بایستگی دین یا عقلا‌نیت دینداری

● نگاهی به کتاب «ضرورت عقلانی دین»
چاپ اول کتاب «ضرورت عقلانی دین» نوشته عظیم عابدینی از سوی موسسه بوستان کتاب منتشر و روانه بازار نشر شد.
اثر حاضر سعی دارد با توصیف و تبیین دیدگاه‌های …

نگاهی به کتاب «ضرورت عقلانی دین»

چاپ اول کتاب «ضرورت عقلانی دین» نوشته عظیم عابدینی از سوی موسسه بوستان کتاب منتشر و روانه بازار نشر شد.

اثر حاضر سعی دارد با توصیف و تبیین دیدگاه‌های فلاسفه و متکلمان مسلمان و نیز اندیشوران غربی، ضرورت دین و دینداری را در پرتوی هدایت عقل و احکام عقلی اثبات کند.

دین‌پژوهان بحث ریشه‌ای از دین را لااقل در سه جهت مطرح می‌کنند: علت پیدایی دین، علت پذیرش دین یا انگیزه‌های دینداری و بایستگی دین یا ضرورت دینداری. در جهت اول هدف، تبیین پدیده دین و توضیح بیشتر درباره آن است که دین چیست، چه تعاریفی برای آن ارائه می‌دهند و علل پیدایی ادیان چیست. به عبارت دیگر، این بحث ناظر به ماهیت دین و بیان علل پیدایی ادیان است. قطع نظر از این که مقبولیت جمعی یافته باشد یا خیر.

جهت دوم بحث، مربوط به مرحله بعدی است. بعد از این که اصل دین و دینداری مسلم انگاشته شد، بحث می‌شود که چرا انسان‌ها به دین گرایش دارند؟ علت پذیرش دین از سوی انسان‌ها چیست؟ در این جهت، به عوامل گوناگون و انگیزه‌های مختلف دینداری انسان‌ها پرداخته می‌شود. عواملی از قبیل انگیزه‌های فردی، اجتماعی و... که موجب گرایش انسان‌ها به ادیان می‌شود.

در جهت سوم بحث، ریشه‌ای بوده و به اصل دین و ضرورت آن می‌پردازد. دیگر سوال از علل گرایش به ادیان نیست، بلکه بحث از اصل دین و ضرورت آن در زندگی انسان‌ها و به عبارتی از بایستگی‌ دین یا عقلانیت دینداری است.

آیا معقول است که انسان دینی را بپذیرد؟ آیا دین در زندگی انسان‌ها ضرورت دارد یا آنان بدون ادیان و با اتکا به دانش خود، می‌توانند به زندگی ادامه دهند؟پس آنچه مقصود اصلی بحث در این تحقیق است، اثبات ضرورت دین از بیرون دین و از دیدگاه عقل است.

این رساله مشتمل بر ۵ فصل است. فصل اول به کلیات و مباحث مقدماتی مورد نیاز به معنای عقل، ضرورت و تعریف دین می‌پردازد و تعاریف دینی را در گروه‌های مختلفی تقسیم نموده و به مشکل عمده تعریف دین اشاره می‌کند.

فصل دوم، از بررسی دیدگاه حکما و فلاسفه به ضرورت دین و نبوت سخن می‌گوید که از چه راه‌هایی حکما به لزوم ادیان آسمانی رسیده‌اند و وجوه افتراق و اشتراک آن بررسی و بیان می‌شود که عمده طریق حکما، برهان عدالت اجتماعی است که پس از ذکر مقدمات لازم به رویکردهای مختلف در زندگی اجتماعی انسان و ضرورت دین در راه تحقق زندگی اجتماعی مطلوب به طور تفصیلی سخن به میان می‌آید. سپس به برهان هدایت اشاره شده و از راه فلسفه خلقت انسان‌ها به اثبات موضوع می‌پردازد به نحوی که ثابت شده فلسفه خلقت انسان‌ها رسیدن به کمال است و برای رسیدن به کمال باید مراحلی طی شود و طی صحیح این مراحل از عهده عقل بشر بیرون است، لذا انسان نیازمند منبعی برتر از عقل بوده که همان دین است.

در انتهای فصل دوم از راه حکم عقل به دفع ضرر محتمل اخروی(شرط پاسکال) به اثبات موضوع اشاره می‌شود، از آنجا که با مقدمات عقلی و... وجود معاد و احتمال عذاب اخروی از مسلمات است، به حکم عقل باید این ضرر محتمل عظیم را از خود دور کنیم و دفع این ضرر اخروی مقدور نیست مگر با عمل به تعالیم الهی که در قالب دین عرضه شده است.

در فصل سوم به تفصیل از ادله متکلمین درباره ضرورت دین و نبوت سخن گفته شده و این که عمده طریق متکلمین در مساله، قاعده لطف و محدودیت ابزار شناخت از طریق عقل است. در ضمن از دیدگاه‌های کارکرد گرایانه متکلمین نیز سخن گفته می‌شود. در فصل چهارم به تفصیل از رویکرد کارکردگرایانه به ضرورت دین سخن رفته است. در این فصل سعی شده دیدگاه‌های اندیشوران غربی در مورد لزوم دین در زندگی اجتماعی و فردی انسان بررسی تفصیلی شود و دسته‌بندی بدیع و تازه‌ای در این موضوع ارائه شود و ضرورت دین را با توجه به کارکردهای بی‌بدیل آن در سطوح خرد، میانه و کلان ارزیابی کنیم.

کتاب‌های قرآن کریم، علم در اسلام، مقدمه ابن‌خلدون، الشفاءالالهیات، فرهنگ و دین، شرح مواقف، جامعه‌شناسی، علم و دین، دین و تمدن، افول سکولاریسم، انسان‌شناسی‌ فرهنگی، عقل و اعتقاد دینی، اسلام و وبر، شرح‌المقاصد، دین و روان، تاریخ تمدن، لذات فلسفه، حکمت و معیشت، تاریخ و شناخت ادیان، عقلانیت و آزادی، الشواهدالربوبیه، المبدا والمعاد، متشابهات‌القرآن، تفسیر المیزان، فقه و عقل، دین و علوم اجتماعی، کافی، التوحید، بحارالانوار، روح‌القوانین و... از منابع مورد استناد نویسنده در تدوین این اثرند.

چاپ اول کتاب «ضرورت عقلانی دین» در شمارگان ۱۲۰۰ نسخه، ۲۹۲ صفحه و بهای ۶۵۰۰۰ ریال راهی بازار نشر شد.