آفریقا یک انتخاب درست و حساب شده

همزمان با اتخاذ سیاست ها و اقدامات تشویقی و حمایتی برای تسهیل حضور اقتصادی ایران در بازارهای آفریقا, لازم است به موانع و مشکلات داخلی در این زمینه نیز توجه و در جهت رفع آنها گام های لازم برداشته شود در واقع تلاش برای توفیق مناسبات, بدون بسترسازی مناسب در داخل در ابعاد ساختاری, قانون گذاری و تغییر ذهنیت ها نمی تواند نتیجه مطلوبی به همراه داشته باشد

جهت‌گیری عمده اقتصادی دولت در برنامه‌های سوم و چهارم و توسعه اقتصادی و اجتماعی توجه ویژه و تقویت صادرات غیرنفتی و صدور خدمات فنی و مهندسی به بازارهای هدف است.

برای تحقق این هدف، علاوه بر اتخاذ سیاست‌های حمایتی و مقررات‌زدائی در داخل کشور، اقدامات متنوعی در زمینه تشویق کشورهای هدف به توسعه روابط تجاری با جمهوری اسلامی ایران و تسهیل فعالیت شرکت‌های ایرانی در خارج از کشور صورت گرفته است: گشایش خطوط اعتباری توسط بانک‌های ایرانی، اختصاص کمک‌های توسعه‌ای، تشکیل شوراهای مشترک تجاری، انعقاد موافقتنامه‌های همکاری تجاری، برپائی نمایشگاه‌های اختصاصی و حضور متقابل در نمایشگاه سالانه از جمله این تدابیر هستند.

بدون شک در شرایط رکود نسبی اقتصاد جهانی در سال‌های پس از حادثه ۱۱ سپتامبر و مشکلات پیش‌روی ایران برای دسترسی به بازارهای عمده جهانی در آسیا، اروپا و آمریکا (به لحاظ تداوم برخی تحریم‌ها، عدم عضویت کامل در WTO و تبعات پرونده هسته‌ای)، قاره آفریقا باید به‌عنوان یک فرصت بی‌بدیل، مورد توجه هرچه بیشتر بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی کشور قرار گیرد. دلیل این تأکید نیز روشن است: آفریقا از یک‌سو دارای ظرفیت‌ها و زمینه‌های بسیار متنوع در خصوص مبادلات اقتصادی و تجاری (همچون نیاز فراوانی به سرمایه‌گذاری، خدمات فنی و مهندسی، کالاهای مصرفی و سرمایه‌ای با قیمت مناسب) است و از سوی دیگر از مزیت‌های نسبی قابل توجه برای تأمین بخش مهمی از واردات جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه در بخش مواد اولیه و محصولات کشاورزی (غلات، گوشت، ذرت، شکر، میوه و غیره) برخوردار است.

● دلایل و ضرورت‌های همکاری

آفریقا، و به‌طور خاص کشورهای منطقه شمال و شرق آفریقا، باتوجه به مجموعه عوامل مساعد، از جمله بازارهای اصلی برای تحقق هدف فوق محسوب می‌شوند. بدین لحاظ انتخاب آفریقا به‌عنوان یکی از شرکاء اصلی اقتصاد ایران در بعد صادرات غیرنفتی و ارائه خدمات فنی و مهندسی، به‌دلائل زیر انتخابی درست و حساب‌شده است:

ـ وجود زمینه‌های سیاسی مناسب و حسن‌ظن عمومی کشورهای آفریقائی به برقراری مناسبات مختلف با ایران که عمدتاً ریشه در سوابق و مناسبات تاریخی، فرهنگی و مذهبی ایران و آفریقا دارد؛

ـ بازار آفریقا گرچه در قیاس با سایر مناطق جهان از قدرت خرید بالائی برخوردار نیست، اما بازاری وسیع است. وجود ۸۰۰ میلیون مصرف‌کننده در این قاره بازاری ۳۰۰ میلیارددلاری را برای واردات و صادرات فراهم می‌آورد. این در حالی است که تولیدات کشورمان، به‌دلیل برخورداری بیشتر کالاهای ایرانی از مزیت نسبی، توان جذب در این بازار را دارا هستند؛

ـ جذابیت توامان اقتصادی ایران و بسیاری از کشورهای آفریقائی به‌ویژه در مناطق شمال، شرق و جنوب قاره به‌خصوص در زمینه کشاورزی، صنایع کوچک و متوسط به استحکام پیوندهای اقتصادی می‌انجامد؛

ـ روند رو به افزایش کمک‌های توسعه جهانی به آفریقا (ODA) و سرمایه‌گذاری خارجی (FDI) که به‌عنوان یکی از محرکه‌های اصلی رشد اقتصادی این جوامع محسوب می‌شود. این روند، بالطبع، فرصت‌های متعددی برای مبادلات تجاری و اقتصادی و صدور خدمات فنی و مهندسی (از طری شرکت در اجراء پروژه‌ها) فراهم می‌آورد؛

ـ حل و فصل و یا حداقل تخفیف برخی منازعات مسلحانه در مناطق مختلف آفریقا و برقراری ثبات و امنیت نسبی، بر امکان رونق اقتصادی در این قاره می‌افزاید و زمینه مبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری در کشورهای آفریقائی فراهم می‌سازد.

ـ افزایش تحرکات درون آفریقائی برای ایجاد آرامش و ثبات سیاسی و اقتصادی در این قاره و تعامل بهتر با شرکای توسعه‌ای به‌ویژه تأسیس اتحادیه آفریقا، ایجاد شورای صلح و امنیت آفریقا، شکل‌گیری طرح نپاد.

ـ بهره‌گیری غیرمستقیم از فرصت‌های بسیار عالی تجاری ایجاد شده برای صادرات کشورهای آفریقائی به آمریکا، کانادا و اروپا. در این‌مورد در نتیجه سرمایه‌گذاری شرکت‌های ایرانی در آفریقا علاوه بر بازارهای محلی و منطقه‌ای، امکان صادرات محصولات تولیدی به بازارهای اروپا و آمریکا با بهره‌گیری از معافیت‌های گمرکی فراهم خواهد شد.

ـ نزدیک بودن بازارهای اصلی منطقه‌ای آفریقا، به‌ویژه در شرق و شمال، به جمهوری اسلامی ایران از طریق دریا (حداکثر ۳ هفته) و وجود پروازهای هوائی روزانه به تمام مناطق آفریقا از طریق دبی و جده.

● مشکلات و موانع

همزمان با اتخاذ سیاست‌ها و اقدامات تشویقی و حمایتی برای تسهیل حضور اقتصادی ایران در بازارهای آفریقا، لازم است به موانع و مشکلات داخلی در این زمینه نیز توجه و در جهت رفع آنها گام‌های لازم برداشته شود. در واقع تلاش برای توفیق مناسبات، بدون بسترسازی مناسب در داخل در ابعاد ساختاری، قانون‌گذاری و تغییر ذهنیت‌ها نمی‌تواند نتیجه مطلوبی به‌همراه داشته باشد. برخی از مشکلات موجود عبارتند از:

ـ ذهنیت منفی و تلقی غیردقیق افکار عمومی ایران نسبت به آفریقا یکی از مهمترین موانع موجود است.

گفتنی است تصویرسازی‌های نامطلوب از آفریقا و معرفی این قاره به‌عنوان سرزمین فقر، بیماری، جنگ، قحطی و... مانعی عمده در جهت اجراء طرح‌های تجاری و سرمایه‌گذاری کشورهائی همچون ایران در آفریقاست. در ایجاد این وضعیت، در کنار غفلت و سطحی‌نگری خودی، یک جریان عمدی از سوی منابع غربی نیز در کار است. در واقع این جریان براساس هدف‌های استعماری خود می‌کوشد با ارائه تصویری منفی از آفریقا مانع حضور دیگران در این قاره شود. در حالی‌که هم‌اکنون تنها بیش از ۱۰۰ هزار فرانسوی و ده‌ها هزار هندی، چینی و لبنانی و دیگر ملیت‌ها در قاره آفریقا مشغول فعالیت عمدتاً اقتصادی هستند.

باید برای این تغییر نگرش منفی کوشید و برای این امر از رسانه‌های همگانی، به‌ویژه تلویزیون، کمک گرفت.

ـ عدم توجه کافی و عملی به موضوع راهبردی مناسبات با آفریقا در سطوح مختلف کشوری به‌رغم ایجاد نهادهای عالی مثل شورای عالی یا ستاد آفریقا. در این خصوص می‌توان به موارد مختلفی از جمله تعداد کم سفرهای مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران به آفریقا (به‌ویژه آفریقای زیرصحرا)، کاهش تعداد نمایندگی‌های سیاسی ایران در آفریقا و تقلیل نیروی انسانی شاغل در نمایندگی‌های موجود و یا برگزاری مناسبت‌هائی مثل روز بین‌المللی آفریقا بدون حضور مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران و غیره اشاره کرد.

ـ جوان بودن تفکر حضور در بازارهای اقتصادی خارج از کشور در نزد بنگاه‌های اقتصادی ایران، به‌ویژه بخش خصوصی، و عدم تجهیز آنها به ابزارها و شیوه‌های نوین کار اقتصادی (زبان، ارتباطات، اصول کار اقتصادی و برخورداری از نگرش بلندمدت و غیره)

ـ فقدان یا ضعف حضور جامعه ایرانی مقیم در قاره آفریقا که بیش از هر چیز ناشی از دو عامل ”وجود ذهنیت منفی نسبت به آفریقا“ و ”نگرش کوتاه‌مدت به‌کار اقتصادی با آفریقا“ است. این در حالی است که در کشورهای مختلف آفریقائی علاوه بر حضور صدها هزار اروپائی، جوامع منسجم هندی، لبنانی، چینی‌تبار با استفاده از امتیاز حضور و آشنائی کامل با جوامع آفریقائی، بخش بزرگی از مبادلات تجاری متقابل را به انجام می‌رسانند.

---