بررسی ارتباط بین تمایلات باروری زوجین و روش پیشگیری از بارداری مورد تمایل مادران شیرده

بیشترین فراوانـی روش پیشگیـری از بارداری مورد تمایـل در افرادی كه همسرانشـان فـرزند دیگـری نمیخواهنـد مربـوط بـه روش نزدیكی منقطع بوده است

● مقدمه:

در میان تمـایلات و انگیزههای بشری، انگیزه مادری یكی از تمایلات و انگیزههای مهم میباشد. اگـر چه مـادری و پـرورش فرزنـدان یكـی از بزرگـترین لـذات زندگـی بـوده و باعـث رشـد احساسات و درك و شناخت بسیاری از روابط و مسائل انسانی در زن میشود، ولی رها كردن این مسئله به دست طبیعت و عدم كنترل آن، چنان اثرات منفی و نامطلوب همه جانبهای بر زندگی زن اعمال مـیكند كه رهایی از آن نه تنهـا برای خود او غیر ممكن است، بلكه پایهگذار محرومیت فرزندان و نسلهای آینده نیز میباشد (۱) از این رو در كنار انگیزه مادری و بچه دار شدن، تمایل و انگـیزه كنترل بـاروری نیز نمـود پیدا خـواهد كـرد (۲). در ایـن میـان تمایـل به پیشگـیری از بارداری و استفـاده از وسـایل ضد بـارداری از اهمیت خاصی برخوردار است (۳). تمایلات و رفتارهای مادران در دوره بعد از زایمان نسبت به انتخاب روش پیشگیری از بارداری به قصد و تمایل جهت باروری در آینده بستگی دارد (۴و۵). نتایج مطالعات انجام شده در كشورهای در حال توسعه و از جمله بنگلادش (۱۹۹۴)، شواهدی دال بـر وجود ارتبـاط بین استفاده از روشهـای پیشگـیری از بارداری و تمایـل باروری در آینده را نشان داده است (۶) به طوری كه به نظر میرسد كه باروری یك عامل پیشگویـی كننده قوی در جهت تمـایل به استفـاده از روش پیشگـیری از بارداری میباشد (۷). از این رو تا زمانی كه تعداد فرزندان خانواده به اندازه مطلوب برسد، تمایل به استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری به خصوص روشهای خیلی مؤثر و مدرن امروزی كمتر میباشد.

در این مورد نتایج پژوهش آدینما ( (Adinma در سال ۱۹۹۸ در نیجریه نشان داد كه مادرانی كه تمایل به داشتن بیش از ۴ فرزند دارند اغلب روشهای پیشگیری از بارداری كم اثرتر (روش ریتم) را به كار مـیبرند (۸). برعكس زنانـی كه دیگـر تمایلـی به باروری ندارنـد و حتی سابقـه حاملگی ناخواسته نیز دارند تمایل بسیار قویتری در جهـت استفـاده از روشهـای پیشگـیری از بـارداری مطمئـن دارنـد (۹). بنـابراین شناخـت چگونگـی تمایلات زوجین در رابطه با تعداد و جـنس فرزنـدان مـورد دلـخواه و نیز آگاهـی از تفكرات، عقاید و تمایلات زنان راجع به استفاده از روشهای پیشگیـری از بارداری در دوره بعد از زایمان میتواند در بحثهـای تنظیم خانواده مورد استفاده قرار گرفته و براساس آن روشهای منـاسب به مددجویـان توصیـه گـردد. بنابرایـن پژوهش حاضر با هدف تعیین ارتباط بین تمایلات باروری زوجیـن (تعداد و جنس فرزند دلـخواه، زمان مورد نظـر برای حاملگی بعـدی و میـل و خواست حاملگـی اخیـر) و روش پیشگـیری از بارداری مورد تمایل مادران شیرده انجام گردید.

● مواد و روشها:

این پژوهش یك پژوهش توصیفی تحلیلی بوده كه جمـعآوری اطلاعات در آن به شكل مقطعـی انجام گرفت. نمونه های این پژوهش (با دقت ۰۵/۰ و اعتمـاد ۹۵ درصد) ۳۸۳ نفر از زنان شیردهـی بودند كه برای اولینبار بعد از زایمان جهت دریافت خدمات تنظیم خانواده به ۱۲ مركز بهداشتی درمانی شهر اصفهان ۱۳۸۰ (كه به طور تصادفی انتخاب گـردید) مـراجعه كـرده بودنـد. معیارهـای عدم پذیرش در مطالعه عبارتند از: ختم حاملگی اخیر مادر بهطور زودرس یا دیررس، دوقلو یا چندقلو و یا فرزند مبتلا به ناهنجاریهـای شناخته شده، ابتـلاء مادر به بیماریهـای شناختـه شـده و یـا عـوارض دوران بـارداری و زایمـان اخیر، انجام توبكتومی یا وازكتومی بعد از زایمان اخیر، جدایی زناشویـی (به علل شغلی یا اختلاف زناشویـی)، استفاده از شیر خشك و... جهت تغذیه فرزند، استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری با نظر و تجـویز پزشك یـا كاركنـان بهداشتـی، سابقـه ناباروری قبل از حاملگی اخیر، ملیت غیر ایرانی، ازدواج بیش از یكبار (خود یا همسر یا هر دو) و مشاوره تنظیم خانواده قبل از مصاحبه توسط كاركنان مراكز بهداشتی.

در این پژوهش ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه محقـق ساخته مشتمل بر ۲۰ سئوال مـیباشد كه جهت تعیین اعتبار علمی آن از روش اعتبار محتوی و برای تعیین اعتماد علمی آن از روش آزمون مجدد استفاده شد كه با توجه به اینكه نتایج حاصله از دو آزمون به میزان كمتر از ۱۰ در صد اختلاف داشت (r=۰.۹۲). اعتماد علمی پرسشنامه ثابت گردید. جهت گردآوری اطلاعات، ۶ نفر كارشنـاس مامایی به عنوان پرسشـگر در واحد تنظیم خانواده مراكز بهداشت حاضر شده و پس از انتخاب افراد براساس نمونهگیری آسان و قبل از دریافت خدمات مشاوره تنظیم خانواده، به طریقـه مصاحبه حضـوری اقـدام بـه تكمـیل پرسشنامه نمودند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از روشهای آماری توصیفی و استنباطی (آزمونهای آنالیز واریانس یك طرفه، مجذور كای و آزمون دقیق فیشر) استفاده گردید. نرم افزارهای بكار گرفته شده در این پژوهش SPSS و EPI بوده و برای آزمونهـا حداكثر خطا ۵ درصد در نظـر گرفته شده است.

● نتایج:

نتایج پژوهش نشان داد كه بیشتـرین فراوانی روش پیشگیـری از بارداری مورد تمایـل مادران شیـرده، مربوط به روش نزدیكـی منقطع (۴/۲۷ درصـد) میباشـد و سپس بهترتیـب روشهـای آی.یو.دی (۵/۲۳ درصد)، قرص شیردهی (۹/۲۱ درصد)، كانـدوم (۸/۱۲ درصـد)، بستن لولـه در مرد (۳/۶ درصـد)، قرص تركیبی (۹/۲ درصد)، آمپـول پروژسترونـی و بستن لولـه در زن (۸/۱ درصـد) و كپسولهـای كاشتنـی (۶/۱ درصـد) میباشد. عـلاوه بر این نتایج پژوهش نشـان داد كه بیشترین فراوانی روش پیشگـیری از بارداری مورد تمایل در بین زنانی كه حاملگی اخیر آنها ناخواسته بوده مربوط به بستن لوله در زن یا مرد و آی.یو.دی (۹/۲۷ درصـد) است، در حالـی كه بیشترین فراوانـی روش مورد تمایل در زنان با حاملگی خواسته (با تصمیم و برنامهریزی قبلی) متعلـق به روش نزدیكـی منقطع (۴/۳۱ درصـد) میباشد. در این مورد آزمون آماری مجذور كای رابطـه آمـاری معنـیداری بین میـل و خـواست حاملگی اخیر و روش پیشگیری از بارداری مورد تمایل نشان داد (۰۰۱/۰P<).

یافتههای پژوهش نشان داد كه ۳/۵۳ درصد از زنان مورد پژوهش، تمایل به داشتن فرزند دیگری در آینـده ندارند و ۷/۴۶ درصـد از زنان اظهـار كردنـد كه تمایل به داشتـن یك فرزند دیگـر یا بیشتـر در آینده دارنـد. بیشترین فراوانـی روش پیشگیری از بارداری مورد تمایل زنانی كه فرزند دیگری نمـیخواهند، متعلق به آی.یو.دی (۵/۲۳ درصد) و در زنانی كه خواهان داشتن یك فرزند دیگر یا بیشتـر در آینده هستند، متعلـق به روش نزدیكی منقطع (۶/۳۴ درصد) میباشد. در این زمینه آزمون آماری آنالیز واریانس یكطرفه بین تعداد فرزندان مورد دلخواه زن در آینده و روش پیشگیری از بارداری مورد تمایل رابطـه آماری معنیداری را نشان داد (۰۰۱/۰P<) (جدول شماره ۱).

▪ جدول شماره ۱: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش برحسب تعداد فرزند مورد دلخواه زن در آینده و روش پیشگیری از بارداری مورد تمایل

جمع كل بستن لوله در زن یا مرد نزدیكی منقطع كاندوم آی.یو.دی روشهای تزریقی پروژسترونی قرص شیردهی قرص تركیبی روش مورد تمایلتعداد فرزنددلخواه زن

درصد /تعداد/ درصد/ درصد/ درصد /درصد/ درصد/ درصد/ درصد

۱۰۰ /۲۰۴/ ۲/۱۵ /۱/۲۱/ ۸/۱۱/ ۵/۲۳/ ۹/۳ /۲۳/ ۵/۱صفر

۱۰۰ /۱۷۹/ ۰ /۶/۳۴ /۹/۱۳ /۵/۲۳ /۸/۲/ ۷/۲۰ /۵/۴ یك یا بیشتر

۱۰۰ /۳۸۳ /۱/۸/ ۴/۲۷/ ۸/۱۲ /۵/۲۳ /۴/۳/ ۹/۲۱/ ۹/۲ جمع كل

بر طبق نتایج حاصل از پژوهش،۲/۶۴ درصد از زنان خواستار جنس خاصی از فرزند در آینده هستند و ۸/۳۵ درصد، نوع جنسیت فرزند برایشان تفاوتی نمیكند. بیشترین فراوانی روش پیشگیری از بارداری مورد تمایـل زنانی كه خواهان جنس خاصـی از فرزنـد مـیباشند، مربـوط بـه روش نزدیكـی منقطع (۴/۳۷ درصد) و در افـرادی كه جنس فرزند برای آنها تفاوتی نمـیكند بیشترین فراوانـی روش مورد تمایل نیز مربـوط به روش نزدیكی منقطـع (۷/۲۹ درصد) مـیباشد. در این زمینه آزمون آماری دقیـق فیشر نشان داد كه بین جنـس مـورد دلخـواه فرزنـد در آینـده و روش پیشگیری از بارداری مورد تمـایل مادران شیرده ارتباط آماری معنیداری وجود دارد (۰۲۹/۰=P).

مهناز نوروزی

عضو هیات علمی(مربی) گروه مامایی دانشكده پرستاری و مامایی دانشگاه ع .پ.اصفهان.

E-mail: [e-mail]

مریم فرمهینی

فراهانی،

حیدرعلی عابدی

منابع:

۱. قربانی ش. باروری انسان كتابی برای همه. تهران: انتشارات شركت سهامی چهر. ۱۳۶۸: ص۲.

۲. شیخی م ت. جامعه شناسی، جمعیت و تنظیم خانواده. تهران: مؤسسه انتشارات آگاه. ۱۳۷۳: ص۱۲۲.

۳. Kennedy R. Postpartum contraception. Clinic obstet Gynecol ۱۹۹۶; ۱۰ (۱): ۲۴-۳۷.

۴. Murray S. Midwives and safer motherhood. London: Mosby; ۱۹۹۶. ۸۴.

۵. Bulut A, Molzan J. postpartum family planning and health needs of women of low income in Istanbul. Stud. Fam. Plann ۱۹۹۵; ۲۶ (۲): ۸۸-۱۰۰.

۶. Kabir M. Factors affecting desired family size in Bangladesh.J biosoc Sci ۱۹۹۴; ۲۶:۳۶۹-۳۷۵.

۷. Curtis S, westoff C. Intention to use contraceptives and subsequent contraceptive behavior in Morocoo. Stud. Fam. Plann ۱۹۹۶; ۲۷ (۵): ۲۳۹-۲۵۰.

۸. Adinma J. contraceptive choices among Nigerian women attending an antenatal clinic. Adv contracept ۱۹۹۸; ۱۴: ۱۳۱-۱۴۵.

۹. Salway S, Nurani S. postpartum contraceptive use in Bangladesh: understanding user’s perspectives. Stud. Fam. Plann ۱۹۹۸; ۲۹ (۱): ۴۱-۵۷.

۱۰. Curtis S, westoff C. Intention to use contraceptives and subsequent contraceptive behavior in Morocoo. Stud. Fam. Plann ۱۹۹۶; ۲۷ (۵): ۲۳۹-۲۵۰.

۱۱. Adinma J. contraceptive choices among Nigerian women attending an antenatal clinic. Adv contracept ۱۹۹۸; ۱۴: ۱۳۱-۱۴۵.

۱۲. Niraula B,Morgan S. Son and daughter preferences in Benighat, Nepal: Implications for fertility transition. Soc Biol ۱۹۹۵; ۴۲ (۳-۴): ۲۵۶-۲۷۳.

۱۳. Doantis S, Hamam R, Medda E. Family planning KAP surregin Gaza. Soc. Sie. Med ۲۰۰۰; ۵۰ (۶): ۸۴۱-۸۴۹.

Abstract

Title: Evaluating the association between spouses’ fertility desires and lactating mothers’ desired contraceptive method

Authors: M. Noroozi, M. Farmahini Farahani, H. Abedi.

Introduction: Mothers’ desires and behaviors in postpartum period for choosing a contraceptive method are different. Apparently, fertility is a strong predictor for the desire of using a contraceptive method. This current research aims to determine the association between fertility desire of spouses and lactating mothers’ desired contraceptive method.

Methods: This research is a cross- sectional study. The samples of this study comprised ۳۸۳ lactating mothers referring to Isfahan health centers for family planning services for the first time after delivery. The sampling method was simple random sampling and the data were collected with a questionnaire.SPSS and EPI soft wares and descriptive and analytic statistical methods (ANOVA,Chi۲ and Fisher exact test) have been used in order to analyse the data.

Results: Results showed that the desire for the last pregnancy, women’ desires about number of the children, and their sex and husbands’ desires about number of children are significantly related to the desired contraceptive method (P<۰.۰۵).

Discussion: On the basis of the results, knowledge of lactating mothers about various contraceptive methods must increase in family planning consultations. In this case, we should especially pay more attention to women who desire more children.

Key words: Postpartum contraceptive method, lactating mother, fertility desires.

---