هنرهای آئینی ایران باستان

محمد فاروق كیانی پور «استاد بلند آوازه ی» هنرهای آیینی Ritual Rites و هنرمند صحنه های تاتر و سینما و آثاری ممتاز و برجسته همچون نمایش «شیخ صنعان و دختر ترسا» و نیز ویدئوكلیپ مشهور و به یادماندنی «نوایی» نهان خانه دل

محمد فاروق كیانی‌پور «استاد بلند آوازه‌ی» هنرهای آیینی (Ritual Rites) و هنرمند صحنه‌های تاتر و سینما و آثاری ممتاز و برجسته همچون نمایش «شیخ صنعان و دختر ترسا» و نیز ویدئوكلیپ مشهور و به یادماندنی «نوایی» (نهان خانه دل) و دیگر آثاری در این زمینه در سال ۱۳۳۰ در یكی از خانواده‌های خوش نام و فرهنگ دوست تربت‌جام كودكی پا به عرصه وجود می‌گذارد كه از اوان خردسالی با عشق و شور قابل تحسینی ضمن شركت در جشنواره‌های گوناگون محلی و نیز در جمع بزرگان هنرهای آیینی همگام و هم‌آوا با ایشان به اجرای بخشهایی از هنرهای بومی محلی می‌پردازد كه سبب‌ساز تعجب و حیرت بسیاری از تماشاگران و هنرمندان می‌شود. و او با دریافتی پویا و مثال زدنی از ریشه و جوهره‌ی هنرهای آیینی خراسان بزرگ و به ویژه جزیره فرهنگی تربت‌جام در ذهن و ضمیر خود هریك از هنرهای آیینی را بررسی و تجزیه و تحلیل نموده و زمینه را برای یك تحول اساسی و نوآوری جدید در این هنر شكل می‌بخشد.

●تربت‌جام هنركده‌ی آزاد- هنر بی‌استاد

سال ۱۳۴۷ برای استاد كیانی و گروه هنرهای آیینی تربت‌جام، سال فتح قله‌های شكوهمند جشنواره‌های بسیاری است كه هریك سبب‌ساز توجه و آشنایی هنرشناسان و بعضاً هنرمندان نام آوری است كه در زمینه هنرهای باستانی جهان به ویژه آثار ناشناخته و شگفت آور قاره‌ی پهناور و اسرار آمیز آسیا به پژوهش و مطالعه سرگرمند و طرفه آنكه نخستین بار این هنر از آسیا و از ایران زمین «سرزمین فرهنگ‌ساز و تمدن آفرین با تاریخ و پیشینه‌ای طلایی و سترگ» در كشور فرانسه اجرا گردید كه پس از نمایش باشكوه هنرهای آیینی تربت‌جام و كسب رتبه نخست در بین دیگر آثار هنرهای آیینی سایر ملل، علاقمندان و پژوهشگران بسیاری را به سوی این گروه كشاند تا به بررسی و تحقیق و تجزیه و تحلیل و كند و كاو درباره هنری بپردازند كه نخستین بار با مفهومی كاملاً جدید، ابتكاری و پر معنی كه در بردارنده پیامی است روشنگر از تاریخ پرفراز و نشیب انسانی به نمایش درمی‌آید كه بازگو كننده‌ی زایش همیشگی و گوناگونی هنر است در هر عصر و هر دوران، كه این ویژگی‌ها خود با مكانیسمی مجذوب كننده كه خاص سرزمین‌های شرق اسرارآمیز و به ویژه كشوری چون ایران است با سابقه‌ای بس كهن و یگانه و مثال زدنی در طول تاریخ عمر بشر روی داده است.

و شایان ذكر است كه شماری از مشهورترین هنرشناسان جهان من جمله «پیتر بروك» هنرشناس نامی اروپایی و رییس مركز هنرهای نمایشی از كشور فرانسه كه به خراسان آمده و در نیشابور، مشهد، گناباد، تربت‌جام و… ماههای زیادی را صرف مطالعه و پژوهش و بررسی حركات هنری آیینی این بخش از خراسان می‌نماید، و همو گفته است كه حاصل كار من در ایران رسیدن به ریشه هنر پانتومیم (Pantomim) بود و بسیاری دستاوردهای دیگر و حیرت و شگفتی او آنگاه بیشتر می‌شود كه در می‌یابد هنرآفرینی جوان و پرشور و علاقمند به نام محمدفاروق كیانی‌پور مجموعه‌ای از حركات آئینی، هنری، رزمی، پهلوانی، حماسی و داستانی را توانسته است با هنرمندی و استادی بی‌بدیلی جمع‌آوری، دسته‌بندی، بازآفرینی و پالایش نموده، تا سبب ساز توجه و شگفتی بسیاری از هنرشناسان سراسر گیتی شود و این همه دستاورد پرمعنی و افتخارآفرین در سایه‌سار عشق و تار و پود جامعه‌ی فرهنگ‌آفرین تربت‌جام تجلی یافت. لیك، شیوه‌ی نگاه و برداشت فاروق كیانی به هنر بازیگری از منظر و نگاهی جامعه‌شناسانه و در یك پس زمینه از دستاوردهای اجتماعی است كه حاصل عمری كار و تلاش بشر را بدون هیچ‌گونه كم و كاستی چنان به تصویر می‌كشد كه گویای زوایای پنهان و رویدادهای مبارزه‌ی انسان است برای تامین امنیت و غذا و… و بسیاری از رویدادهای علمی، اجتماعی و فرهنگی هنری همچون پیدایش دانش نجوم، «انقلاب كشاورزی» یا شیوه كاشت، داشت و برداشت محصولات گوناگون و آیین‌های خاص آن كه در فرهنگ ایران زمین همچنان به شیوه‌های معنی‌دار و زیبا نگهداری و به نمایش در می‌آید. «و به طور خلاصه «آفر» عبارت است از پیدایش دانش نجوم و علوم گوناگون» و نیز سندی معتبر درباره‌ی چالش و تحول فكری بشر در تكامل رو به رشد و پیچیدگی مغز انسان و در قالب نمایش و فعالیت او بر روی زمین و سیر و تحول مراحل كاشت، داشت و برداشت محصولات كشاورزی از این رو با عنایت به این امر كه هنرآفرینی از قدیمی‌ترین ایام در بین انسانهای اولیه‌ی خشن و گرسنه و در جستجوی غذا و پناهگاه امن، امری بوده است رایج و معمول و چرایی و علت آن در نظریات گوناگون فیلسوفان و هنرشناسان هریك به طریقی دیده شده است، و با توجه به گوناگونی فرضیه‌های «پیدایش هنر» در اینكه امر هنری از ویژگی‌های برجسته و ماندگار انسانی است اتفاق نظر داشته و نهایتاً هنر را سرچشمه گرفته از فطرت و نیاز انسان دانسته‌اند و در یك چرخه اجتماعی می‌توان با دو دید ایستا (Aesthetic) و پویا (Dynamics) و از منظرهای گوناگون هنر جام را بررسی و نقد و تحلیل نموده، چرا كه هنر برآورنده‌ی نیاز اولیه‌ی بشر است و هنر برای هنر امری است پوچ و مطرود، تا بدانجا كه حضرت مولانا «محمد بلخی عارف و سالك واصل و صاحب كتاب مستطاب مثنوی معنوی كه ادیبان، فرهنگ‌شناسان و شاعران عالم این اثر سترگ را همراه با دیگر آثاری همچون كلیات شمس تبریزی (دیوان كبیر) و فیه مافیه یگانه روزگاران خوانده‌اند و پربها» درباره اثر وجودی و چرایی هنر چنین گوید:

هیچ نقاشی نگارد زین نقش بی‌امید نفع، بهر عین نقش؟

هیچ كاسه‌گر كند كاسه تمام بهر عین كاسه، نی بهر طعام؟

هیچ كوزه‌گر كند كوزه شتاب بهر عین كوزه نی بر بوی آب؟

هیچ خطاطی نویسد خط به فن بهر عین خط، نه بهر خواندن؟

و بر این مدعا استاد كیانی با عنایت به جنبه‌های گوناگون هنرهای آئینی تربت‌جام با نگاهی نو و رهیافتی امروزین به شیوه‌ای از اجرا در ۱۲ شكل و نوع از هنر بازیگری (و با اسامی و عناوینی بس معنی‌دار) می‌پردازد كه پس از كسب موفقیت‌های بسیار در سالهای ۱۳۵۰ و ۱۳۵۶ در فرانسه و دیگر كشورهای جهان مسئولین و دست‌اندركاران جشنواره (The man and his world) (انسان و جهان پیرامونش) در سال ۱۹۷۹ در كانادا را بر آن می‌دارد تا با دعوت از این گروه به جهت اجرای هنرهای آیینی تربت‌جام از سرزمین اسطوره‌ای خراسان بزرگ و با پژوهش و جستجو در امر چرایی و ارزیابی معیارهای تاریخی هنر و نیز پی بردن به ریشه‌های ژرف و فلسفی اندیشه انسانهای عصر كهن به یك درك و برداشت بیشتر از فرهنگ كل جهان و نیز ناشناخته‌های هنر شرق نایل گردند. تا بدانجا كه رهاورد سفر ۴۵ روزه گروه هنرهای آیینی تربت‌جام به كانادا اجراهای گوناگون و شگرفی بود از هنرهای آیینی همراه با حركات موزون كه در شهرهای مونترال، رادون، كبك و اونتاریو اجرا گردید و در بین ۷۵ گروه از هنرمندان بیش از ۵۰ كشور جهان و به دست آوردن مقام نخست جشنواره انسان و جهان پیرامونی افتخاری بود بس بزرگ و به یادماندنی برای ایران عزیز و دریافت قاب و قدح طلایی (ویژه‌ی برجسته‌ترین گروه هنرهای آیینی جهان به جهت نمایش نقشهای فهم‌پذیر از خزانه خرد و ذهن بشرو ارایه دستاوردهای تاریخی به منزله پیكری استوار و براساس همه یافته‌های تجربی اجتماعی بشری و پی‌ریزی نیازهای واقعی جامعه در قالب و فرم «هنر» كه این خود بخشی از فرهنگ ناب و دیرپای جهانی است بر پایه اعتقادات گوناگون و سنت‌های پربار و گرانبهای بشری) و نیز چاپ و توزیع جمله‌ی «هنرآفرینان تربت‌جام Torbate- jam IRAN- ۲۳ July –۷۸ » ایران بر روی تمامی پرچم‌ها، آرم‌های جشنواره و جوایز اهدایی به گروه‌های ۷۵ گانه از تمایزات و افتخارات بزرگ گروه هنرهای آیینی تربت جام ایران بود.

---