شب به خیر کوچولو

یکی از اساسی ترین نیازهای کودک در کنار نیازهائی همچون غذا و ایمنی, نیاز به خواب خوب و راحت است سالم ترین و خندان ترین بچه ها آنهائی هستند که به خوبی به خواب می روند و استراحت می کنند

● ”چگونه به بهداشت خواب کودک خود کمک کنیم؟“

یکی از اساسی‌ترین نیازهای کودک در کنار نیازهائی همچون غذا و ایمنی، نیاز به خواب خوب و راحت است. سالم‌ترین و خندان‌ترین بچه‌ها آنهائی هستند که به‌خوبی به خواب می‌روند و استراحت می‌کنند. توانائی‌هائی نظیر یادگیری، تصور، تجسم، خلاقیت و اجتماعی شدن در کودک با خواب وی در ارتباط هستند. خواب به مغز کودک در حال رشد فرصتی می‌دهد تا تجاربی را که در طول روز اندوخته است، نظم‌دهی، مرور و پردازش نماید.

هر چند که نیازمندی به خواب بسیار ساده به‌نظر می‌رسد، چگونگی برآورده ساختن آن مشکلات و پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. برای برخی کودکان خواب به‌منزله از دست دادن کنترل خود بر اوضاع و اطراف تلقی می‌شود. چرا که مثلاً قوانینی که برای به خواب رفتن او وضع شده کاملاً در جهت و مطابق با ساعت‌های به خواب رفتن بزرگسالان و والدین است و اجبارهائی را برای او به دنبال خواهد داشت.

خوشبختانه، اقدامات کاملاً آشکار و عینی وجود دارد که به شما کمک می‌کند برای کودک و سایر اعضاء خانواده خواب خوشی را رقم بزنید. به خاطر داشته باشید که خواب شبانه منبع مهمی است که کودک را در اکتشافات و یادگیری‌های آینده و پستی و بلندی‌هائی که در پیش دارد یاری می‌نماید.

● خوابیدن یک فرآیند خانوادگی است

همانطور که یک روش واحد و معین برای پرورش کودک وجود ندارد، نمی‌توان یک ”قانون“ خاص و معین هم برای ایجاد عادت‌های صحیح خواب در کودک معرفی نمود. با این حال، چون الگوهای مخرب و نادرست به خواب رفتن، می‌تواند برای کل خانواده دردسر ایجاد کند. بسیار مهم است که بتوانیم شرایط و محیطی را برای خوابیدن کودک فراهم آوریم تا کلیه اعضاء خانواده احساس آرامش و راحتی نمایند. هر خانواده‌ای باید شیوه خاص خود را پیدا کند. بنابراین می‌توانیم قوانین خاصی را وضع نمائیم.

● والدین بایستی خود به توافق برسند

مسائل مختلفی باید در توافقات والدین مدنظر قرار گیرند. مثلاً تحقیقات نشان می‌دهند کودکان به‌طور متوسط ۳ تا ۶ بار در طول شب بیدار می‌شوند و بعضاً گریه می‌کنند. در این باره تصمیم بگیرند که چگونه و کدامیک به گریه‌های شبانه کودک پاسخ دهند گاهی فقط یک والد تمایل دارد که پاسخگوی نیازهای کودک باشد و گاهی والدین این وظیفه را با هم تقسیم می‌کنند.

● بسیار اهمیت دارد که بر اعصابتان مسلط باشید

همیشه در برخورد با مسئله خواب کودک با ملایمت رفتار کنید. هرگز برای بیدار کردن یا خوابیدن کودک از شیوه‌های تنبیهی استفاده ننمائید. حتی اگر بیدار کردن و خواباندن او دو ساعت طول بکشد.

● سطح رشد کودک را در نظر داشته باشید

به خاطر داشته باشید که برخی از راهبردهای خوابانیدن و بیدار کردن ممکن است در ۶ هفتگی کودک قابل اجراء باشد: در حالی‌که در ۶ ماهگی اصلاً به‌کار نیایند. رشد و توانائی‌های کودک شما باعث می‌شود که در طی زمان عادات خواب مختلفی حاصل کنند.

دو اصل کلی، بسیار به شما کمک خواهند کرد:

۱) از حس درونی خود پیروی نمایند.

۲) همواره به خاطر داشته باشید که کودک همواره شما را کنترل می‌کند. شما به‌عنوان پدر و مادر کودک بایستی رفتارهای او را شکل دهید و این مسئله همواره و همیشگی است. بنابراین، زمان‌های مختلف و از جمله شب‌ها را نیز، شامل می‌شود. می‌توانید قوانین روزمره شکل‌دهی رفتار کودک را برای خواب و بیداری او نیز، به‌کار برید.

● مشکلات خواب کودکان

متغیرهای بسیاری در مشکلات خواب کودکان دخیل هستند. اما همه آنها را می‌توان در چند طبقه محدود جای داد. این طبقه‌بندی‌ها عبارتند از مشکلات جدا شدن از پدر و مادر، ترس‌ها و عدم تمرکز، خوشبختانه با شناخت این عوامل می‌توان بر مشکلات خواب کودک غلبه نمود.

● مشکلات جدا شدن از پدر و مادر

برای کودکان کوچکتر، خوابیدن به‌منزله جدا شدن از والدین تلقی می‌گردد و بهترین راه پیشگیری کردن از چنین جدائی ”آگاهی پیش‌بینی‌پذیر“ بیداری است. بهترین راه حل در این مورد، آن است که جدائی را برای کودک آسانتر سازید در این راه می‌توانید از اسباب‌بازی‌ها، عروسک، یا سایر وسایل ایمنی‌دهنده مانند چراغ خواب و جعبه‌های موسیقی استفاده کنید. از همه مهمتر اینکه به فرزندتان اطمینان ببخشید که حضور دارید و مراقب او هستید، چه او خواب باشد و چه بیدار. آنچه باعث نگرانی کودک می‌شود آن است که در صورت جدا شدن از شما و خوابیدن، از او دور نشوید و در هنگام نیازش در دسترس باشید و در کنارش از او حمایت کنید.

جدائی خواب ممکن است گاهی ناشی از مشکلات خود والدین نیز، باشد. علی‌الخصوص آن دسته از پدر و مادرهائی که در طول روز سرکار هستند و عصر به بعد زمانی است که دوست دارند در کنار فرزندشان باشند و خوابیدن او به منزله جدائی از هم تلقی می‌شود. اما سعی کنید عادت‌های به خواب رفتن فرزندتان را چندان پیچیده و طولانی نکنید. مثلاً برخی والدین صحبت‌های خصوصی با کودک را به زمان خواب و در کنار تختخواب او محول می‌کنند. سعی کنید چنین کارهائی را به زمان دیگری موکول نمائید. تنها کاری که کودک پس از قرار گرفتن در تختخواب انجام می‌دهد، تلاش برای خوابیدن است. بنابراین، در هنگام خواب کوشش کنید مهارت‌های به خواب رفتن کودک را افزایش دهید و در صورتی‌که کودک برای زودتر خوابیدن و راحت‌تر به خواب رفتن تلاشی کرد، صبح روز بعد می‌توانید با پاداشی که برایش در نظر گرفته‌اید (بدون اینکه شب قبل و هنگام خواب به او گفته باشید) او را تشویق و تلاشش را تقویت نمائید.

● توی بیداری بیشتر خوش می‌گذره!

هر چقدر بچه‌ها بزرگتر می‌شوند، جذابیت‌های محیط اطرافشان بیشتر برایشان آشکار می‌گردد. این جذابیت‌ها باعث می‌شود که چشم‌های خسته و سرخ آنها باز نگه داشته شوند! آنها از خود می‌پرسند ”چه دلیل دارد من بخوابم وقتی مامان و بابا دارند فیلم نگاه می‌کنند؟ یا ”چرا باید بخوابم در حالی‌که داداش بزرگترم اجازه داره بیدار بمونه و با کامپیوتر بازی کند؟“ سعی کنید چنین محرک‌هائی را به حداقل برسانید و در عوض فضای خوب آرام و راحت برای کودک خود فراهم آورید. صرفنظر از اینکه کودک دارای اتاق مخصوص به خود باشد یا اتاقش با دیگران مشترک باشد. اتاق خواب پناهگاه و استراحتگاه او محسوب می‌گردد.

بنابراین، کامپیوتر، تلویزیون، ضبط‌صوت و .. را از فضای خواب کودک دور کنید. چرا که حتی در صورتی‌که هنگام خواب کودک از آنها استفاده شود فضای آرمیدگی را بر هم می‌زند اگر فضای کافی در اختیار دارید، چنین وسایلی را در اتاق خواب کودک قرار ندهید، در غیر این صورت فضای اطراف تختخواب را از فضای حاوی این وسایل مجزا نمائید. محیط خواب کودک را نیز به محیطی خوشایند تبدیل کنید که حداقل کمی از جاذبه‌های محیط بیرون را در خود داشته باشد. می‌توانید از عکس‌ها و پوسترهای آرامش‌بخش یا بالش‌ها و عروسک‌های دلخواهش استفاده نمائید.

● رخدادهای مهم زندگی

گاهی اوقات امتناع کودک از به خواب رفتن منعکس‌کننده مشکلات و مسائل درونی اوست. این دسته از مسائل درونی به رویدادهای مهم یا تازه‌ای مربوط می‌شود که در زندگی روزمره کودک رخ داده است وقتی کودک وارد موقعیت جدیدی می‌شود یا با تغییرات تازه‌ای در زندگی مواجه می‌گردد، ممکن است تأثیرات آن را به الگوهای خواب منتقل کند و اطمینان و ثبات بیشتری را در این بخش از زندگی خود، هنگام خواب، جستجو نماید. در اینجا هم می‌توان کوشید اشیاء اطمینان‌بخش و آرامش‌دهنده‌ای را که کودک طلب می‌کند و او را تشکیل می‌دهد (چراغ‌خواب عروسک و ...) در اختیارش قرار داد. به‌علاوه سعی کنید همواره مسائل روزمره فرزندتان را دنبال کنید: از ترس‌ها، اضطراب‌ها، تنش‌ها و مواردی که برایش نگران‌کننده هستند، آگاهی حاصل نمائید و نظم و پیش‌بینی‌پذیری بیشتری به زندگی کوچک خود ببخشید.

● هیولائی که دور و بر تخت خوابیده‌اند!

کودکانی که در سنین پیش‌دبستانی قرار گرفته‌اند از قدرت تخیل و صور فوق‌العاده‌ای برخوردارند. تجسم‌های فعال و قوی آنها موجب می‌شود تا نتوانند به‌راحتی واقعیت را از خیال متمایز سازند. خیلی سخت است که به آنها بقبولانید که هیولاهائی که اطراف تخت او هستند واقعی نیستند و ساخته و پرداخته ذهن و تصوراتشان است. او واقعاً دیوهائی را می‌بیند یا تصور می‌ند که زیر تخت او خوابیده‌اند و شب‌ هنگام به سراغش خواهند آمد. یا حداقل انتظار دیدن آنها را دارد و از چنین اتفاقی وحشت می‌کند. چنین ترس‌هائی - که در اغلب کودکان وجود دارند - به شدت توجه و همدلی دقیق و حساس شما را طلب می‌کنند. به‌جای اینکه به کودک بگوئید” اونجا زیر تخت هیچی نیست“، مثلاً می‌توانید اینگونه رفتار کنید: دست فرزند خود را بگیرید یا او را بغل کرده کنار تخت بنشینید و بگوئید: ”آره می‌دونم ترسیدی. اما بذار با هم یه نگاه زیر تخت بندازیم اگر چیزی اونجا بود حسابشو می‌رسیم“. چنین رفتاری به کودک می‌رساند که درکش کرده‌اید و از سوی دیگر به او اطمینان می‌بخشد. بنابراین، هم همدلی و احساس درک و پذیرفته شدن و هم اطمینان‌بخشی را در وی تقویت نموده‌اید. سعی کنید، تفاوت بین اشیاء واقعی و وواقعیت را با جانداران و اشیائی که ساخته و پرداخته ذهن و تصوراتش هستند. به او بیاموزید و او را مطمئن و خاطرجمع کنید که هرگز به یک هیولا اجازه نخواهید داد که وارد منزل شود!

● رؤیاهای ترسناک

خواب‌های بد و وحشتناک بخشی از زندگی کودکان در سنین پیش‌دبستانی هستند. محتوای اکثر این خواب‌ها را می‌توان در تجسم‌ها و تصورات روزمره کودک، بازی‌های نمادین او و صحبت‌هایش مشاهده کرد برخی از روانشناسان از این رویدادها به‌عنوان بخش غمناک رشد شناختی کودک یاد می‌کنند.

فرزندتان را تشویق کنید بر ترس‌‌هایش فایق آید. یک راه عمده عملی برای این منظور آن است که ترس‌هایش را بیان کند یا برای شما بازگو نماید. گاهی اوقات وقتی یک ترس یا یک تصور ترسناک را در قالب کلمات و عبارت بیان می‌کنیم، باعث می‌شود آن ترس کاهش یابد و یا حتی از بین برود. حتی می‌توانید از فرزندتان بخواهید خواب‌هایش را نقاشی کند. هر دوی این کارها باعث می‌شود کودکان بر آنچه موجب ترسشان می‌شود کنترل داشته باشند.

▪ به هر حال برای آنکه به کودکتان کمک کنید تا خواب خوش و راحتی داشته باشد، باید والدینی خلاق، همکاری‌کننده و صبور باشید. راهبردهای زیر شما را در این امر یاری می‌کند:

۱) ساعت معینی را برای خوابیدن تعیین کنید. این نظم و دقت در زمان خواب راحتی در ایام تعطیل نیز رعایت نمائید. این برنامه دقیق و منظم را برای کلیه کارهای روزمره کودکتان طراحی کرده همواره آن را ثابت نگه دارید. جدول زمانی به شما و کودک این امکان را می‌دهد تا وقت‌های خواب و خوراک خویش را پیش‌بینی نماید و به تنظیم ساعت بیولوژیکی درونی او نیز کمک خواهد کرد.

۲) طراحی یک آئین یا رفتار پیش از خواب می‌توان کمک‌کننده باشد. انتخاب رفتار مذکور با خود شما است که می‌تواند خواندن یک کتاب قصه، تعریف داستان لالائی خواندن یا گوش دادن به موسیقی باشد و حداکثر از ۲۰ دقیقه قبل ازخواب کودک اجراء گردد.

می‌توانید عروسک‌های کودک را در کنارش بخوابانید و قبل ازخواب، او و عروسکش را بوسیده و به هر دو شب‌بخیر بگوئید. هرگاه شرایط به خواب رفتن برای کودک، شرایط مطلوب و دلچسبی باشد به وی کمک می‌شود تا مشتاقانه زمان خواب خود را انتظار بکشد و بهداشت به خواب رفتنش به بهترین شکل حفظ شود.

۳) هرگز کودک را به خاطر اینکه شما را بدخواب کرده سرزنش نکنید. اگر کودک در طی شب چند بار از خواب بیدار شد و به خواب رفت، به‌جای اینکه او را به خاطر بدخواب کردنتان سرزنش کنید. تلاش‌هائی را که برای دوباره به خواب رفتن انجام می‌دهد، تحسین نمائید. کودک تحسین و تشویق شما را در هر شرایطی می‌طلبد اگر کودک توانست به‌خوبی به خواب رود فردا صبح صمیمانه مورد علاقه او را برایش ترتیب دهید و آن را به نشانه جشن (پیروزی) او در داشتن یک خواب خوب تلقی نمائید.