بررسی پدیده پول شویی و اثرات آن بر نظام اقتصادی

پول شویی را به فرایند تغییر شکل و نحوه ی استفاده ی عواید نامشروع ناشی از جرم به قصد اختفای منبع چنین عوایدی تعریف کرده اند در حقیقت قانون گذاران و جامعه سالیان سال تلاش خود را بر روی این چنین جرایمی معطوف نموده اند و در خصوص عواید حاصله برای مجرمان و نحوه ی استفاده از این عواید و ورود آنها به چرخه ی اقتصادی جامعه تامل کمتری کرده اند

● مقدمه

پول شویی را به فرایند تغییر شکل و نحوه ی استفاده ی عواید نامشروع ناشی از جرم به قصد اختفای منبع چنین عوایدی تعریف کرده اند.در حقیقت قانون گذاران و جامعه سالیان سال تلاش خود را بر روی این چنین جرایمی معطوف نموده اند و در خصوص عواید حاصله برای مجرمان و نحوه ی استفاده از این عواید و ورود آنها به چرخه ی اقتصادی جامعه تامل کمتری کرده اند.

پدیده پول شویی در کشور ما بیشتر با سرنوشت پول های بدست آمده از قاچاق مواد مخدر بر سر زبان ها افتاد.در حالی که این پدیده می تواند چرخه ی عظیمی از درآمدهای نامشروع ناشی از جرائم بزرگ را شامل شود.

پول شویی مصداق بارز یک جرم سازمان یافته است که با کمک دسته ای از مجرمان به وقوع می پیوندد.هدف اصلی چنین افرادی گریز از پیامدهای قانونی در خصوص عواید حاصله از جرم اصلی است.

افزایش چشمگیر نرخ پول شویی در کشورمان در سال های اخیر دقت نظر و ممارست بیشتری را بر پژوهشی دقیق بر روی این پدیده می طلبد.

از آنجا که دغدغه ی اصلی اندیشه در باب پیوند حقوق و اقتصاد ‘به نحوی بررسی حقوق و قوانین جامعه با نگاه تحلیلی و اقتصادی است ‘در این پژوهش سعی بر آن شده است که یک جرم اقتصادی با کنکاوی حقوقی در قسمت اول و با بررسی تاثیرات اقتصادی آن در قسمت دوم مد نظر قرار گیرد.

هرچند که قبل از هر چیز باید دقت داشته باشیم که این پدیده یک جرم است.ویژگی های خاص اقتصادی این جرم نباید سبب شود که ما آن را از حقوق کیفری جدا بدانیم.در نتیجه تصویب یک قانون جامع و دقیق در باب چنین پدیده ای ضروری و غیر قابل اجتناب به نظر می رسد.

در این پژوهش سعی شده است که به عنوان نمونه جرم پول شویی در چند کشور دیگر نیز مورد بررسی قرار گیرد ‘چرا که به دلیل اینکه ما قبلا چنین قانونی در این باب در نظام حقوقی مان نداشته ایم بررسی تجربه ی دیگر کشورها و درس گرفتن از شکست ها و موفقیت شان می تواند به قانون گذار ما کمک وافری بنماید.

امید است که با تصویب قانون پول شویی و برخورد جدی نظام قضایی با سازمان دهندگان و مرتکبین این جرم و سایر جرایم اقتصادی ‘گامی دیگر در راه توسعه یافتگی و پیشرفت برداشته شود.

۱) بررسی مفهوم و اهمیت پول شویی در میان جرایم مالی

۱-۱) مفهوم پول شویی

در دهه ی ۱۹۳۰ میلادی گانگسترهای شیکاگو دلارهای حاصل از معاملات غیر قانونی خود را برای به جریان انداختن در سیستم پولی کشور به خشکشویی های این شهر که عمدتا زیر نظر آنها فعالیت می کردند ‘می سپردند و آن ها هم این دلارها را به مشتریان خود می دادند(رد می کردند) بدین ترتیب این پول ها در سیستم پولی به جریان می افتاد و به اصطلاح تمیز می شد.از آن جا که شیوه ای که گروه آل کاپون برای تمیز کردن پول های کثیف انتخاب کرده بود ‘ از طریق خشکشویی بود به پول شویی مشهور شد.

۱-۱-۱) تعریف

پول شویی یا تطهیر پول عبارت است از فرایند تغییر شکل یا نحوه ی استفاده عواید نامشروع جرایم اقتصادی به قصد اختفای منبع چنین عوایدی است.

در مقالات و سخنرانی های ایراد شده عمدتا پول شویی را به معنای قانونی کردن درامدهای غیر قانونی ‘مشروع کردن پول های نامشروع یا تطهیر پول های حرام تعریف نموده اند.اما واقعیت این است که در عملیات پول شویی نه درآمدها ی غیر قانونی قانونی می شود نه پول حرامی تطهیر می شود و نه پول نامشروعی به پول نامشروع تبدیل می شود.قانونی یا مشروع بودن هر درامدی (فارغ از بار ارزشی که این مفاهیم به دنبال دارند)از نظر اقتصادی نه تنها باید ضرری به اقتصاد یک کشور نداشته باشد ‘باید به عنوان یک عنصر موثر در رشد و توسعه ی اقتصادی ایفای نقش کند.در عملیات پول شویی به عنوان یک فعالیت مجرمانه ی مالی درامدهایی که زاییده فعالیت های غیر قانونی است به گونه ای با درآمدهای حاصل از فعالیت های قانونی در می آمیزد که امکان شناسایی و تفکیک آنها از یکدیگر ممکن نیست و می توان از این درآمدهای غیر قانونی با حداقل ریسک برای فعالیت های دیگری در آینده استفاده کرد.عملیات پول شویی به منظور تامین منابع برای فعالیت های مجرمانه بعدی در مقایسه با دیگر آثار منفی از اهمیت بیشتری برخوردار است.این که پول شویی می تواند به عنوان یک جرم مستقل در نظر گرفته شود و حساسیت به وجود آمده برای مبارزه با پول شویی و مجازات در نظر گرفته شده و برای آن به میزان بیش از مجازات لحاظ شده برای جرایم منشا می تواند به همین دلیل باشد.

برای روشن ساختن منظور از پول شویی می توان یک مثال ساده در حقوق داخلی ارایه کرد‘هرگاه سارقی درصدد استفاده از اتومبیلی که دزدیده است براید‘احتمال دستگیری او بسیار بیشتر از زمانی است که اتومبیل را اوراق کرده و سپس به فروختن قطعات اوراق شده در بازار اقدام کند.

تاثیر سو این عمل در جرایم سازمان یافته و فراملی بیشتر است .در این گونه جرایم روند پول شویی باعث خروج مال از یک کشور و عدم دستیابی ماموران به آن می شود .به علاوه پول یا مال ناشی شده از جرم تنها عامل ایجاد ارتباط بین رهبران سازمان های مجرمانه و اعمال مجرمانه ی آن سازمان است.

پول یا مال ناشی از جرم تنها عامل ایجاد ارتباط بین رهبران سازمان ها ی مجرمانه بوده و عمل تطهیر باعث می شود که دستیابی به این رهبران مشکل شود و انان بتوانند به راحتی و با آرامش خیال از درامد های اعمال مجرمانه سازمان بهره ببرند.

اصطلاح پول شویی از دیر باز با جرایم قاچاق مواد مخدر همراه بوده است اما امروزه به آن به چشم رکن اصلی مبارزه با فساد نگریسته می شود.

در آمدهای حاصل از فعالیت های نامشروع و مجرمانه پول آلوده نام دارد که اگر در حیطه ی مواد مخدر و فحشا باشد پول کثیف ‘چنان چه ناشی از قاچاق و فرار مالیاتی باشد پول سیاه و هرگاه منشا درامد رشوه و فساد مالی باشد پول خاکستری نامیده می شود.

از آنجا که اکثریت قریب به اتفاق جرایم با هدف کسب منابع مالی رخ می دهد پول های آلوده به دلیل قابل دسترس بودن منشا آن از سوی مامورین امنیتی و پلیس قابلیت ورود به چرخه ی اقتصادی را ندارد .لذا رهبران جرایم سازمان یافته طی مراحلی اقدام به پنهان کردن یا تغییر ظاهر منشا مجرمانه و غیر قانونی فعالیت های خود با هدف سهولت در بهره برداری هر چه بیشتر از آن برای اقدامات مجرمانه ی آتی می کنند که این فرایند همان پول شویی است.

مقررات پیشگیری از پول شویی د ر موسسات مالی از این جرم این گونه تعریف به عمل آورده است:"تحصیل و نگهداری یا استفاده از مالی به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ی ارتکاب جرم حاصل شده .تعریف دیگری که شاید مناسب به نظر برسد پول شویی را به عنوان روند به جریان انداختن درآمدهایی که فشار غیر قانونی دارند در اقتصاد کشورها تعریف می کنند.

در دستورالعمل جامع اروپایی مصوب ۱۹۹۰ آمده است که تبدیل یا انتقال یک دارایی یا علم به اینکه از فعالیت های مجرمانه به دست آمده باشد ‘به منظور پنهان داشتن یا گم کردن رد منشا غیر قانونی آن دارایی یا کمک به شخصی که مرتکب چنین جرمی شده است برای گریز از پیامدهای قانونی جرم مزبور را فعالیت پول شویی می گویند.

۲-۱-۱) ارتباط پول شویی با جرایم دیگر

گستره ی پول شویی همه ی جرایم اقتصادی از جمله جرایم مربوط به رشوه خواری را شامل می شود .هدف از قانون گذاری در خصوص پول شویی‘تضمین این امر است که جرایم اقتصادی سود آور نباشند و مرتکبان جرایم مهم اقتصادی از چنگ قانون نگریزیند.

افزایش چشمگیر تعداد جرایم ارتکابی در سال های اخیر امری غیر قابل پوشش است.براساس گذارش دبیر خانه سازمان ملل متحد جرایم گزارش شده در سطح جهان به طور متوسط سالانه ۵ درصد افزایش دارد که از رشد جمعیت و نیز رشد اقتصادی بیشتر کشورها بالاتر است.

به علاوه امروزه با واقعیت نزدیک شدن نظریه ی دهکده ی جهانی بسیاری از این اعمال مجرمانه با فراتر رفتن از محدوده مرزهای کشور به بار می نشیند و بنابراین همکاری بین کشورها ی مختلف برای مبارزه با این گونه جرایم که ماهیت فراملی دارد امری کاملا ضروری و اجتناب ناپذیر شده است.

جرم پولشویی یک جرم سازمان یافته است .در صورت مقابله با پول شویی اولا انگیزه ی ارتکاب جرم در مجرمان از بین می رود زیرا قوی ترین انگیزه برای ارتکاب جرم ‘انگیزه ی مالی است.

ثانیا با وجود مال و درآمد مجرمانه دردست مجرم احتمال شناسایی و دستگیری وی بسیار زیادتر از زمانی است که او با پاک جلوه دادن آنها بزرگترین عامل ارتباط خود با جرم را از میان می برد.

از این روست که مثلا در نظام حقوقی انگلستان ‘با کسانی که با خرید و فروش یا هرگونه مداخله در اموال ناشی از جرایمی مانند سرقت‘کلاهبرداری‘اخاذی و سایر جرایم مالی در واقع زمینه مناسب را برای ارتکاب این جرایم پدید می آورند سخت تر از مجرمان اصلی برخوردار می شود.

برای مثال مجازات ارتکاب سرقت حداکثر هفت سال حبس و مجازات این گونه مداخله کنندگان در اموال مسروقه حداکثر ۱۴ سال است.

زیرا تصور می شد که مبارزه با این افراد بهترین راه برای مبارزه با مجرمان مالی است.همین استدلال را می توان در مورد جرایم سنگین تر و به خصوص جرایم سازمان یافته و پول شویی بین المللی به کار برد.

جا دارد که شیوه پلیس و سایر اقدامات کشف جرم که بیشتر به دنبال تحقیق در مورد اصل جرم ارتکابی می باشندتغییر یافته و بخش عمده ای از کار آنها به رد یابی درآمدهای حاصل از جرم اختصاص می بابد که این بهترین راه مبارزه با مجرمان و باندهای بزهکار است.

برای مثال گفته می شود که مبارزه با درآمدهای حاصل از جرم برای مافیا در سال های اخیر یکی از عوامل موثر ضربه دیدن فعالیت هایش بوده است.زیرا مقابله با افراد که چیزی جز پیچ و مهره های ساده در روند فعالیت های ی سازمان پیچیده بین المللی وارد سازد.

تجربه نشان می دهد که تمایل سازمان های بزهکار به تطهیر درآمدهای مجرمانه خود چنان زیاد است که گاه با تشکیل بانک یا پرداخت کمیسیون های گزاف به بانک های یا با موجود یا با زیاد نشان دادن درآمد حاصل از تجارت های مشروع خود حتی پرداخت مالیات این درآمدهای صوری به پول شویی مبادرت می ورزند.

۲-۱) بررسی جایگاه پول شویی در نظام کیفری

انچه که قبل از هرچیز در بررسی پدیده پول شویی باید مد نظر قرار گیرد این است که این پدیده یک جرم است.

ویژگی های خاص اقتصادی که دارد باعث نمی شود که بررسی آن از زیر لوای حقوق کیفری بیرون آید .در این فصل به پول شویی به عنوان مصداق بارزی از یک جرم سازمان یافته مورد کنکاش قرار گرفته است.

۱-۲-۱) بررسی عناصر و ارکان جرم پول شویی

جرم پول شویی را از مصادیق جرائم سازمان یافته به شمار آورند.تعریف های زیادی از جرم سازمان یافته ارایه شده که با وجود تفاوت هایی که دارند از حیث مفهوم مشترک هستند.در یکی ازکوتاهترین تعریف ها"جرم سازمان یافته عبارت است از فعالیت مجرمانه مستمری که با هماهنگی صورت می گیرد" .

در بین تعریف های متعدد یکی از مناسب ترین آنها تعریفی است که براساس آن جرم سازمان یافته عبارت است از یک سری معاملات غیر قانونی که توسط مجرمان متعدد برای یک دوره ی مستمر صورت می گیرد و هدف از این معاملات کسب امتیازات اقتصادی و قدرت سیاسی است در صورتی که برای کسب قدرت اقتصادی لازم باشد.این تعریف که نسبتا جامع و مانع است با تعریف مبسوط دیگری که جرم سازمان یافته را اقدام از مجرمانه غیر ایدئولوژیک می داند که توسط گروهی از افرا د که تعامل اجتماعی نزدیک به هم دارند ارتکاب می یابد و هدف از آن بدست آوردن منفعت و قدرت است.

اندیشمندان حقوق جزا ویژگی های گوناگون را برای جرائم سازمان یافته برشمرده اند‘غیر ایدئولوژیک بودن سازمان یا گروه مجرمانه‘وجود سلسله مراتب‘استمرار جرم در طول زمان ‘ارتکاب فساد اداری استفاده از ارعاب و خشونت (به تناسب نوع جرم) از جمله ویژگی های برشمرده شده برای این نوع جرایم می باشد.

لازم به ذکر است که علاوه بر پولشویی شرکت و عضویت در گروه های مجرمانه سازمان یافته (convention against trannational organized crimes)ارتشا و فساد اداری corruptionو ایجاد مانع در اعمال عدالت و اخلال در روند دادرسی‘از مصادیق دیگر جرایم سازمان یافته می باشند.در بررسی ویژگی های برشمرده شده برای جرایم سازمان یافته به نکات جالب توجهی در خصوص جرم پولشویی برخورد می کنیم:این جرم اقتصادی بدون وجود افراد سازمان یافته ای که عملیات های گوناگونی را بر سر این پول های نامشروع انجام داده و طی یک پروسه ی ناجوانمردانه این پول ها را به نظام اقتصادی تزریق کنند‘امروزه شاید غیر ممکن باشد.

در برخی از موارد ممکن است برخی افراد جهت ارتکاب جرم خاصی دور هم جمع شده و با هماهنگی و هم فکری اقدامی مجرمانه را به صورت جمعی برای یک بار انجام دهند.چنین جرایمی گر چه با هم فکری و سازمان یافتگی صورت می گیرد اما جرم سازمان یافته به معنای مورد نظر نیست.آنچه لازم است که گروه مجرمانه برای یک دوره طولانی یا غیر مقید به زمانی خاص ولی مستمر تشکیل شده باشد.

از این رو برخی از جرم شناسان جرایم گانگستری را که برای مدتی محدود و در محدوده های خاص ارتکاب می یابد جرم سازمان یافته تلقی نمی کنند.

مینا حسینی

---