در مرز شکستن

پوکی استخوان یا استئوپروز عبارت از حالتی است که در اثر تخریب بافت استخوانی, توده ای استخوان کاهش یافته و سرانجام به شکستگی استخوان منجر می شود تعداد و اندازه تیغه های استخوانی بافت استخوانی کاهش می یابد

پوکی استخوان یا استئوپروز عبارت از حالتی‌است که در اثر تخریب بافت استخوانی، توده‏ای استخوان کاهش یافته و سرانجام به شکستگی استخوان منجر می‌شود (تعداد و اندازه‏ تیغه‏های استخوانی بافت استخوانی کاهش می‏یابد). کمبود کلسیم در پوکی استخوان باعث می‌شود که بخش داخلی استخوان‌ها متخلخل ‌شود. این حالت را از دست رفتن توده استخوانی می‌نامند. این عارضه در طول زمان باعث ضعیف‌شدن استخوان‌ها و افزایش احتمال شکستگی در آنها می‌شود.

توده‏ استخوانی هر فرد معمولا در ۳۰ تا ۳۵ سالگی به بیشترین حد خود می‏رسد. پس از این سن، کم شدن توده استخوان به صورت یک روند طبیعی آغاز می‌شود. در واقع با افزایش سن، مقدار استخوانی که تخریب می‌شود، بیشتر از مقداری است که ساخته می‌شود. اگر بتوانیم ساختمان داخلی بافت استخوانی را با میکروسکوپ ببینیم، در حالت طبیعی، شبیه کندوی عسل است که با تخریب بافت استخوانی در این کندو اندازه‏ فضاهای خالی بزرگ‌تر می‌شود و به عبارتی پوک‏تر می‌شود. بدین ترتیب، استخوان‌ها نازک و شکننده می‏شوند به حدی که به راحتی و حتی به خودی خود می‏شکنند. (مخصوصا در ناحیه سر استخوان ران که در گودی استخوان لگن جا دارد، ستون مهره‏ها و مچ دست).

زمان یائسگی عامل خطر دیگری برای پوکی استخوان است به‌طوری‌که بعضی، عملا پوکی استخوان را فقط بیماری دوران یائسگی می‏دانند. هنگام یائسگی، مقدار هورمون (استروژن) در بدن زنان خیلی کم می‌شود. پایین آمدن این هورمون در خون، از دست دادن (استحکام) استخوان و پوکی آن را سبب می‌شود. پوکی استخوان، بیماری خاموش نیز نامیده می‌شود زیرا ممکن است شما متوجه هیچ علامتی نشوید. طی سال‌ها ممکن است استخوان‌هایتان را از دست بدهید، اما ندانید که پوکی استخوان دارید تا زمانی‌که ناگهان یکی از استخوان‌هایتان بشکند. بعضی مواقع، وجود برخی از بیماری‌ها مثل پرکاری تیروئید، کم‌کاری غدد جنسی، آرتریت روماتوئید یا مصرف بعضی از داروها مثل کورتن و لووتیروکسین باعث کم شدن قدرت استخوان‌ها و در نتیجه پوکی آنها می‌شود.

در زنان پوکی استخوان چهار برابر مردان دیده می‌شود. در سال‌های بعد از یائسگی، مخصوصا در سال‌های اول، معمولا قدرت استخوان با سرعت زیادی کاهش می‏یابد. میزان از دست رفتن استخوان پس از یائسگی که میزان هورمون استروژن افت پیدا می‌کند، سرعت می‌گیرد.

سپس این سرعت کم می‌شود ولی روند پوکی استخوان ادامه می‏یابد. زنان، مخصوصا آنها که بیشتر از ۶۰ سال دارند بیشترین مبتلایان به پوکی استخوان‏اند.

در مردان با افزایش سن، کاهش ناگهانی و عمده‏ هورمون‌های جنسی، چنانکه در زنان اتفاق می‏افتد، پیش نمی‏آید. کاهش تراکم وقدرت استخوان در آنها خیلی آهسته‏تر اتفاق می‏افتد اما در ۶۵ تا ۷۰ سالگی، زنان و مردان با یک سرعت استخوان‌های خود را از دست می‏دهند. بسیارند کسانی که ممکن است دچار پوکی استخوان باشند، بدون آنکه از بیماری خود اطلاع داشته باشند. به همین سبب است که پوکی استخوان «بیماری خاموش» نامیده می‌شود. در مراحل اولیه‏ بروز پوکی استخوان، علایم آن به ندرت ظاهر می‌شود که این ظاهر نشدن علایم تشخیص بیماری را دشوار می‌کند.

● پوکی استخوان در مراحل بعدی موجب بروز مسائل زیر می‌شود

▪ شکستگی خود به خود یا با کمترین ضربه

بر استخوان‌ها مخصوصا در نواحی ران و لگن، کمر و ستون مهره‏ها که غالبا اولین علامت است. کمر درد شدید در نقطه‏ای خاص که نشانه شکستگی است. قوز پشت که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن می‌شود وکوتاه شدن قد.

بعضی از محققان عقیده دارند افتادن دندان‌ها در سال‌های بالا نیز ناشی از همین پوکی استخوان است. از نمونه‏های شکستگی‌های خود به خودی این است که شاید روزی که فرد خم می‌شود تا ساک خرید روزانه‏اش را بردارد و به خرید برود، دردی شدید در پهلویش احساس می‌کند و بعدا متوجه می‌شود که دنده‏ای شکسته دارد. وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیفی مثل خم شدن به جلو، بلند کردن جاروبرقی، عطسه یا سرفه کردن می‌تواند باعث شکستگی مهره شود. شکستگی‌های ناحیه لگن معمولا در اثر افتادن و سقوط کردن فرد رخ می‏دهند. این شکستگی‏ها در بین شکستگی‌های دیگر از همه بدتر است، زیرا می‌تواند حتی خطر مرگ در پی داشته باشد. نیمی از افرادی که هم زنده می‏مانند معمولا تا آخر عمر علیل بوده، چنانچه نمی‏توانند بدون مراقبت دائمی آشنایی یا پرستاری زندگی کنند و برای همه‏ عمر به عصا یا چهار پایه‏های مخصوص راه رفتن افراد معلول (واکر) نیاز دارند. کوتاه شدن قد، روند طبیعی افزایش سن است، ولی چنانچه کاهش قد قابل توجه بیش از ۵. ۲ سانتی‏متر باشد(نسبت به ۲۰ سالگی)، ممکن است همین، اولین علامت پوکی استخوان باشد. به هر ترتیب چنانچه بیش از یکی از علایم بالا در شما هست حتما به پزشک مراجعه کنید. به خاطر داشته باشید که ممکن است هیچ علامتی مشاهده نشود ولی به پوکی استخوان دچار شده باشید. پس بهترین راه، پیشگیری از بروز پوکی استخوان است.

● شرایط بروز پوکی استخوان

▪ عوامل غیر قابل کنترل:

ـ جنسیت: زنان بسیار بیشتر از مردان به پوکی استخوان و شکستگی ناشی از آن دچار می‏شوند. ( در واقع چهار برابر آقایان) زیرا زنان از ابتدا تراکم استخوان کمتری دارند و بیشتر هم عمر می‏کنند

ـ سن: با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می‌شود.

ـ شروع یائسگی: استروژن هورمون زنانه‏ای است که از کاهش توده‏ استخوان جلوگیری می‌کند. تولید استروژن در تخمدان‌ها بعد از یائسگی متوقف می‌شود، در نتیجه از دست رفتن توده استخوان تسریع می‌شود. زنانی که یائسگی زود رس دارند (قبل از ۴۵ سالگی)، مانند بانوانی که تخمدان‌های آنها را با جراحی برداشته‏اند بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان‏اند.

ـ سابقه‏ خانوادگی: وراثت بر مقدار استخوان‌های شما و سرعت از دست دادن آنها تاثیر دارد، اگر مادر شما شکستگی لگن یا مهره، ساعد و... داشته باشد، احتمال ابتلای شما به شکستگی دو برابر افراد دیگر است.

ـ استخوان‏بندی ظریف و کوچک: بانوانی که دارای استخوان‌های کوچک بوده، کوتاه قد یا لاغرند، به خاطر وجود توده‏ استخوانی کمتر، مستعد بروز پوکی استخوان‏اند.

ـ نژاد: بانوان اروپایی شمالی یا افراد ساکن آسیای جنوب شرقی بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان‏اند.

ـ بعضی از بیماری‌ها: بیماری‌هایی نظیر بیماری تیروئید، پاراتیروئید، غدد جنسی و غدد فوق کلیوی می‏توانند به پوکی استخوان منجر شوند.

▪ عوامل قابل کنترل:

ـ وزن: وزن کم بانوان بسیار لاغر باعث کم شدن قدرت استخوان هم می‌شود (زنانی که دارای اضافه وزن‏اند، معمولا در معرض خطر نیستند ولی احتمال ابتلا به ناراحتی‏های دیگر در آنها زیادتر است.

ـ ورزش نکردن: فعالیت نداشتن، کاهش توده‏های استخوان را تسریع می‌کند. ورزش مناسب به افزایش مقدار استخوان و سلامت بیشتر شما کمک می‌کند.

ـ کمبود کلسیم در برنامه‏ی غذایی: کلسیم استخوان‌ها را قدرتمند می‌کند. اگر به قدر کافی کلسیم مصرف نمی‏کنید، بدن شما سلول‌های استخوانی را تخریب می‌کند تا کلسیم مورد نیاز خود را از آنها به دست آورد.

ـ سیگار کشیدن: زنانی که سیگار می‏کشند بیشتر از آنها که سیگار نمی‏کشند به پوکی استخوان (و سایر بیماری‌ها) دچار می‏شوند.

بعضی داروهای تجویزی نظیر کورتن که در درمان آرتروز و آسم استفاده می‌شود، برنامه غذایی پر پروتئین وکمبود ویتامین دی از عوامل خطر ساز دیگرند.

زنان قبل از یائسگی هر روز به هزار میلی‌گرم کلسیم نیاز دارند. بعد از یائسگی اگر استروژن مصرف می‌شود، روزانه به هزار میلی گرم کلسیم نیاز است. در صورت عدم مصرف استروژن ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز روزانه فرد خواهد بود. معمولا بزرگ‌ترین حجم گرفتن کلسیم از غذاست. منابع خوب کلسیم، فرآورده‌های لبنی بدون چربی و کم‌چرب هستند. از دیگر منابع کلسیم شامل باقلا خشکیده، ماهی ریز(ساردین) و کلم بروکلی است. شیوه زندگی و تغذیه خوب برای داشتن استخوان‌های سالم لازم و حیاتی است.

اگرچه کلسیم در تمام سنین برای استخوان‌ها لازم است و باید در رژیم غذایی گنجانده شود ولی ویتامین دی به همراه کلسیم در استحکام استخوان‌ها نقش اساسی دارد. استفاده روزانه از آفتاب و خوردن ویتامین دی و تغذیه سالم از عوامل مهمی هستندکه این نیاز را تامین می‌کنند. فعالیت‏های فیزیکی در دوران کودکی و جوانی اثر مثبت در شکل‏گیری و تراکم استخوانی دارد. ورزش در دوران میانسالی و در افرادی که دچار پوکی استخوان هستند نیز اثر زیادی در پیشگیری و افزایش تراکم استخوان دارد. تند راه رفتن، استفاده کردن از پله، کوهنوردی و ورزش‏های روزانه به ترمیم و ساختن بافت استخوان کمک می‌کند. به‌طور کلی فعالیت‏های فیزیکی سبب تقویت عضلات و افزایش تعادل بدن می‌شود، در نتیجه از افتادن که علت اصلی شکستگی است، جلوگیری می‌شود و وضع روحی شما را نیز بهبود می‏بخشد.

پارمیس ایزد پناه