNOLOGY FORESIGHT IN A RAPIDLY GLOBALIZING ECONOMY

Author: Ben R. Martin, SPRU- Science and Technology Policy Research, University of Sussex.

۶- “Statement of The Honorable John H. Gibbons, Director of Office of Science and Technology Policy before the Subcommittee on Veterans’ Affairs, HUD, and Independent Agencies Committee on Appropriations”: U.S. House of Representatives.

۷- FY ۲۰۰۱ Interagency Research and Development Priorities

www.ostp.gov/html/۹۹۶-۳-۲.html.

۸- Technology Foresight within the Context of Sustainable Development: UNIDO, International Center for Science and High Technology.

۹- U.S Technology Administration: Technology in the National Interest.

۱۰-Technology Foresight , PERSPECTIVES for European and international cooperation?

Table : Reports on Critical Technologies and National Foresight programmes. P.۶.

۱۱- Summary of national Foresight projects. P۱,۲.

۱۲-National Science and Technology Council, ۲۰۰۰ Annual Report.

---