ارمغان سلامت با خواب کافی

سال هاست بشر درصدد است تا راز و رمز خواب را دریابد خواب در واقع آن بخش غیر محسوس اما واقعی و همیشگی زندگی ماست و تمامی زندگی ما را تحت تاثیر قرار می دهد

سال هاست بشر درصدد است تا راز و رمز خواب را دریابد. خواب در واقع آن بخش غیر محسوس اما واقعی و همیشگی زندگی ماست و تمامی زندگی ما را تحت تاثیر قرار می دهد. امروزه مشخص شده که ریشه بسیاری از مشکلات جسمی و روحی انسان در اختلالات خواب نهفته است و از این رو محققان برای رفع آن به پیشرفت های مهمی نائل شده اند کلینیک های خواب در سراسر جهان پذیرای بیمارانی است که اختلالات خواب در آن ها شناسایی می شود و تحت درمان قرار می گیرند. در این کلینیک ها از دستگاهی به نام دستگاه تست خواب استفاده می شود که نام علمی آن «Polysomography» است که در یک خواب شبانه حدود هزار صفحه اطلاعات راجع به خواب شخص مورد نظر ارائه می دهد. این دستگاه از چند دستگاه با ارتباط نرم افزاری تشکیل شده که فعالیت مغز، قلب، عضلات، نحوه حرکت سینه و شکم، تنفس بینی و دهان، وضعیت عضلات، میزان اکسیژن خون و بسیاری نکات دیگر را ضبط و ثبت می کند و متخصص می تواند با مشاهده این اطلاعات، اختلالات احتمالی خواب فرد را تشخیص دهد.

اختلالات خواب از آن رو اهمیت بسیاری دارد که می تواند سلامت جسمی و روحی، کارکرد فردی و اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار دهد و از کارآیی وی بکاهد. بیماری های قلبی و عروقی، بیماری های مغز و اعصاب مثل سکته های مغزی، بیماری های غدد درون ریز مثل دیابت، بیماری های اعصاب و روان مثل افسردگی، بیماری های شغلی مثل کاهش عملکرد و افزایش بروز خطا و سوانح می تواند ناشی از اختلالات خواب باشد در مقابل بسیاری از بیماری ها نیز بر نحوه و میزان خواب تاثیر می گذارند.

آسیب های مغزی، بیماری های قلبی و اختلالات هورمونی و حتی چاقی می تواند مشکلات خواب را تشدید کند. به این ترتیب می بینید که اختلالات خواب تا چه اندازه پیچیده است و تمامی ابعاد سلامت جسمی و روحی انسان را در برمی گیرد.

دکتر علی ناظری، روان پزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توان بخشی و بهزیستی درباره این اختلالات به خراسان توضیح می دهد: اختلالات خواب در یک دسته مجزا و مستقل بیماری های روان پزشکی تعریف می شود که شامل انواع مشکلات خواب است و تحت عنوان کلی اختلالات خواب از آن ها یاد می شود.

نباید فراموش کرد که بسیاری از افرادی که از مشکلات مربوط به خواب شکایت می کنند لزوما دچار اختلال خواب نشده اند بلکه به علت ابتلا به یک عارضه دیگر به اختلال خواب دچار شده اند، مثلا افراد افسرده اغلب دچار اختلال خواب می شوند که با درمان افسردگی، اختلال خواب آن ها نیز درمان می شود.

بنابراین در مواجهه با بیماری که از مشکلات خواب رنج می برد ابتدا باید بیماری های شایع تر و مهم تر او را شناسایی کرد و با درمان آن ها کوشید بیماری های جانبی نظیر مشکلات خواب را نیز رفع کرد. اختلالات خواب به طور کلی به ۲ دسته بزرگ: بدخوابی ها (disomnia) و کج خوابی ها (Parasomnia) تقسیم می شود. پرخوابی، بی خوابی، دیر از خواب پا شدن، دیر به خواب رفتن در دسته بدخوابی ها قرار می گیرد و اصولا هر چیزی که روند منظم خواب را به هم بزند در این دسته قرار می گیرد. از سوی دیگر اتفاقاتی غیرعادی در خواب طبیعی مثل کابوس ها، از خواب پریدن، راه رفتن در خواب در دسته کج خوابی ها قرار می گیرد. گاهی اوقات نیز امراض غیر روان پزشکی به اختلال خواب منجر می شود و بعضی داروها یا مصرف موادمخدر نیز می تواند بر کیفیت خواب تاثیر منفی بگذارد. زمانی که مشکلات مربوط به خواب سیر طبیعی زندگی فرد و کیفیت زندگی وی را تحت تاثیر قرار داد باید نسبت به آن ها حساس شد.

خواب به طور مستقیم روی روحیه، کارکرد شغلی و سلامت جسمی افراد تاثیرگذار است و طبیعی است که مشکلات مربوط به خواب نیز می تواند به سرعت فرد را درگیر کند و از کارکرد او بکاهد. باید مشکلات را پیگیری کرد تا مشکلات دیگری که زمینه اختلالات خواب را فراهم می کند نیز شناسایی و رفع شود. همچنین دکتر میرفرهاد قلعه بندی دانشیار روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران و فلوشیپ بیماری های خواب درباره ضرورت و وجود کلینیک های خواب در کشور به خراسان می گوید: باید دانست اختلالات خواب بسیار شایع است و طبق آمارها حدود ۳۵ درصد مردم دچار بی خوابی هستند، ۵ درصد دچار بی خوابی مزمن می شوند و یک تا ۴ درصد بزرگسالان مبتلا به سندروم آپنه خواب و توقف ناگهانی تنفس می شوند. سندروم پاهای بی قرار تا ۳۰ درصد مردم را درگیر می کند و اختلال حرکات متناوب اندام در طی خواب نیز در میانسالی حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد مردم را گرفتار می کند. این اختلالات در ابعاد فردی باعث ناراحتی و در ابعاد اجتماعی و اقتصادی تبعات بسیار زیادی دارد.طبق بررسی انجام گرفته در آمریکا ۵۰ درصد تصادفات در اتوبان ها به مشکلات خواب رانندگان بر می گردد. سندروم آپنه خواب به بیماری های دیابت، فشار خون، ناتوانی جنسی، بیماری قلبی و حوادث عروقی مغز مرتبط است.

به این ترتیب می بینید اختلالات خواب نه فقط شایع است بلکه بسیار مهم می باشد و از طرفی تشخیص داده نمی شود و در نتیجه در اکثر موارد درمان نمی شود.از این رو ضرورت وجود کلینیک های خواب از این جا ناشی می شود که برای تشخیص این اختلالات نیاز به امکانات تشخیصی و مراکز تخصصی وجود دارد و افراد مبتلا به این اختلالات باید خدمات تخصصی را در این مراکز دریافت کنند.به گفته دکتر قلعه بندی تشخیص و شناسایی اختلالات خواب در کلینیک خواب در آزمایشگاه خواب صورت می گیرد. در کلینیک خواب تست «پلی سومنوگرافی» ثبت و ضبط می شود تا شدت و میزان بیماری وی مشخص شود. نوار مغز، نوار عضلاتی که در تنفس درگیر است، تعیین جریان هوا، تعیین میزان اکسیژن خون و سایر فعالیت های فیزیولوژیک بدن توسط پزشکان مورد بررسی قرار می گیرد.

یکی از شایع ترین اختلالاتی که در آزمایشگاه خواب تشخیص داده می شود، آپنه انسدادی خواب و اختلال نارکولپسی است که بسیار شایع است. البته آزمایش های دیگری نظیر اکتیگرافی و PLMS نیز در کلینیک های خواب انجام می شود.

یک بیمار مبتلا به یکی از اختلالات خواب در مراجعه به پزشک با معاینه سرپایی و بررسی ساده درمان می شود اما در موارد پیچیده به متخصص خواب ارجاع داده شده و تحت درمان قرار می گیرد.

درمان این بیماری بسته به شرایط بیمار و شدت آن صورت می گیرد. به عنوان مثال شایع ترین اختلال خواب بی خوابی است و در درمان بی خوابی روش های بسیاری از جمله رعایت اصول بهداشت خواب تا روش های دارویی مورد استفاده قرار می گیرد.

در درمان اختلال وقفه تنفسی خواب ممکن است پزشک از روش جراحی استفاده کند.

به عنوان مثال ممکن است فردی لوزه های بزرگی داشته باشد یا از پولیپ بینی رنج ببرد که باید طی جراحی برداشته شود. گاهی نیز از دستگاه CPAT برای درمان استفاده می شود که در واقع دستگاه کمپرسور هواست که هوای اتاق را از طریق ماسک می چرخاند و مجرای تنفسی فرد که بسته بوده، باز می شود. در مجموع متخصص می تواند از روش های دارویی، بهداشتی، جراحی و مکانیکی برای درمان استفاده کند.

وی درباره تفاوت اختلالات خواب در زنان، مردان و کودکان می گوید: اصولا در سالمندان مشکلات خواب بیشتر است اما مثلا سندروم وقفه تنفسی خواب در مردان ۲ برابر زنان است اما بی خوابی در زنان شایع تر است. در عین حال کودکان نیز ممکن است دچار بی خوابی شوند و عوارض آن بسته به موقعیت اجتماعی فرد متفاوت است. به عنوان مثال کودکان که مهم ترین فعالیت آن ها آموزش است اگر خواب کافی نداشته باشند دچار افت تحصیلی می شوند. در بزرگترهای شاغل اختلالات خواب به حوادث شغلی، حوادث رانندگی و افت کار می انجامد.

یکی از مهم ترین ویژگی های خواب خوب، زمان خواب است که به شکل طبیعی باشد. طبیعی این است که با روشن شدن هوا بیدار شویم اما با توجه به زندگی پیچیده امروزی که خدمات ۲۴ ساعته است، عده ای شب کار هستند و مجبورند شب بیدار باشند.

این جاست که مشکلات شیفت کاری به وجود می آید طبق بررسی ها مشکلات جسمانی و روانی در افراد شیفت شب نظیر سردرد، مشکلات گوارشی، قلبی، عروقی، ناراحتی های اعصاب بسیار بیشتر است.

دکتر قلعه بندی ضمن اشاره به اصول بهداشت خواب برای پیشگیری از ابتلا به اختلالات خواب توصیه می کند: بهتر است زمان بیدار شدن و خوابیدن ثابت باشد، از غذای سبک استفاده کنیم ، از مصرف کافئین، قهوه و نوشابه قبل از خواب خودداری کنیم. در صورتی که مشکل بی خوابی داریم از خوابیدن در طول روز بپرهیزیم و فقط نیم ساعت چرت بعدازظهر داشته باشیم، محیط فیزیکی برای خواب بهتر بسیار مهم است. اتاق خواب باید کم نور، کم صدا، بدون وجود اشیاء آلوده کننده، تلویزیون و رایانه باشد و فعالیت فیزیکی سبک قبل از خواب اشکالی ندارد اما فعالیت سنگین باید ۴ تا ۶ ساعت با خواب شب فاصله داشته باشد. مطالعه کتب آرامش بخش و نواهای آرامش بخش هم می تواند برای خواب مفید باشد.