کندلوس, کولاژ انسان و طبیعت

زندگی انسان وقتی با طبیعت هماهنگ می شود, کولاژی زیبا و هنرمندانه خلق می شود روستای تاریخی کندلوس یکی از همان کولاژهاست راه کوتاه است و مسیر پر پیچ جاده چالوس به طبیعتی بکر و خاطره ای ماندگار ختم می شود

زندگی انسان وقتی با طبیعت هماهنگ می‌شود، کولاژی زیبا و هنرمندانه خلق می‌شود. روستای تاریخی کندلوس یکی از همان کولاژهاست. راه کوتاه است و مسیر پر پیچ جاده چالوس به طبیعتی بکر و خاطره‌ای ماندگار ختم می‌شود.

مقصد چندان دور نیست و می‎توان سفری سبز به دل طبیعت داشت. مقصد کندلوس است اما چون روستاهای کوچک و بزرگ زیبایی مانند انگاس، حیرت، نیچ‌کوه و فیروزآباد نزدیک به کندلوس و در منطقه کجور قرار دارند، بهتر است فقط به دیدن کندلوس اکتفا نکنید.

روستای کندلوس در دامنه البرز، چشم‌اندازی به غایت زیبا دارد، از خانه‌های چوبی با سقف‌های چوبی که به آنها «‌کله چو» می‌گویند، درست شده و درختان میوه و به‌ویژه گردو بر زیبایی‌های این روستا افزوده است.

کندلوس فقط به خاطر طبیعت زیبا و سرسبزی اش مشهور نیست، بلکه مجموعه فرهنگی کندلوس چهره روستا را تغییر داده و آن را به یکی از قطب‌های گردشگری استان مازندران تبدیل کرده است. این مجموعه تفریحی و تاریخی در سال ۱۳۶۷ برای نشان دادن ارزش فرهنگ و هنر و سنت مردم کجور، پس از سال‌ها تلاش توسط «علی اصغر جهانگیری» ساخته شد.

دهکده کندلوس که بخشی از میخ‌ساز محسوب و شامل محله‌هایی به نام‌های درزی‌کلا، ملاکلا، جورسری، جیرسری، بنیم‌سری و سری‌دله می‌شود، در دامنه‌های سرسبز و کوهستانی البرز قرار گرفته و شاهد تمدن‌های گوناگونی در ادوار مختلف از پیش از تاریخ بوده است. امروزه میخ‌ساز شامل چهار دهکده به نام‌های پیده، گیل‌کلا، میرکلا و کندلوس است.

روستای کندلوس با بافت نسبتاً متراکم، در شیب ملایم دامنه البرز واقع شده و کوچه‌های آن پیچ در پیچ و سنگ‌فرش است. خانه‌های قدیمی غالباً در دو طبقه، با سقفی شیروانی ساخته شده اند و پوششی سفالی دارند. دیوارهای گلی، ایوان‌های کوچک، پنجره‌های چوبی و معماری ساده زیبایی خاصی به آن بخشیده است. واحدهای مسکونی جدید، بیشتر ویلایی است که با بافت قدیم و سنتی روستا ناهمگون است.

پوشاک بیشتر اهالی روستای کندلوس، مانند دیگر نواحی روستایی استان مازندران است. با این تفاوت که زنان کندلوس در آیین های خاص و همچنین اعیاد مذهبی مانند عید قربان و غدیر یا میلاد پیامبر (ص) و عید نوروز از لباس‌های محلی شامل، دامن پرچین، پیراهن، جلیقه و روسری استفاده می‌کنند.

نخستین چیزی که در کندلوس جلب توجه می‌کند، تولید گیاهان دارویی است که در آغاز ورود به روستا به چشم می‌آید. از همان نقطه، جاده دو شاخه می‌شود: یک راه از بخش پایین روستا و چشمه آب می‌‌گذرد و به سمت نیش‌کوه می‌رود. جاده دیگر به بخش بالای روستا و پارک منتهی می‌شود.

کمی بالاتر از پارک، موزه کندلوس جای دارد که مشرف به کل روستاست و در نوع خود، از جاهای دیدنی ایران است. نوعی موزه مردم‌شناسی که از چندین بخش تشکیل شده است.

حدود ۱۵ دقیقه پیاده‌روی از میان کوچه های باریک و سنگفرش روستا کافی است تا به موزه برسید. البته اگر غرق نگاه به خانه‌های روستای کندلوس که همچون بسیاری از روستاهای تاریخی زیباست نشوید، که طبیعتاً زمان رسیدن شما را به موزه طولانی‌تر می‌کند. در این موزه انواع سفالینه، ظروف چینی، اسناد، کتاب های خطی، زیورآلات، عینک و تفنگ‌های قدیمی از دوران صفویه تا معاصر یافت می‌شود.

آثار این موزه همگی مجموعه شخصی علی اصغر جهانگیری است. به گفته جهانگیری، او از آغاز کودکی به جمع کردن اشیای قدیمی علاقه داشته و یکی از سرگرمی‌هایش خرید اشیای قدیمی از قدیمی‌ترهای این روستا و روستاهای اطراف بوده است. او با معاوضه قند و چای و سیگار، قباله، سند، سکه و سفال جمع آوری می کرد و آنها را از دید افراد پنهان می‌داشت.

بنای اصلی موزه دو طبقه است که در هر طبقه ۳ اتاق قرار دارد و در ویترین‌های آن آثار و اشیای مختلفی به نمایش درآمده است. در هر کدام از بخش‌ها و اتاق‌های موزه نوار صوتی مرتب و به طور مجزا پخش می شود و توضیحات مربوط به هر قسمت را ارائه می‌دهد.

این موزه در بخش هنرهای سنتی بافته‌ها، پوشاک و زینت‌آلات روستایی، مجسمه‌ها و نقاشی‌های سنتی و قهوه‌خانه‌ای را به نمایش گذاشته است. در بخش ظروف و ابزارآلات فلزی و چوبی روستایی و شهری نیز از «کله‌چو» تا دوک نخ‌ریسی، از جنگ‌افزار تا وسایل دامداری و شکار، از پیه‌سوز و چراغ بادی و چراغ‌های گردسوز، از نمد و جاجیم تا هنر سوزن‌دوزی گردآوری شده است.

موزه فرهنگی کندلوس، با داشتن بیش از ۳۰۰ قفل، مجموعه‌ای کم‌نظیر از قفل‌ها را در اختیار دارد که انواع قفل‌های مختلف ایرانی و خارجی را شامل می شود. قفل‌ها بیشتر به اشکال حیوانات درست شده‌اند. نمونه دیگر از قفل‌های موجود در موزه، قفل رمزدار با حروف ابجد، دو کلیدی یا سه کلیدی، طلسمی و صندوقی است. پاسپورت قدیمی ایرانی و عکس‌های سفر ناصرالدین شاه به کندلوس از دیگر آثار موجود در موزه است.

موزه گیاهان دارویی مجتمع کشاورزی کندلوس در سال ۱۳۶۵ با هدف کشت، پرورش، تولید و بسته‌بندی گیاهان اصلی دارویی و معطر و همچنین تولید اسانس‌ها و روغن‌های گیاهی تأسیس شد و برای نخستین بار در ایران مبادرت به برپایی باغ بوتانیک (موزه گیاهان دارویی) در زمینی به مساحت ۱۰ هکتار کرد که با کاشت بالغ بر ۲۵۰ گونه گیاه ژنتیک ارزشمند در ایران به تولید و عرضه محصولات گوناگون در زمینه‌های مختلف اقدام کرده و محصولات خود را به کشورهای دیگر صادر می‌کند. روستای نیچ‌کوه یکی از زیباترین روستاهای بخش کجور است که از شمال به جنگل ترمک و لیمن‌کوه (مرز روستای گیل‌کلا)، از جنوب به گردونه تاریک نو (مرز روستای میناک) از مشرق به کوه دردنگ و دایجک و از مغرب به اس.پی.او (سپیدآب) ختم می‌شود. این روستا حدود ۵ کیلومتر با کندلوس فاصله دارد.

روستای نیچ‌کوه دارای آب و هوایی سرد و مرطوب است. هوا در بیشتر مواقع نظم فصلی ندارد. زمستان‌های این روستا بسیار سرد و با بارش برف همراه است و دارای تابستان‌هایی معتدل و خشک است. بارندگی زیاد از یک سو موجب تنوع پوشش گیاهی شده و از سوی دیگر کشاورزی و باغداری را به شغل اصلی مردم تبدیل کرده است.

روستای نیچ‌کوه مانند دیگر مناطق مازندران با قرارگیری در دامنه‌ها و ارتفاعات و با داشتن جنگل‌های بی‌شمار و دشت‌های بی‌نظیر، دارای پوشش گیاهی غنی و همچنین جانوران متنوعی است که بسیاری از آنها در معرض خطر قرار دارند اما همچنان گردشگران را فرا می‌خواند.

آرامگاه امامزاده فضل و فاضل با قدمتی ۱۰۰ ساله، یکی از اماکن زیارتگاهی روستای کندلوس است. بنای آرامگاه، برج آجری کوچک و چهار ضلعی است که کتیبه‌ای از آیات قرآنی در صحن آن قرار دارد. این آرامگاه در شرق روستا واقع شده است.

اگر چه مراسم و آیین‌های سنتی آنان رو به انقراض است اما هنوز در گوشه و کنار دهکده‌های کجور روح تعاون و همیاری دیده می‌شود. این روستا دارای آداب و رسوم و فرهنگی غنی و سنتی است. مردم کندلوس دارای جشن‌ها و آیین‌های خاصی هستند که بخشی از آنها مانند جشن تیرگان باقی‌مانده جشن‌های بسیار کهن است. از جمله، آیین های بسیار زیبایی به نام «سال‌مج» (خوشقدم) در آغاز سال نو اجرا می‌شود. در این آیین ابتدا نام چند کودک یا نوجوان خانواده را انتخاب می کنند و با استخاره از قرآن مجید نام هر یک که خوب آمد به عنوان سال‌مج انتخاب می‌شود. این کودک یا نوجوان به محض تحویل سال نو با سینی حاوی قرآن، سبزه، شیرینی و یک ظرف پر از آب قبل از دیگران وارد خانه می‌شود و آب را در گوشه اتاق‌ها می‌ریزد و به این ترتیب سالی پربار و پربرکت برای خانواده به ارمغان می‌آورد.

این مردم دارای افسانه‌هایی چون «مینا و پلنگ» و «قوز بالای قوز» هستند و در بخش موسیقی و اشعار نیز دارای اشعار نغز و زیبایی چون «رعنا کندلوسی» و «امیری» هستند. همچنین بازی‌های سنتی مانند «کلشت‌کا» (keleshteka) و «سی‌کل‌کا» (sikeleka) دارند. کندلوسی‌ها همچنین برای زمان و گاه‌شماری دارای اصطلاحات خاصی هستند.

در داستان مینا و پلنگ، مینا دختر کندلوسی است که صدای خوبی دارد و هر شب در اتاق خود آواز می‌خواند. پلنگ که شیفته آواز مینا است، به نزدیک پنجره می‌آید تا به آواز مینا گوش دهد و همین امر ماجراهایی در روستا رقم می‌زند و می‌تواند بیانگر نکاتی از فرهنگ منطقه باشد.

حیرت نام روستای بسیار زیبای دیگری در منطقه کجور است که در آن گل‌های زینتی و میوه‌های فصلی به وفور یافت می‌شود. تنوع جانوری در این منطقه بسیار زیاد است که شامل جانوران اهلی و غیر اهلی می‌شود. مردم این منطقه اغلب به کار کشاورزی و دامپروری مشغول هستند.

روستای حیرت در حدود ۵۰ کیلومتری شهر بندری نوشهر واقع شده است. حیرت از شمال به روستاهای گندیسکلا و لشکنار، از جنوب به روستای دشت نظیر، از مشرق به روستای عالیدره و از مغرب به روستای کینس مشرف است.

دیگر روستای زیبای منطقه کجور، روستای انگاس در ۹ کیلومتری جنوب بخش کجور است. در دامنه کوه‌های سر به فلک کشیده سلسله جبال البرز همچون کنگلو (کنگر لو) در سمت جنوب به ارتفاع ۳۶۰۰ متر و شاه کوه در سمت شمال غرب به ارتفاع ۲۹۷۴ متر وحمزه چال در سمت شمال غرب به ارتفاع ۲۸۹۵ متر قراردارد که همچون دیواری عظیم آن را احاطه کرده است. از آبشارها و چشمه های زیبای منطقه که آبی گوارا دارند، می‌توان آبشار جناب، پنجاه چم، چشمه موزیا، اوسیاره و بز چشمه را نام برد.

روستای انگاس در حالت طبیعی بین ۳۰ تا ۴۰ خانوار دارد ولی در بهار و تابستان مرز خانوارش به ۳۰۰ نیز می‌رسد. اگر در تابستان هوای شهر نوشهر ۲۵ درجه باشد، دمای هوا در انگاس ۱۳ درجه است. غیر از اماکن طبیعی متعدد جا دارد از بنای امامزاده یحیی از نوادگان امام حسن (ع) نیز نام برد که در طول فصول زائران فراوانی دارد.

دیو چشمه جلوه‌ای از طبیعت است که در نزدیکی شهر پول کجور به‌ویژه اینک که همه مناطق بهاری شده‌اند طبیعت گردان و گردشگران را به خود می‌خواند. نام این چشمه برگرفته از آب فراوانی است که از دهانه آن خارج می‌شود. دهانه سنگی که آب چشمه از زیر آن تامین می‌شود همانند دهان یک دیو باز شده است اما به جای آتش، از دهانه آن، آب گوارا به بیرون می‌جوشد.

برای رسیدن به این چشمه بزرگ پس از طی ‎۲۴کیلومتر از ابتدای دوراهی چالوس به کجور در حاشیه راست جاده ییلاقی بخش کجور، این چشمه زیبا و دیدنی دیده می‌شود.