امنیت شغلی با رویكرد ایمنی و سلامت و نقش آن در نگهداری كاركنان سازمان

یكی از رسالت های اساسی مدیریت منابع انسانی نگهداری كاركنان توانمند می باشد

● مقدمه

یكی از رسالت‌های اساسی مدیریت منابع انسانی نگهداری كاركنان توانمند می‌باشد. از آنجا كه اقدامات نگهداری، مكملی بر سایر اقدامات و فرایند‌های مدیریت منابع انسانی است، حتی اگر عملیات كارمندیابی، انتخاب، انتصاب و سایر اقدامات پرسنلی به نحو بایسته انجام شود بدون توجه كافی به امر نگهداری نتایج حاصل از اعمال مدیریت چندان چشمگیر نخواهد بود. نظام نگهداری منابع انسانی ابعاد متعددی را شامل می‌شود كه می‌توان آنها را به دو دسته تقسیم نمود: دسته اول در رابطه با حفظ و تقویت جسم كاركنان است مانند برقراری بهداشت و ایمنی در محیط كار، اجرای برانامه‌های ورزش و تندرستی و بعضی خدمات مشابه. دسته دوم شامل مواردی است كه تقویت‌كننده روحیه علاقمندی كاركنان به كار و محیط كار می‌باشد مانند خدمات بیمه و بازنشستگی و خدمات پرسنلی. در صورت داشتن توجه و بكارگیری این موارد امنیت شغلی در كاركنان ایجاد شده و به رضایت شغلی آنها منتهی می‌شود كه این امر خود از اهمیت بسزایی برخوردار است.

در مقاله حاضر تأكید اصلی بر روی موارد دسته اول است به این صورت كه در ابتدا در مورد اصطلاحات ایمنی و سلامت و جنبه‌های قانونی آن بحث می‌شود و در ادامه به برنامه‌ها و راهكار‌های مدیریت ایمنی و سلامت حرفه‌ای پرداخته می‌شود. در قسمت دوم مقاله بحث سلامت كاركنان با توجه به عامل كلیدی استرس در محیط كار با تمركز بر روی شناخت و بهینه سازی میزان استرس بررسی می‌شود. در پایان امید است كه توجه و بكارگیری مطالب و راهكار‌های این مقاله در افزایش ایمنی و سلامت محیط كار، بهینه سازی سطح استرس و ایجاد امنیت شغلی مناسب و در نهایت ایجاد رضایت شغلی موثر باشد كه این نیز یكی از عواملی است كه در بهبود مستمر و تعالی سازمان‌ها باید در نظر گرفته شود.

● امنیت شغلی۱ در آینده

در آینده و در تجارت تغییرات سریع باعث كوچك‌تر شدن سازمان‌ها می‌شود و سازمان‌ها به سمت مجازی شدن پیش می‌روند. سازمان‌ها به صورت یك هسته مركزی در می‌آیند و سایر قسمت‌ها و كاركنان به صورت موقت در اطراف آنها قرار می‌گیرند و اكثر مردم برای خود كار خواهند كرد. پرداخت‌ها به صورت قسمتی از سود خواهد شد و جای دستمزد‌های ثابت را می‌گیرد. كاركنان خود را باید با قرارداد‌های نامعین و مستقل وفق دهند. در این شرایط كاركنان مجبورند همواره در حال یادگیری باشند كه دلیل این وضعیت افزایش روزافزون رقابت است. در آینده امنیت استخدام بر مبنای توانایی كاركنان در ایجاد ارزش افزوده می‌باشد. با توجه به این عوامل می‌توان نتیجه گرفت كه در آینده عمده مسئولیت ایمنی و سلامت به عهده كاركنان است (وارن ۱۹۹۶؛ یوسف ۱۹۹۸).

● تعاریف و مفاهیم ایمنی و بهداشت كار

▪ ایمنی۲:

ایمنی میزان دوری از خطر تعریف شده است. ایمنی یك موضوع حفاظت نسبی از برخورد با خطرات است و كمیتی نسبی می‌باشد.

▪ خطر بالقوه۳:

شرایطی كه دارای پتانسیل صدمه به افراد، خسارت به تجهیزات و ساختمان‌ها، از بین بردن مواد و ... باشد.

▪ خطر بالفعل۴:

واژه خطر بالفعل بیان كننده قرارگرفتن نسبی در معرض یك خطر بالقوه می‌باشد ولی وقتی كه یك خطر بالقوه وجود داشته باشد الزاماً یك خطر بالفعل را به همراه نخواهد داشت.

▪ حادثه ناشی از كار۵: حادثه یك رویداد یا واقعه برنامه ریزی نشده و بعضاً آسیب‌رسان و خسارت‌آور است كه انجام، پیشرفت، یا ادامه كار را به صورت طبیعی مختل ساخته و همواره در اثر یك عمل یا انجام یك كار غیرایمن یا در اثر شرایط غیرایمن یا در اثر تركیبی از این دو به وقوع می‌پیوندد.

▪ ریسك۶:

ریسك عبارت است از امكان وارد آمدن آسیب به انسان یا دارائی او (حقیقی ۱۳۷۹، ۱۱۰).

● روش‌های متداول بررسی و اقدام در زمینه بهداشت و ایمنی محیط كار

▪ روش‌های تامین سلامت كاركنان در محل كار: شامل روش‌های طبی، روش‌های كنترل محیط و روش‌های روانشناسی است. در این مقاله بر روی این روش‌ها صحبت می‌شود.

▪ ارگونومی:

به مطالعاتی اطلاق می‌شود كه در آن ساخت تركیب و سازمان كار طراحی تجهیزات شغل و محل كار در رابطه با عامل انسانی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در این روش‌ها به مسائل فیزیولوژیكی، ادراكی و تاحدی رفتاری انسان توجه می‌گردد.

▪ روش‌های بیومكانیكی:

این روش‌ها تعامل فیزیكی بین انسان و سیستم مكانیكی اطراف او را مورد نظر داشته، ابزار، تجهیزات و تسهیلات محل كار را در این رابطه مورد مطالعه قرار می‌دهد.

▪ مهندسی سیستم ها:

در این روش با توجه به اصول سیستم‌ها تمامی اجزای موجود شناسائی شده و با استفاده ار روش‌های تجزیه و تحلیل كمی مسائل ایمنی را مورد مطالعه قرار می‌دهد.

▪ روش‌های اكتشافی:

در این روش‌ها با مطاله در نحوه توزیع و تشخیص بیماری‌ها و روش‌های آماری و مقایسه میزان سلامت و ایمنی مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

▪ روش‌های رفتاری:

در این روش‌ها برای بررسی ایمنی و سلامت از متغیر هایی نظیر رضایت از كار ، انگیزش، مشاركت و عواملی از این دست پرداخته می‌شود كه در این مقاله از این روش‌ها نیز استفاده می‌شود (میرسپاسی ۱۳۷۵، ۲۳۹-۲۴۰).

● قوانین دولتی و ایمنی و سلامت حرفه‌ای

با توجه به اهمیت ایمنی و سلامت، كارفرمایان همواره از طرف افراد جامعه، كارگران و كارمندان و گروه‌ها و اتحادیه‌های كارگری به منظور پذیرفتن مسئولیت بیشتر در مورد ایمنی و سلامت كاركنان تحت فشار بوده‌اند. این فشار‌ها باعث شده تا دولت‌ها به ایجاد قوانین پوشش‌دهنده ایمنی و سلامت اقدام كنند كه به دلیل عدم توجه كافی و وجود مشكلات بنیادی در اغلب موارد منجر به پیچیدگی فرایند تولید و عدم شمول برخی افراد در بعضی زمینه‌ها می‌شوند. به علاوه این مشكل بوسیله تلاش‌های غیر موثر و بدون برنامه بعضی از دولت‌ها، اتحادیه‌ها و شركت‌ها حادتر می‌شود (استون ۲۰۰۴، ۶۴۶-۶۴۷).

● قوانین ایمنی و سلامت حرفه‌ای در ایران

در هر یك از كشور‌ها برای ایمنی و سلامت محیط كار قوانینی وجود دارد كه البته شدت و ضعف آن با توجه به میزان توسعه یافتگی كشور‌ها متفاوت است. در كشور ایران نیز قوانینی برای این منظور پیش بینی شده است و بعد از انقلاب نیز توجه ویژه‌ای به این امر شده است. برای صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی كشور رعایت دستورالعمل‌هایی از سوی شورای عالی حفاظت فنی جهت تأمین ایمنی و وزارت بهداشت جهت سلامتی تدوین می‌شود كه برای كلیه كارگاه‌ها، كارفرمایان و كارآموزان الزامی است (ماده ۸۵ قانون كار). شورای عالی حفاضت فنی مسئول تهیه آیین‌نامه‌های حفاظت فنی می‌باشد ( ماده ۸۶ قانون كار).

در ایران اشخاص حقیقی و حقوقی كه قصد تأسیس كارخانه داشته باشند باید طرح‌های خود را از نظر ایمنی به تأیید وزارت كار (شورای عالی حفاظت فنی) و از نظر سلامت به تأیید وزارت بهداشت برسانند. این موارد در خصوص واردات ماشین آلات هم صادق است ( مواد ۸۷ الی ۹۰ قانون كار).

در مورد كاركنان نیز كارفرمایان برای حفاظت از ایمنی و سلامت كاركنان در محیط كار مكلف به تهیه تمامی وسایل ایمنی و ارائه آموزش‌های لازم می‌باشند. همچنین كاركنانی كه در معرض بیماری‌های ناشی از كار هستند باید پرونده پزشكی داشته باشند و هر سال یكبار توسط مراكز درمانی مورد تأیید، معاینه شده و نتیجه در پرونده آنها ثبت شود. چنانچه بیماری ناشی از كار در فرد تشخیص داده شود كارفرما مكلف است این فرد را بدون كاهش حق‌السعی در قسمت مناسب دیگری به كار گمارد. در صورت تعدد این بیماران وزارت كار مكلف است تا از محیط كار برای كنترل موارد ایمنی و سلامت بازدید به عمل آورد و با بررسی شرایط و در صورت لزوم برای پیشگیری از بیماری‌های محیط كار كمیته حفاظت فنی و بهداشت كار توسط وزارتخانه‌های كار و بهداشت تشكیل خواهد شد. وظیفه كمیته مذكور برقراری ارتباط میان وزارتخانه‌های مسئول و كارفرما می‌باشد و این كمیته از افراد متخصص با تأیید وزارتخانه‌های مسئول تشكیل می‌شود (ماده ۹۱ الی ۹۳ قانون كار).

در صورتی كه كارفرما در مورد ایمنی و سلامت حرفه‌ای قصور كند برطبق قانون ملزم به جبران خسارت و مجازات خواهد بود و در صورت قصور كارگر، كارفرما مسئولیتی نخواهد داشت (ماده ۹۴ و ۹۵ قانون كار). به منظور اجرای صحیح این قوانین و ضوابط حفاظت فنی و سلامت كاركنان اداره بازرسی وزارت كار تشكیل شده كه وظایفی از قبیل نظارت براجرای قوانین، آموزش مسائل ایمنی و سلامت، بررسی اشكالات قوانین، رسیدگی به حوادث كاری و بازرسی‌های منظم بر طبق فانون دارد. نحوه بازرسی و شرایط بازرسان نیز در قانون پیش بینی شده است ( قانون كار مواد ۹۶ الی ۱۰۶).

● موازین مربوط به ایمنی و بهداشت كار

موازین مربوط به مسائل ایمنی و بهداشت كار معمولا به سه دسته تقسیم می‌شوند:

▪ موازین یا استاندارد‌های مربوط به ضوابط كلی:

این دسته از موازین شامل اسنادی با عنوان كلی ایمنی و بهداشت كار، جلوگیری از حوادث ناشی از كار، خدمات خدمات بهداشتی كار و نیز بازرسی خدمات بهداشتی است.

▪ موازین مربوط به خطرات معین:

این دسته شامل موازینی است كه در جهت حمایت كارگران و به طور كلی كاركنان در مقابل نوع خاصی از مخاطره به تصویب رسیده است.

▪ موازین مربوط به ایمنی در بخش‌های خاصی از فعالیت اقتصادی:

این موازین همانطور كه از عنوان آن بر می‌آید، شامل ضوابط، راهنمایی‌ها و توصیه‌هایی برای پیشگیری از مخاطراتی می‌باشد كه ممكن است در بعضی شاخه‌های فعالیت اقتصادی بروز كند (حقیقی ۱۳۷۹، ۱۱۲-۱۱۳).

● مدیریت ایمنی و سلامت محیط كار

در ابتدا ایمنی و سلامت به طور حاشیه‌ای مورد توجه مدیران قرار می‌گرفت و گاهی اوقات به صورت یك وظیفه تكمیلی از مسئولیت‌های عمومی مدیران فرض می‌شد. بعضی مدیران اعتقاد دارند كه به كارگیری یك متخصص یا مسئول ایمنی و سلامت برای پاسخ به این مسئولیت و عمل به هر تعهدی در این زمینه كافی می‌باشد.

تحقیقات در استرالیا نشان داده است كه بیشتر از ۸۰ درصد مدیران، آموزشی در زمینه ایمنی و سلامت ندیده‌اند و عدم آموزش و عدم تأمین منابع كافی توسط كارفرمایان به منظور پوشش قوانین ایمنی و سلامت، مهمترین مشكلات در استرالیا هستند. این امر نشان می‌دهد كه تفكر اغلب كارفرمایان بدون تغییر مانده و اكثر بهبود‌ها بعلت فشار‌های خارجی می‌باشد. البته باید توجه داشت كه در اكثر كشور‌ها و از جمله ایران شورا هایی جهت نظارت بر ایمنی و سلامت وجود دارند كه به كارفرمایان جهت ارتقاء سطح ایمنی و سلامت فشار می‌آورند. مانند اغلب فعالیت‌های مدیریت منابع انسانی، ایمنی و سلامت حرفه‌ای نیز به تعهد زیادی نیاز دارد كه همه قسمت‌ها را شامل می‌شود.

جراحت‌ها و بیماری‌های مرتبط با كار باعث ضایع شدن منابع انسانی سازمان می‌شود و افزایش تصادفات در كار باعث ایجاد اختلال در خطوط پایین سازمان می‌شود كه این عوامل علاوه بر زیان مالی موجب عدم توانایی سازمان در نگهداری كاركنان توانمند می‌شود. ایمنی و سلامت حرفه‌ای تنها رعایت حال دیگران نیست بلكه یك جنبه ضروری و اساسی از بهره‌وری هر سازمانی می‌باشد و اگر سازمان‌ها بتوانند نرخ و مقدار حوادث حرفه‌ای، بیماری‌ها و استرس نامطلوب را كاهش دهند، كیفیت زندگی كاری كاركنان بهبود پیدا كرده و آنها اثربخش‌تر خواهند بود.

تصادفات كمتر، بیماری‌ها و علائم استرس كمتر و وجود كیفیت زندگی كاری نتیجه موارد زیر است:

▪ بهره وری بیشتر مطابق با روزهای زیان و غیبت كمتر.

▪ اثربخشی بیشتر از كاركنانی كه بیشتر درگیر كار شده‌اند.

▪ كاهش نرخ استراحت‌های پزشكی و استعلاجی و پرداخت ها به علت دعاوی علیه شركت.

▪ كاهش نرخ ترك خدمت و غیبت مطابق با افزایش رضایت كاركنان.

▪ افزایش انعطاف‌پذیری و قابلیت تطبیق در محیط كار در نتیجه افزایش مشاركت و احساس مالكیت.

▪ نرخ انتخاب بالاتر به دلیل افزایش جذابیت سازمان به عنوان یك قسمت از كار.

▪ز ایجاد یك محیط كار ایمن از نظر عقلی قابل قبول است و در این راه تعهد مدیریت عالی بسیار اهمیت دارد و رویكرد آینده نیز اتكا به رهبران ایمنی است (استون ۲۰۰۴، ۶۵۱-۶۵۲).

● عوامل كلیدی بهبود ایمنی و سلامت حرفه‌ای محیط كار

▪ فرهنگ

بدون یك فرهنگ مناسب با این اعتقاد كه جراحت‌ها و بیماری‌ها می‌توانند قابل اجتناب باشند افراد شروع به مریض شدن، زخمی شدن و مردن خواهند كرد. افراد شروع خوبی در محیط كار نخواهند داشت و امكان ترك خدمت افراد شایسته وجود دارد. پیروی از رویه‌های توسعه، ارتباطات درست آموزشی، توجه به جزئیات، هماهنگی، مسئولیت فردی، آموزش كلی و جزئی كاركنان و افزایش دقت افراد ارزش‌های اساسی یك فرهنگ مناسب می‌باشد و تعهد به آنها باید از مدیریت عالی آغاز شود و به سمت مشاركت همه كاركنان در ایمنی و سلامت حرفه‌ای برود.

▪ سیستم ها

در سازمان‌ها سیستم‌های مرتبط با ایمنی و سلامت حرفه‌ای باید حاضر و فعال باشند. این سیستم‌ها شامل القاء، آموزش، سیاست‌ها، استانداردها، ممیزی، فعالیت‌های ایمنی، ارزیابی عملكرد و طرح‌های بهبود می‌باشند. به علاوه این سیستم‌ها باید شامل مكانیزم‌های رسمی و بادوام برای شامل شدن همه كاركنان در برنامه‌های ایمنی و سلامت حرفه‌ای باشند. اساس این كار ایجاد یك فرهنگ حمایت كننده و حذف رویه‌های بوروكراتیك است تا اهداف فراموش نشده و كاركنان آسیب نبینند.

▪ سخت افزار

شامل طرح، وسیله و مواد است. نكته مهم در اینجا طراحی خرید، نصب و عملیات بر اساس نیاز‌های ایمنی است. در تهیه سخت افزار باید دغدغه‌های ایمنی و سلامت در نظر گرفته شود و از مناسب بودن و ایمنی آن اطمینان حاصل شود (استون ۲۰۰۴، ۶۵۳).

نویسنده : وهابی، حسین

مراجع

۱. رندال، آر راس و الیزابت ام آلتمایر.۱۳۷۷. استرس شغلی. ترجمه غلامرضا خواجه پور. تهران: سازمان مدیریت صنعتی.

۲. حقیقی، محمد علی. ۱۳۷۹. نظام روابط كار در سازمان. تهران: ترمه.

۳. میرسپاسی. ناصر. ۱۳۷۵. مدیریت منابع انسانی و روابط كار نگرشی راهبردی. تهران: شروین.

۴.Yousef, Darvish A. ۱۹۹۸. Satisfaction with job security as a predictor of organizational commitment and job performance in a multicultural environment. International Journal of Manpower ۱۹(۳) ۱۸۴-۱۹۴.

۵. Warren, Richard C. ۱۹۹۶. The empty company: morality and job security. Personal Review ۲۵(۶) ۴۱-۵۳.

۶. Fairborother, Kerry, and et al. ۲۰۰۳. Workplace dimensions, stress and job satisfaction. Journal of Managerial Psychology, ۱۸(۱).

۷. Chen, Chen Jui et al. ۲۰۰۵. Leadership effectiveness, Leadership style and employee readiness. Leadership & organization Development Journal ۲۶(۴).

۸. Hyde, Paula et al. ۲۰۰۵. Role redesign: new ways of working in the NHS. Personnel Review ۳۴(۶).

۹. Kolins, Rebecca. ۲۰۰۵. Seeing stars: human resources performance indicators in the National Health Service. Personnel Review ۳۴(۶) ۶۳۴-۶۴۷.

۱۰. Miozza, Michael L. and David C. Wyld. ۲۰۰۲. The Carrot or the Soft Stick?: The Perspective of American afety Professionals on Behavior and Incentive-Based Protection Programmers. Management Research News ۲۵(۱۱).

۱۱. Larson, Linda L. ۲۰۰۴. Internal auditors and job stress. Managerial Auditing Journal ۱۹(۹) ۱۱۱۹-۱۱۳۰.

۱۲. Stone. ۲۰۰۴. Human Resource Management.

پی‌نوشت‌ها

۱. Job security

۲. Safety

۳. Hazard

۴. Danger

۵. Accident

۶. Risk

۷. Work place inspection

۸. Safety tours

۹. Safety sampling

۱۰. Behavior sampling

۱۱. Management Oversight and Risk Tree (MORT)

۱۲. Job Safety Analysis (JSA)

۱۳. Stress

۱۴. General Adaptation Syndrome

۱۵. Stressor

---